කසාගල රජ මහා විහාරය

ක්‍රි. පූ. 3වන සියවසේ දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ අනුග්‍රහය මත මෙම භූමියේ දෙතිස්ඵල බෝධි අංකුරයක් රෝපණය කිරීමත් සමග කසාගල පුදබිම නිර්මාණය වූ බව විශ්වාස කෙරේ. කාවන්තිස්ස රජු (ක‍්‍රි. පූ. 200-160) විසින් මෙහි ගොඩනැගිලි කරවන ලද තිබෙන අතර 1වන දප්පුල රජු (කි‍්‍ර. ව. 659) සහ 1වන විජයබාහු රජු (ක‍්‍රි. ව. 1055-1110) මෙහි ගොඩනැඟිලි ප‍්‍රථිසංස්කරණය කල බැව් පැරණි මූලාශ්‍රයන්හී දැක්වේ. එසේම කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජ (ක‍්‍රි. ව. 1747-1780) විසින් මෙම විහාරයට පිළිමගෙයක් හා රන් පිළිමයක් පරිත්‍යාග කොට තිබේ.^[1]

විහාරයේ ගල් තලාව මත ඉදි කර ඇති පැරණිතම චෛත්‍යය දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් කරවා ඇති අතර ඊට නුදුරින් ඇති අනෙක් චෛත්‍යය සද්ධාතිස්ස රජු (ක්‍රි. පූ. 119–137) විසින් කරවන ලද්දකි.

අතීතයේ විහාරයේ වැඩ විසූ භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ සිවුරු වියළීම පිණිස නිතර විහාර භූමියේ ගල් මත එලා තිබූ නිසා ඒ අරුතින් මෙම විහාරය කසාගල ���ූ බව ජනප්‍රවාදයේ සඳහන් වේ. එසේම ක්‍රි. ව. දෙවන සියවසට අයත් සෙල්ලිපියක මෙම විහාරය කවගල පබ්බත ලෙස හඳුන්වා ඇත.^[2]

මනෝරථපූරණී ග්‍රන්ථයේ ‘මිත්ත’ නම් මහරහතන් වහන්සේ ‘කස්සක ලෙන’ වැඩ විසූ බවට සඳහන් වන අතර එම නිසා මෙම විහාරය කස්සක ලෙන ලෙසද හඳුන්වා තිබේ.

විහාරයේ වූ බුද්ධ මන්දිරයේ ප්‍රවේශ මණ්ඩපය, ප්‍රදර්ෂිණපථය සහ ගර්භ ගෘහය යන කොටස්හී මහනුවර සම්ප‍්‍රදායේ දකුණු ගුරුකුලයට අයත් විශේෂිත බිතු සිතුවම් දැකගත හැකිවේ. මෙහි වූ විශේෂත්වය වන්නේ දක්ෂිණ ශෛලය සහ සංක‍්‍රාන්තින ශෛලය යන විශේෂ ශෛලීන් දෙකකට අයත් සිතුවම් මෙහිදි හඳුනා ගත හැකි වීමයි. මෙම සිතුවම්හී යුරෝපීය සංස්කෘතික ලක්ෂණ සහ නව කලා ශෛලීන්හි ආභාෂය දැකගත හැකිය.

කසාගල රජමහා විහාර ගිරි ලිපිය ක්‍රි. ව. 4-5 සියවසට අයත් වේ. එය පුරාණ සිංහල භාෂාවෙන් සහ අපර බ්‍රාහ්මී අක්ෂරයන්ගෙන් නිර්මිත වේ. ශිලා ලේඛන 6ක් සටහන්ව පවතියි.

• කසාගල කෞතුකාගාරය