Xasan

Waa Xasan bin Cali bin Abii Daalib bin Cabdi Muddalib bin Haashim ^[1]. Aabihiis Cali waa khaliifka Raashidiinta ee afaraad waxeyna ilmo adeero ahaayeen Nabiga scw ^{[ْ 1]}.

Hooyadiis waa gabadhii Nabiga scw Faaduma Rasuul ^[2], waxeyna ahayd tan kaliya ee farac ka reebtay gabadhaha Nabiga scw, Xasan waxaa loogu yeeri jiray "Sibdi" oo macnahayda yahay wiil awoow loo yahay ^[3].

Wuxuu ku dhashay Xasan Madiina 15kaRamadaan sanadkii sedexaad ee hijiriga sida ay wada xuseen ibni Cabdi Barr ^[4] iyo ibni Sacad ^[5] Markii uu dhashay waxaa loo geeyay Nabiga scw candhuuftiis ayuu ku dhanax dhaway ^[6] dhagahana wuu uga adimay, sidoo kale wan ayuu uga waqlalay ^[5], Cali wuxuu jeclaay inuu ku magacaabo "Xarbi" balse Nabiga scw ayaa u dooray magaca "Xasan" ^[7].

Maalintiisa todobaad ayee hooyadiis ka xiirtay tinta oo miisaankeed dirham ah sadaqeystay, waxaana la guday isla maalintaas ^[8], sida ay sheegtay riwaayaadka qaar Xasan waxaa nuujisay Umu Fadli xaaska Cabaas bin Cabdi Muddalib ^[9]

Xasan wuxuu ku soo koray guriga labadiis waalid ee Madiina ku yaalay, mararka qaar waxey tagi jireen asaga iyo walaalkiis Xuseen masaajidka, markaas ayee Nabiga scw oo sujuudsan korkiisa fuuli jireen ^[10], Nabiga scw aad ayuu u jeclaa mar walibana wuu xambaari jiray, dadka ayaa oran jiray «fiicanaa wiil yahow meeshaa kortay» wuxuu Nabiga scw dhihi jiray «fiicanaa kan fuushanna» ^[11].

Wuxuu yiri saxaabiga Abii Bakra waxaa arkay Nabiga scw oo saaran minbarka oo dadkana mar fiirinayo Xasanna mar fiirinaayo wuxuu dhahaayay «Wiilkeygaan waa sayyid waxaana laga yaabaa in Alle ku hishiisiiyo labo qolo oo muslimiinta ka mid ah»^[12].

Intuu Nabiga scw noolaa wuxuu Xasan ka bartay ducooyin yar yar iyo qaabka salaada, waxaana ka mid ahaa hadaladii uu ka xifdiyay Nabiga scw «isaga tag wixii ku shaki galiya oo aad waxaan shaki kaaga jirin, shartu waa shaki kheyrkana waa degenaasho»

Wuxuu dhintay Nabiga scw sanadkii 11H Xasan oo waqtigaas ahaa 7jir ama 8jir ^[13], Faaduma Rasuul ayadana kama dambeyn aabeheed wax badan bilooyin ka dib wey dhimatay ^[14].

Markuu dhintay Nabiga scw Abuu Bakar Sadiiq ayaa qabtay talada umada. Khilaafdii Abuu Bakar wax saas u badan oo ku saabsan Xasan lagama yaqaan.

Cumar bin Khadaab waqtigiisa waxa oo Xasan iyo Xuseen ugu qoray diiwaanka mushaar lamid ah kuwa Ahlu Badar, waxa oo ka hormariyay kana fadilay wiilkiis Cabdullaahi bin Cumar^[15].

Waagii Khaliifka sedexaad Cusmaan bin Cafaan Xasan waxa uu kor u sii dhaafayay da'da labaatameeyada, waxa ayna ku biireen asaga iyo walaalkiis Xuseen ciidanka u baxaayay jihaadka, Sanadkii 27H\647 waxay ka qeyb galeen dagaalada lagu furanaayay ifriiqiya^[16], Sidoo kale waxey qeyb ka noqdeen duulaan ay muslimiinta ku qaadeen magaalada Dabaristaan sanadkii 30H iyo magaalada Jurjaan waxaana hogaamiya ka ahaa Saciid bin Caas ^[17].

Sanadkii 35H koox falaago ah ayaa ku go'doomiyeen Cusmaan gurigiisa, wuxuuna Xasan ku juray tiro yar oo diiday inay ka ag tagaan Cusmaan ilaa laga dilay. Xasan Bisri waxa uu dhahay "Xasan maalintii la dilay wuxuu dadka uga celinaayay laba seef gacmihiisa ku sitay" markii la dilay Cusmaan Xasan aad ayuu uga murugooday.

Ayadoo xaalad kacsanaan ah ay ku jiraan muslimiinta ayaa loo doortay Cali khilaafada, waxaana ka hor yimid Caa'isha xaasakii Nabiga scw iyo Dalxa iyo Zubeyr, Xasan muusan ku faraxsanayn xaalada jirta wuxuu aabihiis usoo jeediyay inuu isaga baxo arintaan ^[18], laakin aabihiis ma dhageysan oo wuxuu u diray Xasan iyo Camaar Kuufa see uga soo aruuriyaan taageeroyaal, ka dib waxaa dhacay Dagaalkii Ratiga uu Xasan garabka midig ka hogaaminayay waxaana dagaalkaas lagu dilay Zubeyr Dalxa iyo muslimiin aad u badan, Cali aad ayuu uga xumaaday waxa dhacay wuxuuna dhahay "Fiicnaan lahaydaa inaa dhinto labaatan sano ka hor maalintaan" Xasan ayaa ku dhahay "Aabow waan kaa reebaayay midaan" wuxuu dhahay Cali "meeshaan inay gaareeso u maleen maynin" ^[19].

Xasan wuxuu sidoo kale ka qeyb galay Dagaalkii Sifiin ee reer Shaam la lagalay, mana sheegin ilaha taariikhda inuu ka qeyb qaatay Dagaalkii Nahrawaan, wuxuu Xasan la joogay aabihiis magaalada Kuufa ilaa laga dilay.

Dilka aabihiis Cali wuxuu dhacay habeen 21ka Ramadaan sanadkii 40aad ee hijiriga, waxaana seef sumeesan madaxa uga dhuftay Cabdi Raxmaan bin Muljim oo khawaarijta ka tirsanaa, Cali ayaana u dhintay dhaawacaas seddex bari ka dib.

Xasan ayaa loo doortay inuu noqdo hogaamiyaha bedelaayo aabihiis^[20].

Xasan markuu ka tanaasulay khilaafada wuxuu u guuray Madiina asiga iyo qoyskiisa Banuu Haashim, waxayna soo guuriyaan ilaha taariikhda in Xasan uu sanad waliba Mucaawiya wafdi ahaan ugu tagi jiray asiga oo ka qaadan jiray 100 kun oo Dirham ^[21].

Cite error: <ref> tags exist for a group named "ْ", but no corresponding <references group="ْ"/> tag was found