Gadžin Han

Gadžin Han
Gadžin Han;
	Dom zdravlja
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Nišavski
Opština	Gadžin Han
Stanovništvo
— 2022.	1.194
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 13′ 20″ S; 22° 01′ 43″ I / 43.22211° S; 22.02855° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	323 m
	Gadžin Han Gadžin Han na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	18240
Pozivni broj	018
Registarska oznaka	NI

Gadžin Han je naselje i sedište istoimene opštine, jedne od jedanaest opština u Nišavskom upravnom okrugu, u neposrednoj blizini Niša, od koga je udaljen 18 kilometara. Prema popisu iz 2022. ima 1.194 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 1.223 stanovnika).^[1]

Samim centrom Gadžinog Hana dominira trg na kome se nalazi spomenik Dragutinu Matiću solunskom ratniku (zvanom „oko sokolovo”), autora Drinka Radovanović.

Ovde se nalazi FK Zaplanjac.

Etimologija

Nakon izmeštanja trasu puta Niš—Babušnica Osmanlije su prokopale trasu puta kroz brdo Srok čime su ne samo ispravili već i skratili taj put. Od tada se mesto zvalo Prokopova Kutina. Usek je prokopala raja ovog kraja, kulukom oko 1850. godine.

Nešto kasnije za vreme vladavine Osmanlija braća Stanko i Stojan Nikolić, rodom iz Jelašnice, došli su u Prokopovu Kutinu i sagradili han (mehanu). Han je sagrađen na mestu gde je danas Dom kulture. Uz han su braća sazidala štale za oko 30 konja. Jedan od vlasnika ovog hana zvao se Stanko a nadimak mu je bio Gadža. Kako u blizini nije bilo hana, narod iz okolnih sela koji je odlazio kod Gadže u han, govorio je da ide u „Gadžin han”. Negde oko 1880. godine Stanko se odselio u Niš, gde i danas ima svoje potomke. Posle Stankovog odseljenja han je prvo preuzeo Mladen Krstić, takođe iz Jelašnice a potom je bilo i drugih vlasnika.

Do oslobođenja 1944. godine naselje se zvanično zvalo Prokopova Kutina i tako je stajalo na zgradi opštine. Posle oslobođenja prihvaćen je naziv Gadžin Han.

Geografija

Gadžin Han leži na ušću Koprivničke reke i reke Venežice u Kutinsku reku, u središnjem delu Zaplanjske kotline, čiji značajan element tektonskog reljefa čine planine, koje zahvataju veliko prostranstvo. Planinski venci okružuju Gadžin Han i čineći njegovu okolinu morfološki raznolikom.

Planine istočne zone pripadaju grupi mlađih venačnih planina i odlikuju se raznovrsnim geološkim sastavom i morfologijom. U njihovoj građi pored paleozojskih škriljaca, učestvuju krečnjaci i dolomiti mezozojske starosti. Zato su na njima zastupljeni različiti oblici reljefa, prevashodno kraški.

Planine koje čitavo Južno Pomoravlje odvajaju od ostalih morfotektonskih celina pripadaju Središnjoj zoni gromadnih planina i kotlina. To su Seličevica, Kruševica i Babička gora. Deo kotline koji zalazi u Balkansku Srbiju predstavljen je Suvom planinom.

Položaj i prostranstvo

Gadžin Han je lociran 18 km od Niša, 53 km od Pirota i 40 km od Leskovca, u Zaplanjskoj kotlini, na dolinskim stranama Kutinske reke, kod ušća njenih desnih pritoka (Koprivničke reke i Venežice), u podnožju Suve planine (1810 m), Seličevice (903 m) i Babičke Gore (1059 m) na nadmorskoj visini od 270–320 m. Naselje preseca regionalni put Niš—Ravna Dubrava sa kracima ka Vlasotincu i Babušnici. Gadžin Han pripada istoimenoj katastarskoj opštini, čija je površina 7,55 km². Izgrađeni deo naselja obuhvata 1,20 km² ili 15,9% površine atara.^[2]

Demografija

Postanak naselja

Na obalama Kutinske reke nekada su postojale četiri kutine (naselja):

Eminova Kutina (sada Prvi Kutina),
Draškova Kutina (sada Taskovići),
Prokopova Kutina (sada Gadžin Han) i
Marina Kutina, koja se i danas tako zove.

Sve četiri kutine za vreme Osmanlija nisu bile na mestima gde se danas nalaze. Kutina, koja je sada Gadžin Han nalazila se u dolini istočno od današnjeg naselja i to na oko 1,5—2 kilometra od sadašnjeg centra.

U Gadžinom Hanu je bilo sedište Koprivničkog sreza, još 1878. godine, koji je imao 41 selo, 1.689 domaćinstava i 13.456 stanovnika. Srez je ukinut 1885. godine, a potom ponovo formiran pod imenom Zaplanjski srez sa sedištem u Prokopovoj Kutini (Gadžinom Hanu). Srez je imao 58 sela sa 3.989 stanovnika.

Brojnost i struktura stanovništva

U naselju Gadžin Han živi 990 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,8 godina (38,1 kod muškaraca i 39,4 kod žena). U naselju ima 440 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,83.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija^[3]
Godina	Stanovnika
1948.	931
1953.	951
1961.	879
1971.	903
1981.	997
1991.	1.131	1.123
2002.	1.245	1.254
2011.	1.223
2022.	1.194

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[4]

Srbi	1.166	93,65%
Romi	29	2,32%
Crnogorci	10	0,80%
Hrvati	3	0,24%
Makedonci	3	0,24%
Slovaci	1	0,08%
Rusini	1	0,08%
Rusi	1	0,08%
Jugosloveni	1	0,08%
nepoznato	26	2,08%

Stanovništvo prema polu i starosti^[5]


	m	ž
?	4	5
80+	10	16
75—79	10	14
70—74	23	31
65—69	24	31
60—64	42	29
55—59	30	36
50—54	46	39
45—49	67	48
40—44	52	49
35—39	47	57
30—34	46	36
25—29	39	48
20—24	38	30
15—19	51	39
10—14	49	37
5—9	35	35
0—4	22	30
Prosek :	38,1	39,4

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	177	195	232	281	326	371	440

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	84	119	76	123	26	11	1	0	0	0	2,83

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	529	131	346	22	11	19
Ženski	508	72	348	65	13	10
UKUPNO	1.037	203	694	87	24	29

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	271	7	0	0	108
Ženski	203	12	0	0	101
UKUPNO	474	19	0	0	209
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	6	32	13	2	15
Ženski	1	3	14	6	2
UKUPNO	7	35	27	8	17
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	1	0	43	13	10
Ženski	4	2	13	13	21
UKUPNO	5	2	56	26	31
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	4	0	0	17
Ženski	4	0	0	7
UKUPNO	8	0	0	24

Demografski razvoj

Osnovna karakteristika demografskog razvoja Gadžinog Hana u periodu 1948. do 2002. je značajan i kontinuiran porast ukupnog broja stanovnika, koje je u ovom periodu uvećano 1,3 puta (sa indeksom porasta 2002/1948. od 133,7).

Prerastanje Gadžinog Hana u gravitacioni centar Zaplanja imao je za posledicu, između ostalog i doseljavanje stanovništva, tokom savremenog perioda, većinom iz seoskih naselja Zaplanja.^[3] Godine 2002. imigraciono stanovništvo činilo je 58,2% ukupne populacije (od toga je 68,4% doseljeno iz seoskih naselja sa teritorije opštine Gadžin Han).

Doseljavanje je bilo najintenzivnije od 1961. do 2002. kada se u Gadžin Han doselilo 90,2% imigracionog stanovništva.^[6]

Kulturne i turističke manifestacije

U Narodnoj biblioteci „Branko Miljković” u Gadžin Hanu održava se veliki broj kulturnih manifestacija značajnih za kulturni život Gadžinog Hana i Zaplanja. Od ovih manifestacija najznačajnije su:

Miljkovićeve poetskih svečanosti. Nagrada koja se dodeljuje na Miljkovićevim poetskim svečanostima zove se „Zaplanjski orfej“.
Srpskog sabora svečarskih orkestara.
Izložbe poznatih slikara i vajara.
Žensks kolonije likovnih umetnica.
Kolonija likovnih amatera „17 vodenica”.

Galerija 2023. godine

Prodavnica
Autobuska stanica
Kuća pored puta

Vidi još

Izvori

^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024.
^ Simonović D., (1982): Zaplanje, ”Gradina”, ”Narodna knjiga”, i Etnografski institut SANU, Niš
^ ^a ^b „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
^ Migraciona obeležja, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002, knj. 8, Republički zavod za statistiku, Beograd, 2004.

Spoljašnje veze

[1] „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024.

[2] Simonović D., (1982): Zaplanje, ”Gradina”, ”Narodna knjiga”, i Etnografski institut SANU, Niš

[autogenerated1-3] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[4] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[5] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[6] Migraciona obeležja, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002, knj. 8, Republički zavod za statistiku, Beograd, 2004.

[1]