Shihni burimin për Naim Frashëri

S’keni leje për redakto këtë faqe, për këtë arsye:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 2 korrik 2024 09:48
Expiry of block: 2 korrik 2025 09:48
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Ju lutemi, përfshijini hollësitë e mësipërme në çfarëdo ankese që bëni. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Ju mund të shikoni dhe kopjoni tekstin burimor të kësaj faqe:
{{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}}
{{Infobox writer
| name          = Naim Frashëri
| image         = NAIMFRASHERI.jpg
| image_size    = 200px
| caption         = Portreti i Naim Frashërit
| birth_date    = [[25 maj]], [[1846]]
| birth_place   = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Perandoria Osmane]]
| death_date    = [[20 tetor]], [[1900]]
| death_place   = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]]
| spouse        = Hatixhe
| children      = Nerqeze<br/>Nevrezi
| relatives     = [[Abdyl Frashëri]] (vëlla)<br/>[[Sami Frashëri]] (vëlla)<br/>[[Mid'hat Frashëri]] (nip)<br/>[[Ali Sami Yen]] (nip)
| nationality   = [[Shqiptarët|Shqiptar]]
| citizenship   = Osman
| education     = [[1870]]<br/>[[Zosimea]], [[Janina|Janinë]]
| language      = [[Gjuha shqipe|Shqip]]<br/>[[Gjuha arabe|Arabisht]]<br/>[[Gjuha turke|Turqisht]]<br/>[[Gjuha greke|Greqisht]]<br/>[[Gjuha perse|Persisht]]<br/>[[Gjuha frënge|Frengjisht]]
| notable_works = [[Bagëti e Bujqësi]], [[Fletore e Bektashinjet]]
| movement       = [[Rilindja Kombëtare]]
| genre          = [[Romanticizmi]]
| signature      = Naim Frashëri (nënshkrim).svg
}}

'''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], poeti më i madh i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], hartues tekstesh, përkthyesi i parë i pjesëve të [[Kurani|Kur'anit]] në gjuhë shqipe dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar shqiptar. Shihet si nismëtari i letërsisë shqiptare dhe një nga ikonat kulturore shqiptare më ndikuese të shekullit  të 19. I gjendur me pozita të larta në administratën osmane deri kur vdiq, mes të tjerash ndihmoi në nxjerrjen e lejes për [[Mësonjëtorja e Korçës|Mësonjëtoren]] e [[Korça|Korçës]] si dhe të ''Gramatikës'' të [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]].

Naimi me të vëllezërit, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Sami Frashëri|Samiun]], u lindën në Frashër dhe më tej u shkolluan, u rritën dhe punuan në qendrat, [[Janina|Janinë]] e Stamboll. Përgjatë arsimimit dhe kultivimit të tij nxuri gjuhët më të rëndësishme të realitetit të kohës, [[Gjuha arabe|arabishten]], [[Gjuha perse|persishten]], [[Turqishtja osmane|turqishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha frënge|frëngjishten]]. Kësodore qe prej atyre intelektualëve të mjedisit osman të shekullit të 19 që gëzonin qasje dhe vlerësonin si kulturën lindore që i rrethonte, si atë perëndimore. Ai ishte rilindasi jonë Shqiptarë,vazhdoi vjershën Bageti e Bujqësi dhe Mall si poezitë e para dhe veprat e tij.<ref name="Biernat" />

Kontributi i tij numëron 22 vepra të shtrira në 4 gjuhë, duke filluar me turqishten, persishten, greqishten dhe shqipen; si gramatika gjuhe, tekste divulgative shkencore, arsimore, përkthime dhe krijime origjinale. 

Duke parë tek besimi i tij një të mesme të artë edhe për çështjen kombëtare shqiptare,<ref name="Biernat" /> u bë edhe autori më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjet'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Biernat|first=Agata|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|language=en|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|last=Osmani|first=Edlira|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|url-status=dead|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113|language=en|access-date=24 korrik 2018|archive-date=23 nëntor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181123155115/http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf}}</ref> Në tekstet mësimore që botoi gjenden edhe përkthimet e para selektive të Kur'anit në gjuhën shqipe të bëra prej tij.<ref name=":4" /> I ndikuar nga ungjit, [[bejtexhinjtë]] [[Shahin Frashëri|Shahin]] dhe [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651|language=en}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve,<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> duke u përnderuar që në gjallje të tij si "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe",<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> ai hodhi themelet për zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë shqipe.

== Biografia ==

U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Vilajeti i Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërt i Halit bej Frashërit (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliu (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|last=Frashëri|first=Alfred|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last2=Frashëri|first2=Neki|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës [[Timarliu|timarlinjsh]] me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]], themeluesit të [[Korça|Korçës]].<ref name="Gawrych90">{{harvnb|Gawrych2006|p=13}}</ref> 

Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|title=Kuvend letrash me miqtë|last2=Baba Rexhepi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120|language=sq|authorlink=Mustafa Kruja|authorlink2=Baba Rexhebi}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> Vijoi të merrej privatisht me gjuhët klasike të lindjes (elsine-i selase). Në këtë periudhë u përqendrua edhe në fushat e interesit të tij jetëgjata: poetët persë dhe [[Iluminizmi]] frëng.<ref name=":3">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=836|title=Frashëri, Naim|work=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=4|location=München|pages=540–542|language=de|author-link=Hasan Kaleshi}}</ref>

Pasi u diplomua më 1870,<ref name=":3" /> më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj. Duke shpresuar të trajtonte në klimën e thatë të malësive shqiptare, prej të cilit vuante që fëmijë, u kthye në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Nisi punë si nëpunës në Berat dhe më pas qe drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]] në vitet 1874-1877. I munduar edhe nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në llixhat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Gjermane|Perandorinë Gjermane]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 u kthye në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini ndërroi jetë nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Aii u martua, ndoshta në pjesën e dytë të viteve ’70 të shek XIX, me Hatixhenë, e cila thirrej shkurtimisht Hexhe, vajza e një berberi nga Shkodra, e cila jetoi dy apo tre vjet më shumë pas ndarjes nga jeta të Naimit. Naimi dhe Hatixheja patën dy vajza, e para e quajtur Nerqeze, nuk jetoi as tre vjet, vdiq më 1881. Vajza e dytë, Nevrezi, u lind dhe u shkollua në Stamboll dhe më pas u martua me Xhafer Luarasin, dhe më pas me [[Shahin Kolonja|Shahin Kolonjën]].<ref name=":0" />

Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref> 

Në vitin 1883 nisi botimi i revistës ''[[Drita (gazetë)|Drita]]'', ku në shkrimet e veta Naimi përdorte inicialet '''N.H.F'''.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetet osmane ndaluan shkrimin e shqipes, veprat nisën të botoheshin në Bukuresht dhe më pas në Sofie.<ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Më 1887, me Samiun nxorrën nga Porta e Lartë lejen për hapjen e një shkolle private shqipe në Korçë, ku tekstet i përgatiste Naimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=251}}</ref>

Pas 4 viteve duke lënguar, ndërroi jetë ndaj të gdhirë në orën 2 pas mesnate duke hyrë e shtuna, më 20 tetor 1900 në shtëpinë e tij në Këzëll Toprak, Kadikoy. Varrimi u bë të nesërmen, ditën e diel, 21 tetor 1900, në Teqen e Bektashinjëve të Merdiven Qoit në Stamboll. Varri u ngrit në krah të varrit të Abdyl Frashërit, i cili ishte i veshur i tëri me mermer të bardhë dhe, mbi të, një pllakë e zezë ku qenë gdhendur fjalët e Naimit: “Hybdyl vatan minel yman”, që do të thotë: “Të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës Mëmëdheut”.<ref name=":0" />

=== Riatdhesimi i eshtrave ===
Eshtrat e Naimit shteti shqiptar i solli në [[Shqipëria|Shqipëri]] në kuadrin e 25 vjetorit të Pavarësisë, më 2 qershor 1937. Ishte ditë e mërkurë, ora 15.30, kur mbërriti arkivoli me vija kuq e zi me eshtrat e Naimit. Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë nënkoloneli Shefki Shatku,  që i solli eshtrat nga Stambolli, ia dorëzoi arkivolin me eshtrat e Naimit kryetarit të [[Bashkia Tiranë|Bashkisë së Tiranës]], [[Abedin Nepravishta|Abedin Nepravishtës]]. I përcjellur nga autoritetet, populli dhe [[Eshref Frashëri]] nga trungu i Dulellarëve, arkivoli u vendos në Teqen Bektashiane të [[Tirana|Tiranës]].<ref name=":0" />

== Krijimtaria ==
Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet private, fillore dhe më tej përgjatë shkollimit në Janinë bënë që Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Si autor i gjithsej njëzetedy veprave, shkroi në katër gjuhë të ndryshme: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" />

=== Në turqisht, persisht dhe greqisht ===
[[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]]
Duke pasë qenë edhe njohës të gjuhëve më të rëndësishme si të lindjes ashtu edhe të perëndimit, Naimi me Samiun ishin gjithashtu ndër të parët të interesuar për filologjinë moderne. Vepra e parë e Naimit është një gramatikë e gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (tr. ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht–osmanisht. Kjo e bën të jetë edhe gramatika e parë moderne e gjuhës perse, një vit para asaj të Mirza Habib Esfehanit, me të cilit mendohet se Naimi njihej dhe ka bashkëpunuar me të në gazetën ''Ahter'' që botohej në Stamboll.<ref>{{Cite web|last=Rexhepi|first=Abdullah|date=11 mars 2011|title=Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit|url=https://orientalizmi.wordpress.com/2019/07/16/mbi-gramatiken-e-persishtes-te-naim-frasherit/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=orientalizmi.wordpress.com|language=sq}}</ref>

Më 1881 ne serinë e botimeve ''Cep Kütüphanesi'' (xhep qytyphanesi, biblioteka e xhepit) botuar nga Samiu, doli punimin i dytë i Naimit në gjuhën turke "Shpikje dhe zbulime" (Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298) ku radhit për shpikjet dhe zbulimet, nga mulliri dhe ora deri te elektriciteti, telegrafi dhe fotografia. Qëllimi i kësaj serie librash xhepi ishte të divulgoheshin risitë shkencore e teknologjike tek lexuesi.<ref name=":3" />

Ky merak për kulturën perse dhe vargjet e [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], bëri që të shkruante dhe botonte vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (tr. ''Fusuli erbea''), sipas një shablloni të panjohur francez. Pas një viti, më 1885 botoi përmbledhjen poetike "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat''),<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> e përbërë nga 24 lirika të shkruara mes 1873 dhe 1882, që i përkasin traditës së letërsisë perse, por me motive nga mjedisi shqiptar i njohur prej poetit.<ref name=":3" />

Atyre viteve mërgata shqiptare në Stamboll, por edhe në Bukuresht, mendonin për një shtet shqiptaro-grek. Kjo e shtyu Naimin që më 1886 të botonte poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (gr. ''O alithis pothos ton Skypetaron''). në të cilën shkruante për lutej një Bashkëjetesë shtetërore e shqiptarëve, grekëve dhe sllavëve. Nëntë vjet më vonë F. botoi një përmbledhje tjetër të vogël me poezi greke: "Dashuria" (''O Eros''. Stamboll 1895).<ref name=":3" />
[[Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Botimi i parë i ''Istori e Shqipërisë.'']]

=== Në shqip ===
Më 1880 botoi poemthin e parë në shqip "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Kur më 1884 e përkohshmja ''Dituria'' nisi të botohej në Stamboll, Naimi u nisi një varg poezish të cilat trajtonin tema natyrore dhe shkencore në një gjuhë që fëmijët mund të kuptonin. Këto poezi u ribotuan më vonë si tekste shkollore.<ref name=":3" />

Nga 1885 dhe deri më 1895, pothuajse për çdo vit dilte nga shtypi në Bukuresht nga një punim i Naimit.<ref name=":3" /> Më 1886 botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], më tej katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para" bazuar te fabulisti frëng La Fontaine, "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>  Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poemat epike "[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]" dhe "Qerbelaja''"''.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Këto poema do të shpërndaheshin në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, pasi administrata osmane e ndaloi qarkullimin e botimeve shqip, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref>

Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref>

=== Përkthime ===
Tek botimi "Mësimet", në pjesën ''Thelb'i Kuranit'', Naimi ka botuar edhe të parin përkthim selektiv të Kur'anit në gjuhën shqipe.<ref name=":4">{{Cite web|last=Jusufi|first=Azmir|date=2 shtator 2019|title=Ilo Mitko Qafëzezi dhe përkthimi i parë i pjesshëm i Kur’anit në shqip|url=https://www.zaninalte.al/2019/09/ilo-mitko-qafezezi-dhe-perkthimi-i-pare-i-pjesshem-i-kuranit-ne-shqip/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=zaninalte.al|language=sq}}</ref> Më 1886 botoi po ashtu një tjetër vepër në gjuhën turke, një përkthim në prozë i ''Iliadës'' së [[Homeri|Homerit]], duke qenë edhe hera e parë që ndonjë pjesë e eposit përkthehej në gjuhën turke. Pas nja 10 vjetëve nxorri edhe një variant në shqip që u botua në Bukuresht, ''Iliadhë e Omeritë''.<ref name=":3" /> 

== Studime të veprës ==
Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek ''[[Albania (revistë)|Albania]]''. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat Frashëri|Midhati]] shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|last=Uçi|first=Alfred|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë|language=sq}}</ref> 

Për [[Eqrem Çabej|Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Natyrën e vet religjioze dhe romantike e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|last=Çabej|first=Eqrem|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111|language=sq}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref>

Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në viset shqiptare, mendohet se i kuptonte traditat, kulturën dhe letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike ''Istori e Skënderbeut'', Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij:<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref>
 		
'':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''.

u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]]

== Trashëgimia ==
[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}}

=== Mirënjohja ===
Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar.

[[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref>

==Tituj të veprave==
{{div col}}
=== Letrare ===
* Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff;
* Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff;
* E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff;
* E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff;
* Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff;
* Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff;
* Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff;
* Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff;
* Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff;
* Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn).
(Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff;
* [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff;
* Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff;

=== Joletrare ===
* Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff;
* Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff;
* Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff;
* Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff;

=== Përkthime ===
* Ihtiraat ve keşfiyyat. Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298 [1881/2] 79 ff;
* Fusul-u arba’a. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 16. Istanbul 1298 [1883] 127 ff;
* Ilyada - Eser-i Homer. Kerabet ve Kasban Matbaası. Istanbul 1303 [1886];
* Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff;

=== Botime integrale ===
* Vepra të zgjedhura 1-2. (Akademia e Shkencave, Tiranë 1980, 1985);
* Vepra 1-7. (Rilindja, Prishtinë 1986);
* Vepra letrare. 1-5. (Naim Frashëri, Tiranë 1995, 1996).<ref name=":1" />
{{div col end}}

==Mirënjohje==
* Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri".
* Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe.
* libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit.
* [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet.
* Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi.

== Shiko edhe këtë ==
{{Wikisource1|Naim Frashëri}}
* {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}}

==Referime==
{{reflist|2}}

== Literatura ==
{{div col|2}}
* {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|language=sq}}
* {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn=9781845112875|language=en}}
* {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}}
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|language=sq}}
{{div col end}}

{{Autorë shqiptarë|state=collapsed}}
{{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}}

[[Kategoria:Poetë shqiptarë]]
[[Kategoria:Lindje 1846]]
[[Kategoria:Vdekje 1900]]
[[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]]
[[Kategoria:Rilindas shqiptarë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]]
[[Kategoria:Sufi shqiptarë]]
[[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]]
[[Kategoria:Poetë sufi]]
[[Kategoria:Përkthyes të Kuranit në shqip]]
[[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]]
[[Kategoria:Përkthyes prej greqishtes së lashtë në shqip]]
Stampa të përdorura në këtë faqe:
Stampa:Autorë shqiptarë (shiko burimin) (Të mbrojtur gjysëm)
Stampa:Br separated entries (redakto)
Stampa:Category handler (redakto)
Stampa:Citation (redakto)
Stampa:Cite book (redakto)
Stampa:Cite journal (redakto)
Stampa:Cite web (redakto)
Stampa:Citim i duhur (redakto)
Stampa:Click (redakto)
Stampa:Cn (redakto)
Stampa:Column-count (redakto)
Stampa:Delink (redakto)
Stampa:Div col (redakto)
Stampa:Div col/styles.css (redakto)
Stampa:Div col end (redakto)
Stampa:Fix (redakto)
Stampa:Fix/category (redakto)
Stampa:Harvnb (redakto)
Stampa:Hlist/styles.css (redakto)
Stampa:Infobox (shiko burimin) (Të mbrojtur gjysëm)
Stampa:Infobox writer (redakto)
Stampa:Ky artikull (shiko burimin) (mbrojtur)
Stampa:Libri (redakto)
Stampa:Main other (redakto)
Stampa:Navbox (redakto)
Stampa:Reflist (redakto)
Stampa:Wikisource1 (redakto)
Moduli:About (redakto)
Moduli:Arguments (redakto)
Moduli:Category handler (redakto)
Moduli:Category handler/blacklist (redakto)
Moduli:Category handler/config (redakto)
Moduli:Category handler/data (redakto)
Moduli:Category handler/shared (redakto)
Moduli:Check for unknown parameters (redakto)
Moduli:Citation/CS1 (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/COinS (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/Configuration (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/Date validation (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/Identifiers (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/Utilities (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/Whitelist (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Citation/CS1/styles.css (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Delink (redakto)
Moduli:Disambiguation (redakto)
Moduli:Disambiguation/templates (redakto)
Moduli:Format link (redakto)
Moduli:Hatnote (redakto)
Moduli:Hatnote/styles.css (redakto)
Moduli:Hatnote list (redakto)
Moduli:Infobox (redakto)
Moduli:Infobox/styles.css (redakto)
Moduli:InfoboxImage (redakto)
Moduli:Namespace detect/config (redakto)
Moduli:Namespace detect/data (redakto)
Moduli:Navbar (redakto)
Moduli:Navbar/configuration (redakto)
Moduli:Navbar/styles.css (redakto)
Moduli:Navbox (redakto)
Moduli:Navbox/configuration (redakto)
Moduli:Navbox/styles.css (redakto)
Moduli:No globals (shiko burimin) (mbrojtur)
Moduli:Pagetype (redakto)
Moduli:Pagetype/config (redakto)
Moduli:Redirect (redakto)
Moduli:Yesno (redakto)
Kthehu tek Naim Frashëri
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Naim_Frashëri"