Drački okrug (Kraljevina Srbija)

Drački okrug je bio jedan od privremenih okruga Kraljevine Srbije koji je osnovan 29. Novembra 1912. godine, na delu okupirane teritorije Osmanskog Carstva, današnje Albanije. Drački okrug je imao četiri sreza: Drač, Lješ, Elbasan i Tirana.^[1][2]

Ubrzo nakon ��to je Srbija oslobodila Drač, velike sile su odlučile od on pripadne Kneževini Albaniji. Vojska Kraljevine Srbije je primorana na povlačenje iz Drača u aprilu 1913.

Glavni članak: Srpska okupacija Albanije

Za operacije zaposedanja Albanije tokom Prvog balkanskog rata određena je 3. srpska armija pod komandom generala Božidara Jankovića. Od 9. novembra, nakon zaposedanja kosovskih oblasti, preostale snage 3. srpske armije, oko 16.000 ljudi, su nastavile nastupanje ka severnoj i centralnoj Albaniji. Na putu ka Jadranskom moru, 3. armija je razdvojena u dve kolone. Obe kolone su nailazile na otpor albanskih dobrovoljaca.^[3] Srpska vojska je na albanski otpor često odgovarala represivnim merama usmerenim ka civilnom stanovništvu.^[3] Leva kolona srpske vojske je nailazila na manji otpor, jer je prolazila preko područja katoličkog plemena Mirdita.^[4] Međutim, desna (severna) kolona, koja se kretala kroz oblast Dukađin, naišla je na žestok otpor, te su joj pozadinske trupe gotovo uništene.^[4] Njima u pomoć stigle su, sa zakašnjenjem, trupe iz Prizrena, koje su potom izvršile "oštre represalije nad neprijateljski raspoloženim stanovništvom".^[4] 28. novembra, leva kolona srpske vojske je stigla u luku Drač, nakon što je par dana ranije zauzela grad Tiranu.

Vojska Kraljevine Srbije je bez borbe zauzela Drač 29. Novembra 1912. Posebno toplu dobrodošlicu novim vlastima Kraljevine Srbije je pružio otac Jovan, episkop pravoslavne crkve iz Drača. Hrišćansko stanovništvo je oduševljeno dočekalo vojsku Kraljevine Srbije.^[5] Početni entuzijazam stanovništva je oličen i u velikom broju priredbi i raznih manifestacija koje je lokalno stanovništvo širom okruga organizovalo u čast novih vlasti. Postoje navodi o telegramu koji su 524 žene iz Drača uputile Ruskoj kraljici i Britanskoj kraljici sa molbom da utiču na to da velike sile omoguće da Drač ostane u Kraljevini Srbiji.

Odmah po zauzimanju Drača su uspostavljeni organi nove vlasti kao što su policija, administracija Dračkog okruga i samog Drača i komanda vojske.^[6]

Kad je već reč o komandantu posade u Kroji, onda pominjemo da je tu bilo mnogo smrtnih kazni, izvršenih puškom, a naročito vešanjem. Nema veće sramote za Arnautina nego ga javno ošamariti ili izudarati, a nema poniznije smrti za njega od smrti na vešalima. To često vešanje u Kroji uticalo je veoma rđavo na stanovništvo Kroje i okoline pa i samoga Mata.^[7]

– Kosta Novaković

Prvi načelnik Dračkog Okruga je bio diplomata Ivan Ivanić a njegova supruga Delfa, poznata kao jedan od osnivača Kola srpskih sestara je upravljala bolnicom u Draču.^[8][9] Prvi gradonačelnik Drača je bio Petar Đurašković iz Drača a za članove odbora su imenovani Hristos Spiru, Imam Husein Efendija i Filip Serić.^[10] Kada je vojska Kraljevine Srbije okupirala deo teritorije Osmanskog Carstva tokom 1912 Dragutin Anastasijević je bio prevodilac za Grčki jezik ali je kansije postavljen na poziciju načelnika Dračkog Okruga^[11] umesto Ivana Ivanića.

Period postojanja ovog okruga se poklapa sa periodom trajanja Prvog balkanskog rata i priprema za Drugi balkanski rat. Postoje izvori koji tvrde da je početni entuzijazam stanovništva splasnuo kada su videli da se prikupljeni (značajni) porezi usmeravaju samo za potrebe finansiranja vojske a ne za organizovanje javnih službi od interesa stanovništva. Ne samo da je početni entuzijazam splasnuo, već je dolazilo i do pobuna zbog prisilnog iznuđivanja poreza. Pošto su pobune bile gušene silom postepeno se izgradio animozitet dela stanovništva prema novim vlastima.

Prema pisanju časopisa Albanische Korrespondenz objavljenog u Austrougarskom Trstu , pljačka na novoosvojenim područjima je poprimila tolike razmere da su srpske vlasti u Draču tovarili čitave brodove opljačkanom robom i slali za Solun, odakle je tovar železnicom išao za Beograd.^[12]

Dan pre osnivanja Dračkog okruga, 28. novembra 1912. godine na Narodnoj skupštini u Valoni, Albanija je proglašena za nezavisnu državu, a albanski predstavnici su uputili telegram velikim silama.^[13] Decembra 1912. ambasadorska konferencija u Londonu je načelno dogovorila stvaranje kneževine Albanije, pod otomanskim suverenitetom.^[14] Međutim, ni po zaključenju Londonske konferencije srpske trupe se nisu povukle na demarkacionu liniju. Dugo nakon što su se velike sile složile oko severnih granica Albanije, srpske trupe su i dalje ostale na albanskoj zemlji, ignorišući sva upozorenja da se povuku.^[14] Premijer Srbije Nikola Pašić je neprestano ponavljao da se Srbija nipošto ne sme odreći luke na Jadranskom Moru.^[3] Tek ultimativnom pretnjom velikih sila i topovima sa austrijskih i italijanskih brodova okrenutim ka luci Drač, Srbija je bila primorana na povlačenje.^[15]

Vojska Kraljevine Srbije se pod pritiskom evropskih sila povukla iz Drača u aprilu 1913, da bi se konačno povukla sa teritorije međunarodno priznate Albanije 25. oktobra 1913.^[14] Opozicionar Dimitrije Tucović je tada upozoravao srpsku javnost da je osvajački upad u Albaniju urodio ogorčenjem albanskog naroda prema Srbiji.^[16] Animozitet dela stanovništva prema dotadašnjim vlastima je rezultirao ubistvima nekih stanovnika koji su bili deo administracije u okviru okruga ili bliski sa dotadašnjim vlastima. Jedan od ubijenih je bio i gradonačelnik Kavaje, Leonida Mineo, koji je linčovan u centru grada.

Nakon što se srpska vojska povukla, u Draču je ostavljena pro-srpska vlada Esad-paše Toptanija, koga je oružjem i novcem pomagala Pašićeva vlada.

• Korsika, Bojan Srbija i Albanci : pregled politike Srbije prema Albancima OCLC 603117412 

• Esad Paša Toptani
• Srpska okupacija Albanije
• Opsada Skadra

• 100 godina Dračkog okruga