Šangaj

Šangaj 乌鲁木齐
Kolaž atrakcija grada
Koordinate: 31°12′N 121°30′E / 31.200°N 121.500°E / 31.200; 121.500
Država	Kina
Općine pod direktnom upravom	Šangaj
Vlast
- guverner	Yang Xiong
Površina
- Ukupna	6200 km²[1][2][3]
Stanovništvo (2007.)
- Urbano područje	14,987.000[4]
- Područje utjecaja	21766000[5]
Vremenska zona	UTC+8 (UTC)
Poštanski broj	200000–202100
Pozivni broj	21
Službene stranice /www.shanghai.gov.cn
Karta
Šangaj class=notpageimage| Šangaj na karti Kine

Šangaj (kin. 上海, Shànghǎi^[6]) je najveći grad Kine^[7][8] i morsko pristanište na ušću reke Huangpu u reku Jangce, neposredno uz obalu Pacifika.^[9] Grad ima status zasebne kineske pokrajine. Prema proceni iz 2009. u gradu je živelo 13.831.900 stanovnika.^[10][11] Najveći je saobraćajni, trgovinski i industrijski centar zemlje.^[12][13]

Sastoji se od modernog grada koji obuhvata bivše engleske, američke i francuske četvrti s poslovnim gradskim rejonima i stare kineske varoši (kineski Hutsen). Poseduje velike novčane zavode, prodavnice, hotele, univerzitet, Kinesku akademiju nauka, opservatorije, muzeje, pozorišta, biblioteke i dr.^[14][15]

Iz Šangaja polaze železničke pruge za Nanking, Peking i Hangdžou. Razvijena je industrija gvožđa i čelika, mašina, brodova, elektrotehnike, hemije, tekstila, keramike, hartije, kože i obuće, duvana, stakla, cementa i dr.

Glavna predgrađa su: Nantao na jugu, Čapej na severu, odvojen rekom Sučou, Putung na desnoj obali reke Huangpu, Vusung sa glavnom lukom na ušću reke Huangpu u Jangce, Hongkou ili bivša američka koncesija do 1949. godine, Hangdžou s velikim aerodromom i dr. Osnovan je u 11. veku.

Šangaj se prvi put pojavljuje 960. kao selo. Sa privrednim razvojem delte reke Jangce razvijao se i Šangaj. Poreski biro je ovde otvoren 1074. Do 1264. povezao se sa tri susedna sela. U ovo vreme Šangaj je bio trgovačka luka odakle se pamuk izvozio u Peking, unutrašnjost zemlje, ili u Japan. Do vremena dinastije Ćing (1644–1911) velike cehovske organizacije su podelile ekonomsku, i delom političku, vlast u gradu.^[16][17]

Posle Opijumskih ratova, Velika Britanija je 1842. Ugovorom iz Nankinga obezbedila otvaranje Šangaja za trgovinu sa evropskim trgovcima. Britanci su odabrali Šangaj jer je grad od 1840ih postao najzačajniji trgovački grad Istočne Azije. Sa trgovcima ovde su stigli i hrišćanski misionari. Misionari i trgovci su uživali slobodu boravka i imali politički imunitet.

Za Britancima su 1847. stigli Francuzi, i ove dve sile su u gradu uspostavile prve strane koncesije. Britanci su izabrali Bund i oblast severno od starog grada, dok su Francuzi izabrali jugozapadni deo grada u kome su francuski misionari 200 godina ranije izgradili katedralu. U međuvremenu u gradu je nastala i jevrejska zajednica.^[18][19]

Amerikanci su stigli 1863, Japanci 1895. Naselili su se uz britansku koncesiju, i tako je nastalo „Međunarodno naselje“ (International Settlement). U ovom privilegovanim enklavama, koje su formirane na neodređeno vreme, trgovci su se nalazili u pravnom sistemu svoje sopstvene zemlje. Postojale su i posebne policijske snage.

Zbog povoljnog položaja u blizini glavnih trgovačkih puteva svile i čaja, Šangaj se do 1900. razvio u važnu luku i industrijski centar. Šangaj je kontrolisala „Zelena banda“, organizacija nastala u 18. veku od besposlenih mornara, koja je do 1920. sebi potčinila podzemlje u Šangaju. Bili su poznati po okrutnom obračunavanju sa onima koji su im smetali.

Tokom Tajpinškog ustanka (1851–1864) mnogi seljaci su od masakra pobegli u Šangaj i postali jeftina radna snaga. Ljude je privlačio i prosperitet grada. Time se formirao prvi kineski gradski proletarijat, koji je u užasnim i nestabilnim uslovima tadašnjeg radničkog života bio potencijalno jezgro revolucije. Industrijski značaj Šangaja i njegov broj stanovnika su se brzo povećavali. I u vreme Bokserskog ustanka (1900) i pada poslednjeg cara (1911) mnogi ljudi su pohrlili u međunarodne koncesije.^[20]

Od kraja 19. veka do 1920ih Šangaj se razvio u svetsku metropolu. Početkom 20. veka broj stanovnika je premašio milion.^[21] Od 1918. u gradu je delovao državnik i revolucionar Dr. Sun Jat Sen. Oldos Haksli je 1926. opisao Šangaj: Toliko života, tako brižljivo usmerenog, koji teče tako snažno - taj prizor u meni izaziva nešto kao jezu..^[22][23] Šangaj je postao sinonim za greh, avanturizam i bogatstvo. Ovde su boravili slavni: Noel Kauard, Meri Pikford, Bertran Rasel, Džordž Bernard Šo, Andre Malro, Ilegalni poslastičari, grof Ćano, Čarli Čaplin. I kineski komunizam vuče svoje korene iz Šangaja. Ovde je 1915. Čen Dusjiu počeo da izdaje časopis „Mladost“, kasnije „Nova mladost“, koji je imao velikog uticaja na kinesku javnost.

Kinezi su razvili interesovanje za politiku i nacionalno buđenje. Čen Dusjiu je bio jedan od organizatora protesta koji su kulminirali u generalnom štrajku 5. juna 1919. protiv stranih imperijalista. U Šangaju je 1921. osnovana Komunistička partija Kine.

Britanski vojnici su 30. maja 1925. pucali na studente koji su demonstrirali. Proglašena je nacionalna revolucija. Godine 1927. nacionalna armija pod vođstvom Čang Kaj Šeka, uz pomoć komunista, zauzela je grad i postavila na vlast Kuomintang. Iste godine vlast je brutalno ugušila proteste (vidi: Šangajski masakr), kada je u par nedelja pogubljeno 5000 ljudi bez suđenja.

U toku Mandžurske krize 1931. došlo je do bojkota japanske robe. Dana 28. januara 1932. japanska armija je sa 70.000 vojnika okupirala grad. Sukob se završio maja 1933. ponovnim uspostavljanjem normalne trgovine i demilitarizacijom oblasti oko grada.

Tokom Drugog japansko-kineskog rata 1937. došlo je do druge bitke za Šangaj. Posle borbi u kojima su pretrpele teške gubitke, japanske snage su zauzele grad 9. novembra. U predgrađima se koncentrisao veliki broj kineskih izbeglica koje su živele u teškim uslovima. U samom gradu su vladali narkokarteli i anarhija.

Kratko posle napada na Perl Harbor decembra 1941, čime su SAD uvučene u Rat na Pacifiku, Japanci su u Šangaju internirali državljane zemalja saveznica, osim Francuza koje su smatrali za saveznike (Višijevska Francuska). Od 1943. internirali su i oko 18.000 nemačkih i austrijskih jevreja koji su se ovamo sklonili.

Posle rata grad je vraćen Kini, jer su se SAD, Britanija i Francuska tokom rata odrekli svojih pretenzija na grad.

Kada su komunisti 27. maja 1949. pod vođstvom Mao Cedunga umarširali u Šangaj, preuzeli su kontrolu nad najvažnijim privrednim i trgovinskim centrom Azije kao i nad profitabilnom međunarodnom lukom.^[24] Dok su strani trgovci očekivali da će ponovo moći da otvore svoje radnje, novi režim je odlučio da se Šangaj, kao i cela Kina, mora radikalno promeniti. Zbog toga su se mnoge strane firme preselile u Hongkong. Najsiromašnije četvrti su sravnjene sa zemljom da bi se na njihovom mestu podigli stambeni blokovi. Kriminalci i prostitutke su odvedeni na prevaspitavanje. Strani kapital je konfiskovan ili opterećen visokim porezima.

Pokret Kuomintang, pod vođstvom Čang Kajšeka, uspeo je da pri povlačenju na Tajvan sa sobom odnese zlatne rezerve Nacionalne banke Kine. Šangaj je tako ostao kao grad bez novčanih sredstava. U periodu od 35 godina zapadni uticaji su potiskivani. Šangaj je ostao tvrđava radikalnih komunističkih mislilaca. Iz Šangaja je 1966. krenula Kulturna revolucija.^[25] Neki od crvenih gardista su proklamovali Šangajsku komunu pre nego što su krenuli u rušenja i osvete po gradu u kome se razvila borba frakcija. Posle smrti Mao Cedunga 1976, Šangaj je bio poslednji bastion Četvoročlane bande koja se borila da zauzme Maovo mesto.

Do 1980ih su centralne vlasti bile svesne opadanja značaja Šangaja, jer su se neki od tržišnih viškova iz dugih delova zemlje preusmeravali u Šangaj. Onda su u prvi plan su izbile ličnosti koje su se zalagale za ponovnu izgradnju Šangaja kao metropole.^[26]

Sredinom 1980ih doneta je odluka da Šangaj ponovo dobije ulogu predvodnika u modernizaciji Kine. To je dovelo do enormnog rasta industrijske proizvodnje i stranih investicija. Godine 1990. osnovana je Specijalna privredna zona Pudong, i time utemeljen „Novi Bund“.

Grad se profilisao kao centar za razvoj biotehnologije, informacionih tehnologija i mikroelektronike. U njemu je sedište brojnih međunarodnih finansijskih institucija. U Šangaju se nalazi najviša zgrada u Kini, Šangajski svetski trgovinski centar visok 492 metra. To je jedini grad u svetu u kome redovno saobraća magnetni voz.

Neki od problema u Šangaju još nisu rešeni, kao što su izuzetna prenaseljenost, buka, zagađenost vazduha i reke. Grad je 1996. proglašen za jedan od ekološki najugroženijih gradova na svetu. Pojavili su se i socijalni problemi za koje su komunisti od 1949. smatrali da su zauvek rešeni: nezaposlenost, narkomanija i prostitucija.

Glavni članak: Geografija Šangaja

Šangaj leži na istočnoj Kineskoj obali, na približno jednakom rastojanju od Pekinga i Guangzhou. Stari grad i moderni centar Šangaja su locirani u centru ekspandirajućeg poluostrva između delte reke Jangce na severu i Hangzhou zaliva na jugu, formiranom putem prirodnih depozita reke Jangce i modernih projekata amelioracije zemljišta. Opština Šanga ima provincijalni status i upravlja istočnim delom poluostrva i većinom obližnjih ostrva. Ona se graniči na severu i zapadu sa Jiangsu, na jugu sa Zhejiang, i na istoku sa Istočnim kineskim morem. Njena najsevernija tačka je na ostrvu Chongming, drugom po veličini ostrvu kontinentalne Kine nakon njegove ekspanzije tokom 20. veka.^[27] Opština ne obuhvata, eksklavu Jiangsua na severnom Chongmingu niti dva ostrva koja formiraju Šangajasku luku Yangshan, koja su deo Zejijanga u okrugu Šengsi. Ta luka sa dubikom vodom je postala neophodna sa povećanjem veličine kontejnerskih brodova, kao i zbog zamuljavanja reke Jangce, koja se sužava na manje od 20 m na 70 km od ostrva Hengša.^[28]

• 
  Mapa Šangaja (centra i istočnog dela) sa Jiangsu (severno) i Zhejiang (južno) prikazuje razvijene oblasti oko Šangaja, Nanjing (tamon zeleno), i Hangzhou u zelenom. Provincijske granice su obojene ljubičasto, a potprovincijske sivo.
• 
  Satelitski snimak u prirodnim bojama prikazuje urbanu oblast Šangaja iz 2005, zajedno sa njegovim glavnim ostrvima (sa severozapada do jugoistoka) Chongming, Changxing, Hengsha, i Jiuduansha okružuju Pudong.

Centar Šangaja je podeljen rekom Huangpu, veštačkom pritokom reke Jangce koja je napravljena po naređenju lorda Čunšena tokom perioda Zaraćenih država. Istorijski center grada je bio lociran na zapadnoj obali Huangpu (Puxi), u blizini ušća Suzhou potoka, koji ga povezuje sa jezerom Taj i Velikim kinsekim kanalom. Centralni finansijski distrikt Lujiazui je izrastao na istočnoj obali Huangpu (Pudong). Destrukcija lokalnih močvara radi izgradnje međunarodnig aerodroma Pudong duž istočne obale poluostrva je donekle poremećena radi zaštite i proširenja obližnjih plićaka Jiuduansha kao rezervata prirode.^[29]

Šangaj je lociran na aluvijalnoj ravni, te je velika većina njegovih 6340,5 km² ravna, sa prosečnom elevacijom od 4 m.^[30] Zbog njegovog peskovitog zemljišta njegovi oblakoderi su napravljeni sa dubokim betonskim temeljima da bi se sprečilo potanjanje u meko zemljište centralne oblasti. Malobrojna brda poput Še Šana leže na jugozapadu, a najviša tačka je vrh ostrva Dajinšan u Hangzhou zalivu sa 103 m.^[30] Grad sadrži mnoštvo reka, kanala, potoka i jezera, i poznat je po svojim bogatim vodenim resursima kao deo sliva jezera Taj.^[3]

Šangaj ima vlažnu subtropsku klimu (Köppen Cfa), sa četiri distinktne sezone. Zime su hladne i vlažne, i hladni severozapadni vetrovi sa Sibira mogu da uzrokuju pad noćne temperature do ispod nule, mada se retko događa da godina ima više od jednog ili dva dana sa snežnim padavinama. Leta su topla i vlažna, sa u proseku 8,7 dana godišne sa temperaturom od preko 35 °C; povremene provale oblaka ili oluje sa grmljavinom su moguće. Grad je takođe podložan tajfunima tokom leta i početkom jeseni, nijedan od kojih zadnjih godina nije uzrokovao znatniju štetu.^[31] Najprijatnija sezona je proleće, mada je promenljivo i čest pada kiša, i jesen, koja je generalno sunčana i suva. Prosečna temperatura u gradu je 4,2 °C u januaru i 27,9 °C u julu, sa godišnjim prosekom od 16,1 °C. Mesečni prosek mogućeg sunčanog vremena je u opsegu od 34% u martu do 54% u avgustu, i grad dobija 1.895 sunčanih sati godišnje. Ekstremne temperature u opsegu opštine su zabeležene: 40,8 °C na dan 7. avgusta 2013,^[32] i −12,1 °C na dan 19. januara 1893.^[33][34][35]

Panoramni pogled na liniju horizonta Pudonga

Glavni članak: Politika Šangaja

Poput virtualno svih vladinih institucija u kopnenojh Narodnoj Republici Kini, politika Šangaja je organizovana kao dualni stranačko-vladin sistem,^[36] u kome sekretar partijskog komiteta, sa zvaničnim imenom sekretar šangajskog opštinskog komiteta Komunističke partije Kine (trenutno Han Zheng), ima viši rang od gradonačelnika (trenutno Yang Xiong).

Prema proceni, u gradu je 2009. živelo 13.831.900 stanovnika.

• Administrativna podela Kine
• Gradovi pod posrednom upravom NR Kine
• Šangajski univerzitet za međunarodne studije
• Univerzitet Fudan

Šangaj na Wikimedijinoj ostavi

• Šangaj na portalu Encyclopædia Britannica (en)
• Službene stranice grada Arhivirano 2011-06-15 na Wayback Machine-u (zh)