Tazama chanzo cha Haiti

Huruhusiwi kuhariri ukurasa huu, kwa sababu hiyo:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 Julai 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Julai 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Tafadhali jumuisha taarifa zote hapo juu katika maswali yoyote unayouliza. Ikiwa unaamini kuwa ulizuiwa kimakosa, unaweza kupata maelezo na maagizo ya ziada katika sera ya kimataifa ya No open proxies.

La sivyo, ili kujadili kizuizi tafadhali chapisha ombi la ukaguzi kwenye Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Unaweza kutazama na kunakili chanzo cha ukurasa huu.

{{Infobox_Country
|native_name = <small>[[Krioli]]:</small> ''Repiblik d Ayiti''<br /> <small>''[[Kifaransa]]:</small> ''République d'Haïti''''
|conventional_long_name = Jamhuri ya Haiti
|common_name = HaitiF
|image_flag = Flag_of_Haiti.svg
|image_coat = Coat of arms of Haiti.svg
|image_map = LocationHaiti.png
|national_motto = ''L'Union Fait La Force'' <br />("Umoja ni nguvu")
|national_anthem = ''[[La Dessalinienne]]''
|official_languages = [[Kifaransa]] na [[Krioli ya Haiti]] 
|capital = [[Port-au-Prince]]
|latd=18 |latm=32 |latNS=N |longd=72 |longm=20 |longEW=W
|largest_city = [[Port-au-Prince]]
|government_type = [[Jamhuri]]
|leader_titles = [[Rais wa Haiti|Rais]]<br /> [[Waziri mkuu wa Haiti|Waziri Mkuu]]
|leader_names =[[Claude Joseph]] <br /> [[Ariel Henry]]
|area_rank = ya 147
|area_magnitude = 1 E10
|area=27,750 
|areami²= 10,714 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|percent_water = 0.7
|population_estimate = 11,439,646<sup>1</sup>
|population_estimate_rank = ya 85
|population_estimate_year = Julai 2018
|population_census = 5,053,792
|population_census_year = 1982
|population_density =382
|population_densitymi² = 989.4 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|population_density_rank = ya 32
|GDP_PPP =  $12.94 <small>billion</small>
|GDP_PPP_rank = ya 124
|GDP_PPP_year= 2005
|GDP_PPP_per_capita = $1,600
|GDP_PPP_per_capita_rank = ya 148
|sovereignty_type = [[Uhuru]]
|established_events = kutoka [[Ufaransa]]  
|established_dates = [[1 Januari]] [[1804]]
|HDI = 0.475
|HDI_rank = ya 153
|HDI_year = 2003
|HDI_category = <font color="#E0584E">low</font>
|currency = [[Gourde]] 
|currency_code = HTG
|country_code = 
|time_zone = 
|utc_offset = -5
|time_zone_DST = 
|utc_offset_DST = -4
|cctld = [[.ht]]
|calling_code = 509
}}
[[Picha:Haiti map.png|thumb|left|300px|Ramani ya Haiti]]
'''Haiti''' ni nchi kwenye [[kisiwa cha Karibi]] cha [[Hispaniola]]. Eneo la Haiti ni takriban [[theluthi]] moja ya Hispaniola yote. Sehemu kubwa ya kisiwa inaunda nchi jirani ya [[Jamhuri ya Dominika]].
 
Haiti ni nchi ya kwanza [[duniani]] ambako [[watumwa]] wenye [[asili]] ya [[Afrika]] walifaulu kukomesha [[utumwa]] na kujipatia [[uhuru]] kutoka [[Ufaransa]] mwaka [[1804]]. 

Haiti ni kati ya nchi [[maskini]] kabisa duniani na nchi maskini zaidi katika [[Amerika]] yote.

[[Mji mkuu]] ni [[Port-au-Prince]].

==Jiografia==
[[Jina]] la "Haiti" lina asili katika [[lugha]] ya [[Kitaino]] ya wakazi asilia; linamaanisha "nchi ya milima", na kweli [[kisiwa]] kina [[milima]] mingi. 

Nchi imegawanywa katika [[wilaya]] kumi. 

== Historia ==
===Mwanzo na ukoloni wa Hispania===
Wakazi asilia walikuwa [[Waindio]] [[Waarawak]]. 

Baada ya kufika kwa [[Kristoforo Kolumbus]] na [[utawala]] wa [[Hispania]] [[idadi]] yao ilipungua haraka kutokana na [[magonjwa]] ya [[Ulaya]] ambayo hawakuzoea na kukosa [[Kingamwili|kinga]] dhidi yake, lakini pia kutokana na kutendwa kwa unyama na mabwana wapya. 

[[Wahispania]] walianzisha [[Shamba|mashamba]] kwa kutegemea kazi ya [[watumwa]] kutoka [[Afrika]].

Mnamo [[mwaka]] [[1600]] Waindio wachache tu walibaki kutoka ma[[lakhi]] wakati wa Kolumbus wakapotea kabisa kwa njia ya kuoa au kuolewa na [[Wazungu]] na [[Waafrika]]. 

=== Ukoloni wa Ufaransa ===
Katika [[karne ya 17]] [[Ufaransa|Wafaransa]] walifika [[Kisiwa|kisiwani]] wakanunua [[theluthi]] moja ya kisiwa wakaiita "Saint-Domingue" kilichokuwa baadaye Haiti. Wafaransa walileta watumwa wengi kutoka Afrika na kujenga [[uchumi]] wa mashamba makubwa, hasa ya [[miwa]]. [[Koloni]] la Saint-Domingue lilikuwa koloni tajiri la Ufaransa katika [[Amerika]]. 

=== Mapinduzi ya Ufaransa ===
Wakati wa [[mapinduzi ya Ufaransa]] ya mwaka [[1789]] koloni lilikuwa na wakazi wa aina nne: 
* Wazungu, hasa Wafaransa, waliokuwa mabwana lakini walikuwa na tofauti kubwa kati yao: wengine [[tajiri]] sana wengine [[maskini]] - jumla takriban watu 32,000
* [[Chotara|machotara]] na Weusi huru ambao walikuwa [[raia]] wa daraja ya pili; wengine walikuwa matajiri na mabwana wa mashamba na pia wa watumwa - jumla watu 28,000
* watumwa wenye asili ya Kiafrika - jumla watu 500,000
* Wamaroni walikuwa watumwa [[wakimbizi]] walioishi [[Mlima|mlimani]] katika [[pori]] - idadi yao haijulikani lakini hawakuwa wengi.

Mapinduzi ya Ufaransa na kutangaziwa kwa [[haki za kibinadamu]] vilisababisha matumaini ya machotara wenye [[mali]] ya kukubaliwa kama raia kamili wenye [[haki ya kupiga kura]]. Wenyewe hawakutegemea kumaliza utumwa uliokuwa msingi wa uchumi. Lakini matumaini yao yalishindikana wakakataliwa na watawala kisiwani. 
[[Picha:Toussaint L'Ouverture.jpg|thumb|250px|Toussaint L'Ouverture kiongozi wa uhuru wa Haiti]]
=== Mapinduzi ya Haiti ===
Sehemu ya matajiri kati ya Wazungu walitaka kujitenga na Ufaransa kwa msaada wa [[Uingereza]] na Hispania wakichukia [[mapinduzi]] katika Ufaransa. Watumwa na Weusi huru wenye [[elimu]] walifuata habari hizi wakaogopa ya kwamba utawala wa mabwana hao bila [[sheria]] za Ufaransa utakuwa mbaya kuliko hali jinsi ilivyokuwa wakaanza mapinduzi.

[[Kiongozi]] wao alikuwa [[Toussaint L'Ouverture]] aliyefaulu kushika [[serikali]] ya koloni tangu mwaka [[1798]]. Awali alipigania [[jeshi]] la Ufaransa; baada ya [[bunge]] la [[Paris]] kutangaza mwisho wa utumwa alishirikiana na Ufaransa dhidi ya jeshi la mabwana wenye mashamba waliotaka kuendeleza utumwa katika nchi ya kujitegemea. 

Toussaint L'Ouverture alishinda pia [[Waingereza]] waliotaka kuwasaidia wapinzani Wafaransa wa [[Paris]] na mwaka [[1801]] akateka [[kaskazini]] mwa kisiwa iliyokuwa eneo la Kihispania na kutawala [[Hispaniola]] yote akitangaza kote mwisho wa utumwa.

Lakini mnamo mwaka [[1802]] [[siasa]] ya Paris ilibadilika na mtawala [[Napoleon Bonaparte]] aliamua kurudisha Hispaniola katika hali ya awali akatuma jeshi kubwa la [[askari]] 40,000. L'Ouverture alikamatwa alipokubali kushauriana na [[jenerali]] Mfaransa akapelekwa kama mfungwa Ulaya. Lakini [[makamu]] wake Jean-Jacques Dessalines aliposikia kuhusu mipango ya Ufaransa ya kurudisha utumwa alianza [[vita]] upya. Katika vita vikali Wafaransa walishindwa na Dessalines alitangaza [[uhuru]] wa koloni tarehe [[1 Januari]] [[1804]] kwa [[jina]] la "Haiti" kama "Jamhuri ya watu weusi".

== Wilaya za Haiti ==
[[Picha:Haiti departments numbered.png|left|thumb|300px|Wilaya za Haiti]]
[[Picha:Riot PetionVille.jpg|200px|thumb|right|MINUSTAH kazini wakati wa uchaguzi mkuu wa mwaka 2006.]]
# [[Wilaya ya Artibonite|Artibonite]] ([[Gonaïves]])
# [[Wilaya ya Centre (Haiti)|Centre]] ([[Hinche]])
# [[Wilaya ya Grand'Anse|Grand'Anse]] ([[Jérémie]])
# [[Wilaya ya Nippes|Nippes]] ([[Miragoâne]])
# [[Wilaya ya Nord (Haiti)|Nord]] ([[Cap-Haïtien]])
# [[Wilaya ya Nord-Est|Nord-Est]] ([[Fort-Liberté]])
# [[Wilaya ya Nord-Ouest|Nord-Ouest]] ([[Port-de-Paix]])
# [[Wilaya ya Ouest|Ouest]] ([[Port-au-Prince]])
# [[Wilaya ya Sud-Est|Sud-Est]] ([[Jacmel]])
# [[Wilaya ya Sud|Sud]] ([[Les Cayes]])

==Watu==
Wakazi ni 11,439.646 (2018), lakini wananchi wengine wengi wamehama kutokana na [[ufukara]]. Karibu 900,000 wako [[Marekani]], 800,000 wako [[Jamhuri ya Dominika|Dominikana]] na 300,000 [[Kuba]], halafu [[Kanada]], [[Ufaransa]], [[Bahamas]]. 

[[Uchunguzi]] wa [[DNA]] umeonyesha kwamba [[Afrika]] [[Kusini kwa Sahara]] imeichangia 95.5[[%]] na Ulaya 4.3%.

Kuna [[lugha rasmi]] mbili: moja ni [[Kifaransa]] (42%) na nyingine ni [[Kihaiti]] ("Kreyol") inayotokana nacho (karibu 100%). 

Wakazi wengi ni wafuasi wa [[Yesu Kristo]] (86.4%) (katika [[Kanisa Katoliki]] 56.8% na [[madhehebu]] ya [[Kiprotestanti]] 29.6%) lakini wengi hufuata vilevile [[dini]] ya [[vudu]] inayotokana na [[dini za jadi]] kutoka [[Afrika ya Magharibi]]. 

==Tazama pia==
* [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi]]

== Viungo vya nje ==
{{commons}}
* [http://www.elahmad.com/maps/qibla-english.htm?latitude=18.9167&longitude=-72.4878&t=h&zoom=7 maps Haiti]
* {{en}} [http://www.haiti.org/ Ubalozi ya Haiti katika Washington DC]
* {{en}} [http://haiti.usembassy.gov/ Ubalozi ya Marekani katika Port-au-Prince] {{Wayback|url=http://haiti.usembassy.gov/ |date=20060424094341 }}
* [http://www.pbase.com/perrona/haiti_photo_haiti Photo Haiti]
{{Amerika Kaskazini}}
{{mbegu-jio-Karibi}}
[[Jamii:Haiti| ]]

Vigezo vinavyotumiwa kwenye ukurasa huu:

Kigezo:Amerika Kaskazini (hariri)
Kigezo:Commons (hariri)
Kigezo:En (hariri)
Kigezo:Infobox Country (hariri)
Kigezo:Infobox country (onesha msimbo wa ukurasa) (kulindwa)
Kigezo:Languageicon (hariri)
Kigezo:Mbegu-jio-Karibi (hariri)
Kigezo:Navbox (hariri)
Kigezo:Qif (hariri)
Kigezo:Smaller (hariri)
Kigezo:Wayback (hariri)
Module:Arguments (hariri)
Module:HtmlBuilder (hariri)
Module:Navbar (hariri)
Module:Navbox (hariri)

Rudia Haiti.

Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/wiki/Haiti"