Pređi na sadržaj

Koloseum

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Koloseum
LokacijaRegion IV Templum Pacis („Hram mira”)
Izgraćen u70–80
Izgrađen od / zaVespazijan, Titus
Tip struktureAmfiteatar
SrodanSpisak drevnih spomenika
u Rimu
Koloseum u Rimu na karti Rome
Koloseum u Rimu
Koloseum u Rimu
Koloseum

Koloseum, izvorno nazvan „Flavijev amfiteatar“, je amfiteatar u Rimu. Izgrađen od betona i peska,[1] on je najveći amfiteatar ikad izgrađen. Koloseum je lociran neposredno istočno od Rimskog foruma. Građevina je korišćena u drevnom Rimu kao mesto za javne spektakle. Ovi spektakli su varirali od duela gladijatora, gladijatora i životinja (medvedi, krokodili, lavovi itd.) do simulacije istorijskih bitaka i egzekucija. Zdanje su konstruisali carevi Flavijevske dinastije, nakon vladavine Nerona.[2] Koloseum je stoga bio poznat kao Flavijev amfiteatar, po dinastiji imperatora Flavija. Izgradnja Koloseuma je započeta 72. godine n.e. za vreme vladavine prvog člana dinastije, Vespazijana,[3] a završena je od strane njegovog sina i naslednika Tita, 80. godine n.e.[4] Prema nekim izvorima potrebna sredstva za takav projekat su skupljena iz mnogobrojnih ratova i iz opsade Jerusalima i Jevrejskog ustanka 70. godine n.e. Dalje modifikacije su izvršene tokom vladavine Domicijana(81–96).[5]

Koloseum je najveći amfiteatar na svetu i prema određenim procenama mogao je da primi između 50 i 80 hiljada ljudi,[6][7] dok je u proseku imao oko 65.000 publike.[8][9] Lokacija na kojoj se nalazi amfiteatar je krajnje karakteristična. Nakon velikog požara 69. godine n.e. poslednji član dinastije Klaudije-Julije, Neron je zauzeo opustošenu oblast i sagradio veliku palatu sa baštama-Domus Aurea, koja se prostirala na čitavih 1,2 km². Ovaj kompleks je imao i veštačko jezero, a nakon Neronove smrti na mestu gde se nalazilo jezero je sagrađen Koloseum. Neki smatraju da je to bio simboličan gest da se narodu vrati ono što je Neron prisvojio za svoju ličnu upotrebu. Ovo je ujedno i razlog iz kog se rimski amfiteatar nalazi u centru grada, a ne na periferiji.

Godine 217, Koloseum biva teško oštećen u požaru koji je najverovatnije bio izazvan udarom groma. Građevina nije bila u potpunosti obnovljena sve do 240. godine. Koloseum je prošao kroz brojne restauracije sve dok konačno nije izgubio svoju svrhu. Poslednje gladijatorske borbe se pominju oko 435. godine, ali se organizovani lovovi na životinje nastavljaju do 523. godine. U šestom veku mala crkva je sagrađena u areni, a sama arena je bila korišćena kao groblje. Do 12. veka veliki prazan prostor koji se nalazio ispod tribina, na kojima su nekada sedeli gledaoci, je pretvoren u prodavnice i mesta za stanovanje. Koloseum je bio korišćen i kao zamak do 1349. godine kada je građevina oštećena u velikom zemljotresu. Kasnije se čak i jedan verski red uselio u Koloseum i zauzimao jedan deo građevine sve do kraja 19. veka. Kako je vreme odmicalo, sa nekada slavnog Koloseuma su skidani delovi građevine koji su se na drugim mestima koristili kao građevinski materijal. Fasada ove građevine je obnovljena 1807. i 1827. godine, a unutrašnjost je preuređena 1831, 1846, i 1930. godine dok je tek za vreme vladavine Benita Musolinija arena u potpunosti istražena.

Iako je delimično uništen zbog oštećenja izazvanih zemljotresima i pljačkašima kamena, Koloseum je još uvek ikonski simbol Rimskog carstva. On je jedan najpopularnijih turističkih atrakcija u Rimu, a isto tako je povezan sa Rimokatoličkom crkvom,[10] pošto svakog Velikog petka Papa predvodi bakljama osvetljen procesiju „Puta Krsta” koja počinje u oblasti oko Koloseuma.[11]

Dana 7. jula 2007. proglašen je kao jedno od novih sedam svetskih čuda. Koloseum je isto tako prikazan na Italijanskoj verziji kovanice od pet centi.

Koloseum ima trospratnu fasadu. Prizemlje je urađeno u dorskom stilu. Prvi sprat u jonskom. Drugi u korintskom. Tačno je poštovan red nastajanja ovih stilova u Grčkoj. I poslednji, treći sprat, ukrašen je pilastrima (dekorativnim elementima).

Ime

[uredi | uredi izvor]

Koloseumsko originalno latinsko ime je bilo Amphitheatrum Flavium, što se često anglikuje kao Flavian Amphitheatre. To ime se još uvek koristi u modernom engleskom, mada je struktura bolje poznata kao Koloseum. Pretpostavlja se da su u antička vremena Rimljani nazivali Koloseum nezvaničnim imenom Amphitheatrum Caesareum (pri čemu pridev Caesareum odražava titulu Cezara), mada je moguće da je taj naziv bio striktno poetski[12][13] pošto nije bio ekskluzivan za Koloseum; Vespazijan i Tit, graditelji Koloseuma, su isto tako konstruisali jedan amfiteater istog imena u Puteoli (modernom Pocuoliju).[14]

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Izgradnja, inauguracija i rimska renoviranja

[uredi | uredi izvor]
Koloseum
Sestercij Tita kojim se proslavlja inauguracija Koloseuma (kovan 80. godine).
Mapa centralnog rima tokom Rimskog carstva, sa Koloseumom u gornjem desnom uglu
Poprečni presek iz Leksikona celokupne tehnike (1904)

Izabrana lokacija bila je ravna površina niske doline između brežuljaka Celio, Eskvilin i Palatin, kroz koju je tekao kanalisani potok. Do 2. veka p. n. e. ova oblast je bila gusto naseljena. Ona je bila opustošena Velikim rimskim požarom iz 64. godine, nakon čega je Neron zaplenio veliki deo područja i dodao ga svom ličnom domenu. On je izgradio grandioznu Domus Aurea na tom mestu, ispred koje je napravio veštačko jezero okruženo paviljonima, baštama i tremovima. Postojeći akvadukt Akva Klaudija je produžen da napaja vodom ovu oblast i gigantski bronzani Kolos Nerona je podignut u blizini na ulazu u Domus Aurea.[15] Mada je Kolos očuvan, najveći deo Domusa Aurea je porušen. Jezero je bilo ispražnjeno i zatrpano, i prostor je iskorišten kao lokacija za novi Flavijanov amfiteatar. Gladijatorske škole i druge pomoćne zgrade su izgrađene u blizini unutar nekadašnjeg područja Domus Aurea. Odluka Vespasijana da izgradi Koloseum na mestu Neronovog jezera može se smatrati populističkim gestom da se ljudima vrati područje grada koje je Neron odvojio za svoju vlastitu upotrebu. Za razliku od mnogih drugih amfiteatara koji su se nalazili na periferiji grada, Koloseum je izgrađen u centru grada; time je stavljen simbolično i precizno u srce Rima.

Izgradnja je finansirana bogatim plenom iz jevrejskog hrama nakon što je velika jevrejska pobuna iz 70. godine dovela do opsade Jerusalima. Prema rekonstruisanom natpisu nađenom na lokaciji Koloseuma, „car Vespazijan je naredio da se ovaj novi amfiteatar podigne koristeći njegov udeo plena.” Pored plena, procenjuje se da je oko 100.000 jevrejskih zatvorenika dovedeno u Rim nakon rata, i da su mnogi doprineli masovnoj radnoj snazi potrebnoj za izgradnju. Robovi su korišteni za fizičke poslove, kao što je rad u kamenolomima u Tivoliju gde je travertin iskopavan, i za podizanje i transport kamenih blokova 20 mi (32 km) od Tivolija do Rima.[16] Pored ovog slobodnog izvora nekvalifikovane radne snage, timovi profesionalnih rimskih graditelja, inženjera, umetnika, slikara i dekoratera obavljali su specijalizovanije zadatke neophodne za izgradnju objekta. Koloseum je izgrađen od nekoliko različitih materijala: drveta, krečnjaka, tufa, pločica, cementa i maltera.

Izgradnja Koloseuma je počela tokom vladavine Vespazijana[5] oko 70–72 godine (73–75 godine prema nekim izvorija).[16] Koloseum je bio završen do trećeg sprata u vreme Vespazijanove smrti 79. godine. Gornji sprat je završio njegov sin, Tit, 80. godine,[5] inauguralne igre su održane 80. ili 81. godine.[16] Kasije Dion navodi da je preko 9.000 divljih životinja ubijeno tokom inauguralnih igara amfiteatra. Komemorativna kovanica je izdata za obeležavanje inauguracije.[17] Građevina je bila dodatno remodelovana pod Vespazijanovim mlađim sinom, novoimenovanim carom Domicijanom, koji je izgradio hipogej, seriju podzemnih tunela koji su korišteni za smeštaj životinja i roblja. On je isto tako dodao galeriju na vrh Koloseuma da bi povećao njegov kapacitet sedišta.[18]

Godine 217, Koloseum je u znatnoj meri oštećen velikim požarom (uzrokovanim gromom, koji je prema Dionu Kasiju[19]) uništio enterijer amfiteatra na gornjim drvenim nivoima. Objekat nije bio u potpunosti obnovljen do oko 240. godine, a dodatne popravke su izvedene 250. ili 252, i ponovo 320. godine. Borbe gladijatora se prvi put pominju oko 435. godine. Prema podacima sa natpisa sprovedene su obnove raznih delova Koloseuma pod Teodosijem II i Valentinijanom III (vladao 425–455), verovatno da bi se popravila oštećenja uzrokovana velikim zemljotresom iz 443. godine; dodatni radovi su sprovedeni 484.[20] i 508. godine. Sa upotrebom arena za takmičenja je nastavljeno u duboko u 6. vek. Lov na životinje se nastavio bar do 523, kad je Anicije Maksim proslavljao svoj konzulat lovom na zveri u areni, što je kralj Teodorih Veliki kritikovao zbog visokih troškova.[15]

Značaj za hrišćanstvo

[uredi | uredi izvor]
Poslednja molitva hrišćanskih mučenika, delo Žan-Leon Žeroma (1883)
Pogled na unutrašnjost Koloseuma, rad Kristofera Vilhelma Эkersberga (1815)
Krst posvećen hrišćanskim mučenicima, koji je Papa Jovan Pavle II postavio 2000. godine

Hrišćani generalno smatraju Koloseum mestom stradanja velikog broja vernika tokom progona hrišćana u Rimskom carstvu, kao što o tome svedoči crkvena istorijska tradicija.[21][22][23] Za razliku od toga, drugi naučnici veruju da se najveći deo stradanja verovatno dogodio na drugim mestima u gradu Rimu, a ne u samom Koloseumu, navodeći nedostatak još uvek netaknutih fizičkih dokaza ili istorijskih zapisa.[24][25][26] Ovi naučnici tvrde da su „neki hrišćani ubijeni kao obični kriminalci u Koloseumu - njihov zločin je bilo odbijanje da poštuju rimske bogove”, ali je većina hrišćanskih mučenika iz rane crkve pogubljena zbog svoje vere u cirkusu Maksimusu.[27][28] Prema Irineju Lionskim (umro oko 202. godine), Ignjatije Bogonosac je preminuo kao hrana za lavove u Rimu oko 107. godine, i mada Irinej ne kaže da se to dogodilo u Koloseumu, događaj se po tradiciji pripisuje tom mestu.[25][29][30][31]

U srednjem veku, Koloseum nije smatran monumentom, i korišten je kako to neki moderni izvori označavaju kao „kamenolom”,[32] te je kamen iz Koloseuma uziman za izgradnju drugih svetih lokacija.[33] Ova činjenica je korištena u podršci tvrdnje da je u vreme kada su mesta povezana sa mučenicima bila visoko poštovana, Koloseum nije bio tretiran kao sveto mesto.[34] On nije bio uključen u maršrute pripremljene za potrebe hodočasnika, niti u radovima kao što je dvanaestovekovno izdanje rada Mirabilia Urbis Romae („Čuda grada Rima”), u kome se navodi da je cirkus Flaminija – a ne Koloseum – bio poprište mučeništva.[35] Deo strukture je bio naseljen hrišćanskim religioznim redom, ali nije poznato da li je to bilo iz bilo kakvog određenog religioznog razloga.

Za papu Pija V (1566–1572) se kaže da je preporučivao da hodočasnici prikupljaju pesak iz arene Koloseuma, jer je mogao da posluži kao relikvija, na bazi toga što je bio natopljen krvlju mučenika, iako se deo njegovih savremenika nije slagao sa ovim njegovim gledištem.[36] U sledećem veku Fjoravanti Martineli je naveo Koloseum na vrhu svog spiska mesta svetih mučenicima u svojoj knjizi iz 1653. godine Roma ex ethnica sacra (Rim paganskih obreda). Martinelijeva knjiga je evidentno imala uticaja na javno mnjenje; u odgovoru na predlog kardinala Altierija nekoliko godina kasnije da se Koloseum pretvori u arenu za borbu bikova, Karlo Tomasi je objavio protestni pamflet u kome označava predlog kao čin skrnavljenja. Kontroverza koja je usledila ubedila je papu Klimenta X da zatvori spoljašnje arkade Koloseuma i da ga deklariše svetilištem.[37]

Na insistiranje svetog Leonarda od Port Morisa, papa Benedikt XIV (1740–1758) zabranio je odvlačenje kamena iz Koloseuma i podigao je stražarnice oko arene, koje su se zadržale do februara 1874.[38] Benedikt Džozef Labre je proveo kasnije godine svog života unutar zidova Koloseuma, živuću od pomana, dok nije preminuo 1783. godine.[38] Nekoliko papa je u 19. veku sponzorisalo popravku i restauraciju Koloseuma. Hrišćanski krst stoji u Koloseumu, sa plaketom na kojoj je navedeno:

Ovaj amfiteatar, jednom posvećen trijumfima, zabavama i bezbožnom obožavanju paganskih bogova, sada je posvećen stradanjima mučenika pročišćenih od bezbožnog sujeverja.[29]

Drugi hrišćanski krstovi stoje na nekoliko mesta oko arene i svakog Velikog petka papa predvodi bogosluženje kružnog puta do amfiteatra.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „Building the Colosseum”. roman-colosseum.info. Arhivirano iz originala 27. 12. 2012. g. Pristupljeno 13. 09. 2017. 
  2. ^ Logan, Willy. „The Flavian Dynasty”. Arhivirano iz originala 31. 5. 2011. g. Pristupljeno 25. 9. 2007. 
  3. ^ Hopkins & Beard 2005, str. 2.
  4. ^ „BBC's History of the Colosseum”. Bbc.co.uk. 22. 3. 2011. str. 2. Pristupljeno 16. 4. 2012. 
  5. ^ a b v Roth 1993
  6. ^ William H. Byrnes IV. „Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity”. Rutgers Law Review. 57 (3). proleće 2005. . p. 1043–1110.
  7. ^ „BBC's History of the Colosseum”. Bbc.co.uk. 22. 3. 2011. str. 1. Pristupljeno 16. 4. 2012. 
  8. ^ Baldwin 2012, str. 26.
  9. ^ Dark Tourism - Italy's Creepiest Attractions, The Local
  10. ^ „The Coliseum”. The Catholic Encyclopedia. New Advent. Pristupljeno 2. 8. 2006. ; the form quoted from the Pseudo-Bede is that printed in Migne, Pat. Lat 94 (Paris), (1862), pp. 543, noted in F. Schneider, Rom und Romgedanke im Mittelalter (Munich) (1926), pp. 66f, 251, and in Roberto Weiss, The Renaissance Discovery of Classical Antiquity (Oxford:Blackwell) (1973), pp. 8 and note 5.
  11. ^ „Frommer's Events – Event Guide: Good Friday Procession in Rome (Palatine Hill, Italy)”. Frommer's. Arhivirano iz originala 7. 1. 2009. g. Pristupljeno 8. 4. 2008. 
  12. ^ Edmondson, Mason & Rives 2005, str. 114
  13. ^ „The Colosseum – History 1”. Pristupljeno 26. 1. 2008. 
  14. ^ Mairui, Amedeo. Studi e ricerche sull'Anfiteatro Flavio Puteolano. Napoli : G. Macchiaroli, 1955. (OCLC 2078742)
  15. ^ a b Claridge 1998, str. 276–282
  16. ^ a b v „Building the Colosseum”. tribunesandtriumphs.org. 
  17. ^ Sear, David R. (2000). Roman Coins and Their Values - The Millennium Edition. I: The Republic and The Twelve Caesars, 280BC-AD96. London: Spink. str. 468—469. ISBN 978-1-902040-35-6. 
  18. ^ ALFÖLDY, GÉZA (1995). „Eine Bauinschrift Aus Dem Colosseum.”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik. 109: 195—226. 
  19. ^ Cass. Dio lxxviii.25.
  20. ^ The repairs of the damages inflicted by the earthquake of 484 were paid for by the Consul Decius Marius Venantius Basilius, who put two inscriptions to celebrate his works.
  21. ^ „The-Colosseum.net: Antiquity”. the-colosseum.net. 
  22. ^ „CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: The Coliseum”. newadvent.org. 
  23. ^ „Colosseum & Christian Martyrs”. tribunesandtriumphs.org. 
  24. ^ Hopkins & Beard 2005, str. 103.
  25. ^ a b Brockman 2011
  26. ^ Polidoro, Massimo (2018). „Myths and Secrets of the Colosseum”. Skeptical Inquirer. 42 (1): 15—17. Arhivirano iz originala 18. 06. 2018. g. Pristupljeno 19. 6. 2018. 
  27. ^ Brockman 2011, str. 108
  28. ^ Potter 1999
  29. ^ a b Litfin, Bryan M. (2007). Getting to Know the Church Fathers: An Evangelical Introduction. Brazos Press. str. 44. ISBN 9781441200747. „But according to Irenaeus (who spent time in Rome not long after these events took place) Ignatius did in fact meet his end by being torn apart by wild animals for the amusement of the Roman masses, probably in the infamous Colosseum. The crowd there that day would have viewed the spectacle as a crushing defeat of this meek man's Christian religion. But Ignatius understood his death to be a shout of victory. Today a Christian cross stands in the Colosseum of Rome with a plaque that reads, "The amphitheater, one consecrated to triumphs, entertainments, and the impious worship of pagan gods, is now dedicated to the sufferings of the martyrs purified from impious superstitions."” 
  30. ^ Flinn 2006
  31. ^ Hopkins & Beard 2005, str. 103: "It is likely that Christians were put to death there and that those said to have been martyred 'in Rome' actually died in the Colosseum. But, despite what we are often told, that is only a guess. One of the possible candidates for martyrdom in the Colosseum is St. Ignatius, a bishop of Antioch (in Syria) at the beginning of the second century AD, who was 'condemned to the beasts' at Rome."
  32. ^ Hopkins & Beard 2005, str. 160: "For most of the Middle Ages and early Renaissance the Colosseum was not so much a monument as a quarry. To describe this activity as 'robbery' is to give the wrong impression. For the most part, there was nothing illegal or unofficial about the removal of this stone."
  33. ^ „The-Colosseum.net: 1300-1700”. the-colosseum.net. 
  34. ^ „The Coliseum”. Catholic Encyclopedia. New Advent. Pristupljeno 24. 4. 2014. „In the Middle Ages, for example, when the sanctuaries of the martyrs were looked upon with so great veneration, the Coliseum was completely neglected; its name never occurs in the itineraries, or guide-books, compiler for the use of pilgrims to the Eternal City.” 
  35. ^ „The Coliseum”. Catholic Encyclopedia. New Advent. Pristupljeno 24. 4. 2014. „The "Mirabilia Romae", the first manuscripts of which date from the twelfth century, cites among the places mentioned in the "Passions" of the martyrs the Circus Flaminius ad pontem Judaeorum, but in this sense makes no allusion to the Coliseum.” 
  36. ^ „The Coliseum”. Catholic Encyclopedia. New Advent. Pristupljeno 24. 4. 2014. „Pope St. Pius (1566—72) is said to have recommended persons desirous of obtaining relics to procure some sand from the arena of the Coliseum, which, the pope declared, was impregnated with the blood of martyrs. The opinion of the saintly pontiff, however, does not seem to have been shared by his contemporaries.” 
  37. ^ „The Coliseum”. Catholic Encyclopedia. New Advent. Pristupljeno 24. 4. 2014. „The pamphlet was so completely successful that four years later, the jubilee year of 1675, the exterior arcades were closed by order of Clement X; from this time the Coliseum became a sanctuary.” 
  38. ^ a b „The Coliseum”. Catholic Encyclopedia. New Advent. Pristupljeno 24. 4. 2014. „At the instance of St. Leonard of Port Maurice, Benedict XIV (1740—58) erected Stations of the Cross in the Coliseum, which remained until February, 1874, when they were removed by order of Commendatore Rosa. St. Benedict Joseph Labre (d. 1783) passed a life of austere devotion, living on alms, within the walls of the Coliseum.” 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Koloseum na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Колосеум&oldid=28902789”