Beograd

Beograd se nalazi na 116,75 metara nadmorske visine, i to na koordinatama 44°49'14" severno i 20°27'44" istočno. Istorijsko jezgro Beograda (današnja Beogradska tvrđava) nalazi se na desnoj obali Save. U sastavu Beograda su Novi Beograd i Zemun koje su na levoj obali reke Save, pa time i u srednjoj Evropi. Manja naselja preko Dunava, kao što su Borča, Ovča,Kotez I Padinska Skela takođe pripadaju teritoriji Beograda. Grad leži na ušću dveju reka, Dunava i Save. Urbana površina grada iznosi 359,92 kvadratnih kilometara. Beograd se nalazi na raskrsnici zapadne i istočne evropske kulture.^[8]

Beograd ima umerenu kontinentalnu klimu. Prosečna godišnja temperatura je 11,7 °C, dok je najtopliji mesec jul, sa prosečnom temperaturom od 22,1 °C. Ipak, Beograd u proseku ima oko 31 dan u godini sa temperaturom preko 30 °C, a temperatura prelazi 25 °C čak 95 dana u godini. Prosečna godišnja količina padavina je oko 700 milimetara. Godišnje, Beograd ima oko 2.096 sunčanih sati, sa julom i avgustom kao najsunčanijim, i decembrom i januarom kao najmračnijim danima, sa tek 2—2,3 sunčana sata dnevno.^[9]

Glavni članci: Vinčanska kultura i Singidunum

U strogom centru Beograda, ispod današnje palate Albanija, pronađeni su, tokom njene gradnje, 1938. godine skeleti neandertalca koji je poginuo u borbi sa mamutom čiji je skelet nađen u blizini^[10], što govori o naseljenosti prostora današnjeg Beograda još u praistorijsko doba. Kasnije se na prostoru Balkana, pre oko 7.000 godina, razvila Vinčanska kultura, pa se njeni ostaci mogu pronaći i u okolini Beograda kod istoimenog naselja, po kome je cela kultura dobila ime^[1]. Naseljen u trećem veku pne. od strane Kelta, taj prostor ubrzo prelazi u ruke Rimljana i postaje naseobina Singidunum.^[2] Za vladavine cara Dioklecijana, tokom progona hrišćana, u Singidunumu se pominju prvi hrišćanski mučenici.^[11] Jedni od najstarijih po imenu poznatih hrišćanskih stradalnika u ovom gradu su Ermil i Stratonik. Podelom rimskog carstva ostaje pod kontrolom Vizantije.

Singidunum su osvajali mnogi osvajači, poput Huna, Sarmata, Ostrogota i Avara — pre dolaska Slovena oko 630. godine nove ere. Prvi zapisi o slovenskom imenu Beograd datiraju iz 878. godine, za vreme vladavine Prvog bugarskog carstva. Grad je ostao predmet razmirica između Vizantije, Mađarske i Bugarske naredna tri veka.^[12]

Grad konačno prelazi pod vlast Srba kao deo Srema 1284. godine. Prvi srpski kralj koji je vladao Beogradom bio je Stefan Dragutin (1276—1282), vladar Kraljevine Srema, kog je dobio na poklon od svog tasta, hrvatsko-ugarskog kralja Ladislava IV.^[13]. Nakon njegove smrti grad se vraća pod Ugarsku kontrolu, ali će u 15 veku biti ponovno nakratko vraćen Srbiji. Nakon velikih gubitaka u Kosovskom boju 1389. godine, Srpsko carstvo počinje da se raspada i njegovi južni delovi velikom brzinom prelaze u ruke Turaka Osmanlija.^[14] Ipak, sever je dugo odolevao. Srpski despot Stefan Lazarević dobio je Beograd od hrvatsko-ugarskog kralja i svetog rimskog cara Žigmunda Luksemburškog, nakon što je postao njegov vazal. Godine 1405. Stefan Lazarević je proglasio Beograd svojom prestonicom, ali će grad nakon njegove smrti 1427. godine ponovno biti vraćen Ugarskoj. U narednom periodu, Beograd je doživeo veliki uspon. Ponovno su utvrđene stare zidine grada, zajedno sa zamcima, a crkve i tvrđave obnovljene, što je pomoglo da grad branjen od vojski hrvatsko-ugarskih kraljeva odoleva navalama Turaka čak 70 godina.

U ovo vreme, Beograd je postao utočište mnogim balkanskim narodima koji su bežali od vlasti Osmanlija. Veruje se da je broj stanovnika u ovo vreme dostizao i 40.000—50.000. Tokom vladavine Đurađa Brankovića, veći deo despotstva dospeva pod tursku vlast, međutim, Beograd dolazi pod zaštitu mađarskih kraljeva.^[13] Turci su želeli da pokore Beograd jer im je predstavljao prepreku u daljem napredovanju ka centralnoj Evropi. Napali su 1456. kada se odigrala čuvena Opsada Beograda gde je hrišćanska vojska pod vođstvom Sibinjanin Janka uspešno odbranila grad od turskog napada.^[15]

Vojska pod vođstvom Sulejmana Veličanstvenog, 28. avgusta 1521. je osvojila Beograd od Mađara, što je označilo pad grada pod Osmansko carstvo. Turci Osmanlije nakon toga naseljavaju srušen i spaljen grad, postepeno ga pretvarajući u kitnjasti orijentalni grad, čija je panorama sa mnogobrojnim munarama izdaleka oduševljavala mnoge evropske putnike tog doba.^[16] Oko 1571. godine u Beogradu je bilo 27 naselja (mahala). Grad je 1594. zahvatila velika srpska pobuna (Banatska pobuna) koju su Turci uspeli da uguše, spaljene su mnoge crkve, relikvije i mošti Svetog Save na Vračaru. Upravo zbog toga je ovo mesto odabrano za gradnju Hrama Svetog Save.^[17]

Sledećih decenija grad je bio miran, a bio je i važno sedište okruga (Smederevskog sandžaka, poznatog i kao Beogradski pašaluk), povezan sa Istanbulom Carigradskim drumom. Privukao je mnoge trgovce i stanovnike — Turke, Jermene, Grke, Rome i ostale. Prema osmanlijskom putopiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Beogradu 1660. godine, Beograd je tada imao oko 98.000 stanovnika, od kojih 21.000 nisu bili Muslimani.^[16] Postao je više od običnog grada, sa islamskom arhitekturom, javnim kupatilima i mnogim novim džamijama.^[18] Beograd je već koncem 16. veka, po svojoj lepoti i veličini, u mnogome nadmašivao Budim, Sofiju, Sarajevo, Skoplje i mnoge druge gradove evropskog dela Osmanskog carstva.^[16] Kako saznajemo iz Putopisa Evlije Čelebije, u vreme kada je on boravio u Beogradu 1660. godine, u gradu je bilo čak sedamnaest derviških tekija u kojima su se izučavala dela velikih sufijskih mislilaca.^[19] Pretpostavlja se da je bio zastupljen veliki broj derviških bratstava, uključujući bajramije, melamije, bektašije, halvetije, gulšenije, kadirije, hindije, mevlevije, nakšibendije, rifaije, sadije, sunbulije, šabanije, šazilije i ušakije.^[20] Isti Putopis nam prenosi da su u Beogradu, u vreme Osmanskog carstva, postojale 273 islamske bogomolje, džamije i mesdžidi.^[16] Najvećom i najlepšom smatrana je Batal džamija, koju su putopisci upoređivali sa Aja Sofijom.^[21] Nalazila se na mestu današnje Savezne skupštine, a pored nje je bilo groblje na kome su sahranjivani viđeniji Turci.

Beograd je tri puta od Turaka osvajala Austrija (1688—1690, 1717—1739, 1789—1791), a Osmanlije su ga ponovo zauzimale, uz velika razaranja.^[18] Beograd postaje ”Dar-ul-džihad” – Tvrđava Džihada, kako su ga Osmanlije tada nazivale.^[16] Tokom ovog perioda, grad su zahvatile dve velike seobe Srba, u kojima su se stotine hiljada Srba, predvođenih patrijarsima, povlačili zajedno sa Austrijancima u Habzburško carstvo 1690. i 1737—39, gde su se naselili u današnjoj Vojvodini i Slavoniji.^[22]

Nakon turskog poraza pod Bečom, septembra 1688. godine, Austrijanci su zauzeli Beograd. Prilikom prvog austrijskog osvajanja (1688-1690) mnoge džamije su porušene, a one koje su preostale, pretvorene su u hrišćanske crkve. Nakon toga, za vreme ponovne kratke osmanlijske vladavine (1690-1717.) mnoge džamije su obnovljene, a neke su iz temelja izgrađene. Kada je vojska Austrijskog carstva (u čijem su sastavu bili vojnici raznih narodnosti: Nemci, Francuzi, Italijani, Švajcarci, Portugalci, Španci, Mađari i drugi), pod zapovedništvom nadvojvode Eugena Savojskog po drugi put osvojila Beograd (1717-1739) porušili su minarete džamija beogradske tvrđave, kako bi panorama grada izgledala više evropska. Mnoge džamije su pretvorene u crkve raznih hrišćanskih redova koji su došli zajedno sa vojskom i doseljenicima: trinitarci, franjevci, jezuiti, minoriti i Jermeni katolici.^[16] Ostale sačuvane džamije su upotrebljene za vojne magazine, trgovine i nastambe. Tada u Beogradu nije ostalo muslimanskog stanovništva, jer su se povukli usred najezde.^[16] Posle pobede nad austrijskom vojskom 1739. godine kod Grocke, Osmanlije su ponovo zagospodarile Beogradom, i njime vladale narednih 50 godina (1739-1789. godine). Za to vreme su popravili mnoge oštećene džamije i povratili u prvobitno stanje mnoge pretvorene u crkve. Prema nekim savremenicima, u Beogradu je 1780-tih godina bilo 50-ak džamija. U toku velikih borbi za Beograd 1739. godine, stradalo je oko 30 džamija. U planu Beograda, kojeg je izradio austrijski potporučnik Bruš 1789. godine, ucrtano je 15-ak džamija. Taj se broj džamija uglavnom održao do Prvog srpskog ustanka.^[16]

U Prvom srpskom ustanku tokom borbi za oslobođenje Beograda 1806. godine, mnoge džamije su stradale, a one preostale bile su pretvorene u bakalnice, u nekim su držane svinje, jedna je bila pretvorena u pravoslavnu crkvu, a neke su određene turskim ženama za stanovanje.^[16] Ustanici su držali grad od 8. januara 1806. do 1813, kada su ga ponovo zauzele Osmanlije.^[23] Povratkom Osmanlija dolazi do obnavljanja nekih oštećenih džamija. Srpske vlasti su 1836. godine popisale džamije u Beogradu, i u tom spisku se nalazilo 16 džamija. Iseljenjem "turskog" življa iz Beograda 1867. godine (među kojima je veliki broj bio slovenskog porekla) započeo je kraj beogradskih džamija. Kako navodi Feliks Kanic ”gde kad bi noću slučajno eksplodirale mine rušeći džamije koje su ometale regulaciju”.^[16] Danas je jedina preostala Bajrakli džamija na Dorćolu.

Od 1841. bio je prestonica Kneževine Srbije (s izuzetkom Zemuna koji je bio deo Kraljevine Hrvatske-Slavonije u sklopu Austro-Ugarske), a do tada je to bio Kragujevac.^[24] Prestonicu iz Kragujevca u Beograd je premestio Knez Mihailo Obrenović. Kad je Srbija stekla potpunu nezavisnost 1878. i 1882. postala Kraljevina Srbija, Beograd je opet postao ključni grad na Balkanu koji se veoma brzo razvijao.^[23][25] Međutim, uprkos izgradnji železničke pruge do Niša, ukupni uslovi u Srbiji bili su kao i u ostalim pretežno poljoprivrednim zemljama, a Beograd je 1900. imao samo 69.100 stanovnika.^[26] Ubrzo, 1905. broj stanovnika se povećava na preko 80.000, a na početku Prvog svetskog rata 1914. i do 100.000, ne računajući Zemun koji je tada pripadao Austrugarskoj.^[27][28]

Nakon Prvog svetskog rata i okupacije od strane Austro-Ugarske i nemačkih trupa, Beograd je doživeo brz razvoj i značajnu modernizaciju kao prestonica nove Kraljevine Jugoslavije. Formirana je Beogradska oblast kao administrativna jedinica u sastavu Kraljevine Jugoslavije, postojala je od 1921. do 1929. godine. Malo je poznata činjenica da je Beograd tada imao jedan od prvih budističkih hramova u Evropi^[29]. Tokom dvadesetih i tridesetih godina 20. veka, broj stanovnika se popeo na 239.000 do 1931. zajedno sa zapadnim predgrađem Zemunom, koji je ranije bio u Austrougarskoj. Do 1940, broj stanovnika je bio oko 320.000, priraštaj stanovništva između 1921. i 1948. je iznosio približno 4,08 % godišnje.^[28]

Jugoslavija je 25. marta 1941. potpisala Trojni pakt i pridružila se Silama osovine. Zbog ovoga je 27. marta usledio masovni protest u Beogradu i državni udar. Grad je 6. i 7. aprila teško bombardovao Luftvafe i usmrtio 2.274 ljudi. U bombardovanju je zapaljena i izgorela Narodna biblioteka Srbije, gde su nastradale hiljade knjiga i srednjevekovnih rukopisa^[30]. Jugoslaviju su napale nemačke, italijanske, mađarske i bugarske snage, uz pomoć kvislinga, od slovenačkih i hrvatskih do srpskih i albanskih. Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, sremska predgrađa Beograda (Zemun) su ušla u sastav Nezavisne Države Hrvatske, nacističke marionetske države. U Beogradu i centralnoj Srbiji nacisti su podržali formiranje vlade Milana Nedića^[31].

Beogradski Jevreji, Romi, komunisti, i drugi antifašisti odvedeni su u logore Sajmište i Banjica, kroz koje je u toku rata prošlo oko 125.000 logoraša. Jevrejska zajednica je od 1643. živela u četvrti Dorćol pored Dunava. Pre rata tu ih je bilo 10.400. Okupaciju je preživelo svega oko 10% njih. Na Sajmištu je stradalo oko 40.000 Srba i 7-8.000 Jevreja^[32][33]. Na Banjici je ubijeno oko 4.200 ljudi. Likvidacije su vršili nemački okupatori, dok su logoraše uglavnom hapsili srpski kvislinzi, koji su činili i administraciju Banjičkog logora.^[34]

Grad su bombardovali i saveznici 16. i 17. aprila 1944. godine. Tada je poginulo 1600 ljudi^[30].

Borbe za oslobođenje grada su počele 13. i 14. oktobra, a grad je konačno oslobođen 20. oktobra 1944. Oslobodili su ga zajedničkim snagama partizani i Crvena armija. Gubici partizana su bili oko 1.000 boraca, a Crvene armije oko 2.000. U toku celog rata, Beograd je izgubio oko 50.000 ljudi i pretrpeo teška razaranja^[30].

U posleratnom periodu Beograd se razvijao kao glavni grad nove Jugoslavije i ubrzo izrastao u veliki industrijski centar.^[25]

Godine 1951 je počela izgradnja Novog Beograda sa druge strane reke Save, gde su se do tada nalazile samo močvare i trska. Grad su, bar u početku, gradile dobrovoljne omladinske radne brigade.

Godine 1961, povodom mučkog ubistva Patrisa Lumumbe (januar 1961), u Beogradu su održane žestoke demonstracije, sa više povređenih. Tom prilikom je izvršen i upad u Belgijsku ambasadu.

Prva konferencija nesvrstanih održana je u Beogradu 1961. godine.

Beograd je bio i poprište velikih studentskih demonstracija 1968.

Marta 1972. Beograd je bio centar poslednje epidemije velikih boginja u Evropi. Epidemija, koja je uključivala prisilne karantine i masovne vakcinacije, okončana je krajem maja.^[35]

U maju 1980. umro je i doživotni predsednik SFRJ, Josip Broz Tito. Pored gotovo svih vodećih svetskih državnika, sahrani je prisustvovalo i oko 700.000 građana.

Dana 9. marta 1991. u Beogradu su održane velike demonstracije, predvođene Vukom Draškovićem, protiv Slobodana Miloševića.^[36] Tom prilikom su poginule dve osobe, sedamnaestogodišnji srednjoškolac Branivoje Milinović, i policajac Nedeljko Kosović, 203 ljudi je povređeno, a 108 uhapšeno.^[37] Prema raznim medijskim izvorima, na ulicama tog dana je bilo između 100.000 i 150.000 ljudi. Kasnije u toku dana, na ulice su izvedeni tenkovi u cilju uspostavljanja mira.

Nakon nepriznavanja rezultata lokalnih izbora 1996, opozicija je u Beogradu organizovala svakodnevne građanske i studentske proteste protiv Miloševićeve vladavine, u periodu između novembra 1996. i februara 1997.^[38] Posle popuštanja režima i priznavanja rezultata izbora Zoran Đinđić postaje gradonačelnik Beograda.

NATO bombardovanje 1999. prouzrokovalo je značajnu štetu gradskoj infrastrukturi. Među pogođenim objektima bile su i zgrade nekoliko ministarstava, zgrada RTS u kojoj je poginulo 16 zaposlenih, nekoliko bolnica, hotel „Jugoslavija“, komanda vazduhoplovstva, nekadašnja zgrada Centralnog komiteta, televizijski toranj na Avali, kao i kineska ambasada na Novom Beogradu.

Nakon izbora 24. septembra 2000. godine, Beograd je postao poprište masovnih demonstracija sa 800.000 po policijskim procenama, a po drugim izvorima i do 1.000.000 učesnika, koje su dovele do konačnog pada Miloševića sa vlasti.^[39][40][41]

Beograd ima status posebne teritorijalne jedinice u Republici Srbiji, sa svojim posebnim organima lokalne samopurave.^[5]

Skupština grada Beograda je predstavnički organ koji vrši osnovne funkcije lokalne vlasti utvrđene zakonom i Statutom grada. Skupština ima 110 odbornika koji se biraju na lokalnim izborima, na četiri godine. Skupština grada sastaje se po potrebi, a najmanje jednom u tri meseca.

Glavni članci: Gradonačelnik Beograda i Spisak gradonačelnika Beograda

Gradonačelnik Beograda predstavlja i zastupa Grad i obavlja izvršnu funkciju u Gradu Beogradu.

Gradonačelnik se bira istovremeno kad i odbornici za Skupštinu grada neposrednim tajnim glasanjem na četiri godine. Gradonačelnik ne može biti odbornik Skupštine grada, niti obavljati drugu javnu funkciju.

Gradonačelnik Beograda je Aleksandar Šapić.

Gradsko veće je organ Grada Beograda koji usklađuje ostvarivanje funkcija Gradonačelnika i Skupštine grada i vrši kontrolno-nadzornu funkciju nad radom Gradske uprave.

Gradsko veće čine Gradonačelnik, zamenik gradonačelnika i 9 članova. Članove Gradskog veća bira Skupština grada, na predlog Gradonačelnika, na četiri godine.

Gradska uprava obavlja upravne poslove u okviru prava i dužnosti Grada Beograda i određene stručne poslove za potrebe Skupštine grada, Gradonačelnika i Gradskog veća.

Načelnik Gradske uprave, koga postavlja Skupština grada na predlog Gradonačelnika, rukovodi radom Gradske uprave. Načelnik Gradske uprave može imati zamenika koji se postavlja i razrešava na isti način kao načelnik.

Glavni članak: Beogradske opštine

Gradska opština je deo teritorije Grada Beograda u kojoj se vrše određeni poslovi lokalne samouprave utvrđeni Statutom grada. Građani učestvuju u vršenju poslova gradske opštine preko izabranih odbornika u skupštini gradske opštine, putem građanske inicijative, zbora građana i referenduma, u skladu sa Ustavom, zakonom, Statutom grada i aktima gradske opštine.

Većina opština se nalaze južno od Dunava i Save, u Šumadijskom regionu. Tri opštine (Zemun, Novi Beograd i Surčin) se nalaze sa severne strane Save, tačnije u Sremu, dok se opština Palilula nalazi na obe strane Dunava, u Šumadiji i Banatu.

• Spisak beogradskih opština:

Područje naselja Beograd, užeg i urbanizovanog dela ukupne površine 360 km², obuhvata sledeće gradske opštine: ceo Vračar, Zvezdaru, Savski venac, Stari grad, Rakovicu i Novi Beograd i delove Voždovca, Zemuna, Palilule i Čukarice.

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, Beograd ima 1.576.124 stanovnika. Prema etničkim grupama, stanovnici Beograda su se izjasnili kao Srbi (1.415.187), Jugosloveni (22.161), Crnogorci (26.190), Romi (19.191), Hrvati (10.381), Makedonci (8.372) i Bošnjaci (14.617).^[42]

Iako postoji nekoliko religioznih zajednica u Beogradu, taj sklop je relativno homogen. Pravoslavna zajednica je daleko najbrojnija sa 1.429.170 vernika. Takođe ima i 20.366 muslimana i 16.305 katolika. Postojala je i velika jevrejska zajednica, ali nakon nacističke okupacije 1941. i velike emigracije Jevreja u Izrael, njihov broj je opao na 415. U Beogradu takođe ima i 3.796 protestanata.^[43]

Pored rođenih Beograđana, grad je dom i velikog broja Srba sa prostora cele bivše Jugoslavije, koji su u grad došli bilo u potrazi za boljim životom, bilo bežeći od rata i etničkog čišćenja.^[44] Nezvanično, uzimajući u obzir veliki broj srpskih izbeglica iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine kao i proteranih lica sa Kosova, studenata, zatim ljudi popisanih u mestima njihovih stalnih prebivališta, broj stanovnika Beograda potencijalno prelazi 2 miliona. U Beogradu takođe žive i mnogi pripadnici drugih naroda i narodnosti bivše SFRJ što je u velikoj meri proizvod njegovog nekadašnjeg statusa glavnog grada multietničke Jugoslavije.^[4] Takođe je procenjeno da u Beogradu živi i nekoliko hiljada Kineza koji su u grad počeli da se doseljavaju sredinom devedesetih godina 20. veka. Novobeogradski blok 70 je među Beograđanima poznat i kao Kineska četvrt.^[45][46] Beograd je dom i izvesnom broju Arapa koji su došli sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka kao studenti, ali su se trajno naselili i zasnovali porodice.^[47][48] Većina Arapa koji žive u Beogradu su poreklom iz Sirije, Jordana i Iraka.

Beograd je ekonomski najrazvijeniji deo Srbije. Više od 30 % BDP u Srbiji dolazi iz Beograda, koji daje više od 30 % radne snage u Srbiji.^[49] Tokom devedesetih godina 20. veka, grad je bio pod sankcijama Ujedinjenih nacija, kao i cela tadašnja SR Jugoslavija. Hiperinflacija jugoslovenskog dinara je takođe desetkovala ekonomiju grada.

Ekonomija grada se oporavlja raste brzo od 2000. godine, nakon pada režima Slobodana Miloševića i ukidanja sankcija UN. Sedište Narodne banke Srbije je u Beogradu. Glavne kompanije u Beogradu, između ostalih su: Jat Ervejz, Telekom Srbija, Telenor Srbija, Delta Holding, i mnoge druge.

Grad ima prvorazredni saobraćajni značaj, kao železničko i drumsko čvorište (panevropski koridor 10). Kao grad na ušću dveju reka, Beograd je i važno međunarodno rečno pristanište (panevropski koridor 7), a tu je i međunarodni aerodrom „Nikola Tesla“. Beograd je takođe značajan telekomunikacioni centar za fiksnu i mobilnu telefoniju i internet. U njemu su razvijeni značajni privredni i poljoprivredni kapaciteti, posebno metalska, metaloprerađivačka i elektronska industrija, zatim trgovina i bankarstvo. Na širem području Beograda, Smedereva i Pančeva, na obalama Dunava, locirana je slobodna trgovinska zona na površini od 2.000 kvadratnih metara.

Septembra 2006 prosečan dohodak u Beogradu je iznosio 40.891 dinar, što je najviši prosečni dohodak u Srbiji. Prosečna neto plata iznosila je 27.998 dinara ^[50]

Beograd je domaćin mnogim kulturnim manifestacijama, uključujući FEST (Međunarodni filmski festival), BITEF (Beogradski internacionalni teatarski festival), BELEF (Beogradski letnji festival), BEMUS (Beogradske muzičke svečanosti), Beogradski sajam knjiga, i Beogradski festival piva.^[51] Dobitnik Nobelove nagrade Ivo Andrić je napisao svoja najpoznatija dela: „Na Drini ćuprija“ i „Prokleta avlija“ u Prizrenskoj ulici u Beogradu.^[52] Ostali istaknuti srpski književnici koji su živeli i radili u Beogradu su: Branislav Nušić, Miloš Crnjanski, Borislav Pekić, Milorad Pavić, Meša Selimović i mnogi drugi.^[53][54][55]

Većina srpske filmske industrije se nalazi u Beogradu, a jedan od najpoznatijih filmova snimljenih ovde je i film Emira Kusturice iz 1995, dobitnik Zlatne palme na Kanskom festivalu — Podzemlje. Grad je bio jedan od glavnih centara jugoslovenskog „novog talasa“: VIS Idoli, Ekatarina Velika i Šarlo Akrobata muzički bendovi koji su svi iz Beograda. Ostali poznati beogradski rok umetnici: Riblja čorba, Bajaga i instruktori i ostali.^[56] Tokom devedesetih, grad je bio glavni centar (u bivšoj Jugoslaviji) muzičkog žanra turbofolk , poznati muzički kompozitori Dragan Brajović - "Braja" i Marina Tucaković . Danas je centar thumb|srpske hip hop scene, sa izvođačima kao što su Beogradski Sindikat, Škabo, Marčelo i mnogi drugi.^[57][58] Beograd takođe ima mnogo pozorišta, a najpoznatiji među njima su Beogradsko narodno pozorište, Jugoslovensko dramsko pozorište, Zvezdara teatar, i Atelje 212. U Beogradu se nalaze i Srpska akademija nauka i umetnosti, Narodna biblioteka Srbije i Istorijski arhiv Beograda.

Najpoznatiji muzej u Beogradu je Narodni muzej, osnovan 1844. godine. Sadrži kolekcije više od 400.000 izložbenih materijala, uključujući mnoga strana remek-dela. Poznato Miroslavljevo jevanđelje se nalazi u ovom muzeju.^[59] Vojni muzej je naročito popularan za strane turiste, najviše zbog delova „nevidljivog“ (stelt) aviona F-117 kog je jugoslovenska protivvazdušna odbrana oborila u toku NATO bombardovanja 1999. U muzeju se takođe nalazi još preko 25.000 ostalih izložbenih predmeta od kojih neki datiraju iz rimskog perioda.^[60][61] Sličan muzej je Muzej jugoslovenskog vazduhoplovstva koji ima više od 200 aviona, od kojih su 50 stalna postavka. Nekoliko aviona u Muzeju su jedini „preživeli“ primerci tog tipa, kao npr. Fijat G.50. Muzej izlaže i neke delove oborenih američkih i NATO aviona.^[62] Etnografski muzej, osnovan 1901, sadrži više od 150.000 predmeta ruralne i urbane kulture Balkana, tačnije država bivše Jugoslavije.^[63]Muzej savremene umetnosti sadrži kolekciju sa oko 8.540 primeraka umetničkih dela iz Jugoslavije od 1900. godine^[64]Muzej Nikole Tesle, osnovan 1952. godine, čuva lične stvari Nikole Tesle, naučnika po kome je jedinica Tesla dobila ime. Muzej čuva oko 160.000 originalnih dokumenata i oko 5.700 ostalih predmeta.^[65] Još jedan od većih beogradskih muzeja je Muzej Vuka i Dositeja, koji sadrži eksponate koji govore o životu, delu i zaveštanju Vuka Stefanovića Karadžića i Dositeja Obradovića, reformatora srpskog književnog jezika iz 19. veka koji su takođe ujedno i bili prvi ministri srpskog obrazovanja.^[66] U Beogradu takođe postoji i Muzej afričke umetnosti, osnovan u vreme socijalističke solidarnosti sa nerazvijenim nacijama Trećeg sveta.

Beograd ima dva državna univerziteta i više privatnih institucija za više i visoko obrazovanje. Beogradski univerzitet vodi poreklo od Velike škole, osnovane 1808.^[67] Prvi srpski univerzitet formalno je osnovan 27. februara 1905. Više od 70.000 studenata studira na Beogradskom univerzitetu.^[68]

Dana 21. maja 1973. godine, umetničke akademije prerasle su u fakultete umetnosti, a Umetnička akademija postala je Univerzitet umetnosti, drugi samostalni beogradski univerzitet^[69].

U Beogradu postoji 195 osnovnih i 85 srednjih škola. Od osnovnih, postoji 162 redovnih, 14 specijalnih, 15 umetničkih i 4 škole za osnovno obrazovanje odraslih. Srednjoškolski sistem obuhvata 51 stručnu, 21 gimnaziju, 8 umetničkih i 5 specijalnih škola. 230.000 upisanih učenika uči 22.000 zaposlenih u preko 500 zgrada koji pokrivaju oko 1.100.000 kvadratnih metara.^[70]

Beograd ima reputaciju prestonice koja nudi svakodnevni, živopisan noćni život, sa mnoštvom klubova otvorenih do svitanja širom grada. Najprepoznatljiviji su klubovi smešteni u splavovima duž obala Save i Dunava.^[71][72][73]

Vikend-posetioci, posebno oni iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Slovenije, smatraju Beograd većom metropolom od svojih prestonica zbog prijateljske atmosfere, sjajnih klubova i barova, jeftinog pića, nepostojanja jezičke barijere, kao i liberalne regulative vezane za noćni život.^[74][75]

Poznata mesta za ljubitelje alternativne muzike, odnosno kulture koja ne potpada pod mejnstrim, poznati su i afirmisani klubovi kao što su Akademija (Klub studenata na FLU), smeštena u podrumu Fakulteta likovnih umetnosti i KST (Klub studenata tehnike), smešten u podrumu zgrade Tehničkih fakulteta.^[76][77] Jedno od najpoznatijih mesta za alternativne kulturne događaje u gradu je SKC (Studentski kulturni centar), koji se nalazi preko puta Beograđanke, jedne od najznamenitijih građevina Beograda. Koncerti brojnih domaćih i poznatih stranih grupa se često održavaju u SKC-u, kao i umetničke izložbe i javne debate i diskusije.^[78]

Oni koji su naklonjeni tradicionalnijem srpskom noćnom životu, a ljubitelji su starogradske muzike, tipične za severne krajeve Srbije, mogu da se odluče za veče u Skadarliji, staroj boemskoj četvrti grada gde su se okupljali pesnici i umetnici krajem 19. i početkom 20. veka. U Skadarskoj ulici i okolini nalaze se neki od najboljih i najstarijih beogradskih restorana.^[79] Na jednom kraju četvrti nalazi se nekadašnja najstarija beogradska pivara, osnovana u prvoj polovini 19. veka.^[80]

Beograd je početkom osamdesetih godina 20. veka počeo da organizuje noćni život na rekama i to na splavovima koji su koncipirani kao kafane a kasnije i noćni klubovi. Jedan od prvih splavova koji je osnovan je splav Hua Hua početkom osamdesetih godina. Danas Beograd ima više od 200 splavova-klubova medju kojima su specifični Splav Hot Mess sa bazenom, Splav Play sa pokretnim krovom kao i mnogi drugi. Splavovi su su uglavnom odredjeni vrstom muzike koja može biti narodna, zabavna, strana i starogradska. Pregled programa na splavovima može se naći na nekoliko sajtova koji se bave beogradskim noćnim životom.

U Beogradu postoji oko hiljadu sportskih objekata, od kojih mnogi svojim kapacitetom zadovoljavaju potrebe velikih i gotovo svih vrsta sportskih događaja.^[81] Beograd je bio domaćin mnogim bitnim sportskim događajima u bliskoj prošlosti, kao što su Evropsko prvenstvo u košarci 2005.^[82], Evropsko prvenstvo u odbojci 2005., Svetsko prvenstvo u vaterpolu 2005. i Evropski olimpijski festival mladih 2007. Beograd će biti grad domaćin Letnje univerzijade 2009. godine^[83]

Beograd se dva puta neuspešno kandidovao za Letnje olimpijske igre i to za Olimpijadu 1992. kada je ispao u trećem krugu glasanja Međunarodnog olimpijskog komiteta (tada su se igre održale u Barseloni) i Letnje olimpijske igre 1996. kada je grad domaćin bila Atlanta.^[84][85]

Beograd je dom i dva najveća i najuspešnija sportska društva u Srbiji, Partizana i Crvene zvezde. Dva najveća fudbalska stadiona u Beogradu su Marakana (stadion „Crvene zvezde“) i Stadion JNA (stadion „Partizana“).^[86] Beogradska arena se koristi za košarkaške i odbojkaške utakmice, zajedno sa halom Pionir.^[87][88], dok se Sportski centar "Tašmajdan" koristi za vaterpolo utakmice.

Ada Ciganlija je bivše ostrvo na reci Savi, i najveći beogradski sportsko-rekreativni kompleks. Nakon njegovog povezivanja s obalom, napravljeno je veštačko jezero. Jedna je od najpoznatijih destinacija za Beograđane tokom vrelog leta. Ada Ciganlija ima 7 kilometara dugu plažu i objekte za razne sportove uključujući golf, ragbi, fudbal, košarku, odbojku, bejzbol i tenis.^[89] Ekstremni sportovi su takođe dostupni, kao što su bandži džamping, skijanje na vodi i pejntbal^[90] Na ostrvu se nalaze i staze za vožnju bicikla, šetnju i džogiranje.^[91][92]

Od 2000, uporedo sa obnavljanjem diplomatskih odnosa Srbije sa zapadnom Evropom i Amerikom, u Beogradu se primećuje povratak stranih turista odsutnih još od ratova iz devedesetih godina.

Istorijski delovi i zgrade Beograda su najveće gradske turističke atrakcije. One uključuju Skadarliju, Narodni muzej, obližnje Narodno pozorište, Zemun, Trg Nikole Pašića, Milošev konak, Konak kneginje Ljubice, Terazije, Studentski trg, Kalemegdan, Knez Mihailovu ulicu, Dom Narodne skupštine, Hram Svetog Save i Stari dvor. Pored ovoga, postoje mnogi parkovi, spomenici, muzeji, kafići, restorani i prodavnice i to sa obe strane reke Save. Mauzolej Josipa Broza Tita, nazvan Kuća cveća, parkovi, Ada Ciganlija, Topčider i Košutnjak koji se nalaze u blizini su takođe popularni, posebno posetiocima iz bivše Jugoslavije.

U poslednje vreme broj mladih posetilaca se veoma uvećao, naročito onih iz Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine koji uživaju u noćnom životu grada.^[74][75]

Beograd je najznačajniji medijski centar u Srbiji. U Beogradu je sedište Radio televizije Srbije - RTS, javnog medijskog servisa, koji ima dva TV programa, pet radio programa^[93] i muzičku izdavačku kuću PGP RTS.^[94] Najpopularnija komercijalna medijska organizacija je RTV Pink, srpski multinacionalni medij, poznat po svojim popularnim zabavnim programima, za koje neki smatraju da su senzacionalistički i da su niskokvalitetni.^[95] Veoma popularna komercijalna medijska organizacija je i B92, koja ima svoju televizijsku i radio stanicu, izdavačku delatnost i jedan od najposećenijih Internet sajtova u Srbiji.^[96] Ostale televizijske stanice u Beogradu su Prva srpska televizija, Happy TV, TV Avala, TV Nova, Studio B i TV Enter, a postoje i mnogi specijalizovani kanali kao što su SOS, SPORT network (sport), Infobiro, Sky Plus, Metropolis (muzika), Art TV (umetnost), Sinemanija (filmovi) i Ultra TV (dečiji programi).

Najpoznatije radio stanice u Beogradu su: Radio Beograd 202, Radio B92, Radio Indeks, Radio Novosti, Radio Nostalgija, Radio Pingvin, Radio Top FM, Radio S i Radio Studio B.

Dnevne novine sa sedištem u Beogradu su: Politika, Večernje novosti, Blic, Glas javnosti, Sport, Sportski žurnal, Borba, Danas, Kurir, Pres, Alo, Informer, Pečat, Pravda, Naše Novine, Sutra i Telegraf. Besplatne dnevne novine 24 sata su osnovane u jesen 2006. godine.

Najznačajniji nedeljni listovi su: NIN, Vreme, Standard, Novi Standard, Novi Magazin, Akter, Evropa i Ilustrovana Politika.

Takođe, u Beogradu radi i nekoliko novinskih agencija: Tanjug, FoNet, Beta i Tiker.

Žuta štampa i mesečni časopisi su : Svet Plus, Scandal, CKM, Lepota i Zdravlje, Joy, Top Zdravlje, Žena i Zdravlje, Gloria, Story, Politikin Zabavnik, Bazar, Ona Magazin, Nacionalna revija, i Hello Magazin. Internet stranice Net Kafa, Opera17, Belgradelive i Grid 3.

U različitim delovima grada arhitektura varira od tipično centralnoevropskog stila (Zemun), preko izvesnog broja zgrada u turskom stilu lociranih u starim delovima grada, do najmodernije arhitekture Novog Beograda. Arhitektura 19. veka je dosta uticala na arhitektonske trendove u Srbiji, pa i u Beogradu. Naročito je vidljiv uticaj austrougarske arhitekture 19. veka. Pod komunizmom, većina kuća je građena brzo i jeftino, što je dovelo do brutalističke arhitekture blokova Novog Beograda podignutih u prvim decenijama nakon Drugog svetskog rata.

U celini gledano, saobraćaj u Beogradu je konfuzan. Beograd ima samo jedan autoput u pravcu istok zapad (koji preko mosta Gazela povezuje Novi Beograd sa starim delom grada) dok nema ni jednu brzu saobraćajnicu u pravcu sever-jug. Postojeći mostovi su nedovoljni i sa malom propusnom moći (posebno stari most na Savi).

Beogradski javni prevoz je zasnovan na autobuskom (135 gradskih i 293 prigradske linije), tramvajskom (12 linija) i trolejbuskom (8 linija) i minibus (9 linija) saobraćaju.^[97]

Gradski autobuski, tramvajski i trolejbuski saobraćaj obavlja Gradsko saobraćajno preduzeće i "Lasta". Na pojedinim linijama saobraćaju i privatni prevoznici. Beogradska prigradska naselja povezana su auto prevoznikom „Lasta“ i privatnim autoprevoznicima "Banbus" i "Transprodukt". Beograd takođe ima i liniju gradske železnice BG Voz kojom upravljaju JP Železnice Srbije.^[98]

Beogradski metro, koji se planira još od 1950, predviđao je u prvoj fazi dve linije i u perspektivi mrežu od devet linija gradskog i regionalnog metroa, ali nije se nikada počelo sa izgradnjom. Od 2003, predviđen je laki šinski sistem koji je trebalo da bude izgrađen do 2008;^[99] njegova izgradnja takođe nije otpočela.

Gradska glavna železnička stranica povezuje Beograd sa ostalim evropskim prestonicama, kao i sa mnogo drugih gradova u Srbiji, a u izgradnji je stanica Prokop koja će u budućnosti preuzeti ulogu glavnog čvorišta. Na žalost, stanica Prokop dosta je udaljena od glavne autobuske stanice, što će u budućnosti otežavati putnički saobraćaj.

Magistralni i autoputevi su povezani sa Novim Sadom i Suboticom na severu, Nišom na jugu, i Zagrebom, glavnim gradom Hrvatske na zapadu, i omogućuju lak prilaz automobilom većim gradovima u regionu.

Beogradski aerodrom „Nikola Tesla“, međunarodnog karaktera, nalazi se u blizini Surčina na 18 kilometara od Beograda. Na aerodromu se nalazi 18 kancelarija stranih aviokompanija i nekoliko rentakar kompanija. Broj putnika od 2000. do 2004. dostigao je broj od 2 miliona. Nažalost, aerodrom nije povezan lakim železničkim saobraćajem sa centrom grada i na aerodromu ne postoji ni jedan hotel. Između centra grada i aerodroma saobraćaju autobuske linije 72, i ekspres linija A1. Taksi saobraćaj je neregularan.^[100]

Sportski aerodrom „13. maj“ nalazi se na levoj strani autoputa Beograd - Novi Sad, gledano iz pravca Beograda, paralelno sa prugom, 500 metara pre skretanja za Batajnicu.

Pošto se grad nalazi na ušću dve glavne reke, Dunava i Save, Beograd ima nekoliko mostova — Brankov most, Stari savski most, Gazela i Most na Adi i sva četiri povezuju centar grada sa Novim Beogradom. Beograd sa Banatom povezuju Pančevački most i Pupinov most.

Luka Beograd se nalazi na Dunavu i namenjena je prvenstveno prometu roba, dok je pristanište na Savi namenjeno turističkim brodovima.^[101]

Među stranim i domaćim turistima najpoznatije znamenitosti Beograda su:

• Avala (izletište),
  • Avalski toranj
• Kalemegdan
  • Beogradska tvrđava
  • Stambol kapija
  • Pobednik (spomenik)
• Stari dvor
• Beograđanka
• Sava centar
• Kuća cveća (mauzolej Josipa Broza Tita)
• Vinča – Belo brdo
• Skadarlija

Beograd je pobratimljen sa sledećim gradovima:^[102]

•   Koventri, Ujedinjeno Kraljevstvo — grad blizanac od 1957.
•   Čikago, Ilinois u SAD — grad pobratim od juna 2005.
•   Krf, Grčka, — grad pobratim od februara 2010.
•   Ljubljana, Slovenija — grad pobratim od novembra 2010.
•   Šangaj, Kina — grad pobratim od maja 2018.

Ostale forme saradnje i gradskog prijateljstva slične bratimljenju:

•   Atina, Grčka — Sporazum o prijateljstvu i saradnji, novembar 1966.

•   Budimpešta, Mađarska — Sporazum o prijateljskoj saradnji, decembar 1970.
•   Rim, Italija — Sporazum o prijateljstvu i saradnji, oktobar 1971.
•   Berlin, Nemačka — Sporazum o prijateljstvu i saradnji, novembar 1978.
•   Peking, Kina — Sporazum o saradnji, oktobar 1980.
•   Alžir, Alžir — Deklaracija o zajedničkim interesima, februar 1981.
•   Tel Aviv, Izrael — sporazum o saradnji, maj 1990.
•   Bukurešt, Rumunija — Protokol o saradnji, septembar 1999.
•   Kijev, Ukrajina — Sporazum o saradnji, maj 2002.
•   Zagreb, Hrvatska — Pismo o namerama, oktobar 2003. (potpisan zajedno sa Ljubljanom)
•  Banja Luka, Bosna i Hercegovina — Sporazum o saradnji, 2005.
•   Šendžen, Kina — Memorandum o razumevanju, jul 2009.
•   Podgorica, Crna Gora — Protokol o saradnji, jul 2010.
•   Skoplje Severna Makedonija — Sporazum o saradnji, mart 2012.
•   Minsk, Belorusija — Sporazum o saradnji, jun 2014.
•   Bern, Švajcarska — Memorandum o razumevanju, februar 2016.
•   Teheran, Iran — Memorandum o razumevanju, septembar 2016.
•   Astana, Kazahstan — Protokol o namerama, novembar 2016.
•   Seul, Južna Koreja — Memorandum o razumevanju, avgust 2017.
•   Rabat, Maroko — Sporazum o partnerstvu i saradnji, septembar 2017.
•   Sarajevo, Bosna i Hercegovina — Memorandum o saradnji, novembar 2017.
•   Beč, Austrija — Sporazum o saradnji, oktobar 2019.

Grad Beograd je primio razne domaće i međunarodne ordene i priznanja, uključujući Medalju časti, Ratni krst, Karađorđevu zvezdu sa mačevima, i Orden narodnog heroja Jugoslavije^[103]. Dana 13. marta 2006. časopis „Fajnenšel tajms“ iz Londona nagradio je Beograd titulom „Grad budućnosti Južne Evrope“.^[104]

Beograd se pojavljuje i u popularnoj računarskoj video igri Battlefield 2142. koju pravi EA Games. Teren na kome se igra je mapa Beograda i predstavlja Evropsku uniju koja se bori protiv pan-azijskih jedinica nakon velikog futurističkog ledenog doba.

U igri Half-Life 2, zgrada Narodne skupštine Republike Srbije je adaptirana u grad Siti 17 u kojem se odigrava radnja ove igre. Zgrada se u igri zove Overvoč neksus. Takođe, spomenik Knezu Mihailu Obrenoviću se pojavljuje u istoj igri.

• Pavić, Milorad (1990). Kratka istorija Beograda. Prosveta. ISBN 9788607005390. 
• Tešanović, Jasmina (2000). Dnevnik političkog idiota: Normalan život u Beogradu. Cleis Press. ISBN 1573441147. 
• (en) Levinsohn, Florence (1995). Belgrade. Ivan R. Dee. ISBN 1566630614. 
• (en) Paton, Andrew Archibald (1845). Servia, the youngest member of the European family: or, A residence in Belgrade, and travels in the highlands and woodlands of the interior, during the years 1843 and 1844. Longman, Brown, Green and Longmans. 
• (en) Norris, David A. (2009). Belgrade. A Cultural History. Oxford: Oxford University Press. str. 255. ISBN 9780195376081. 

Zvanični sajt grada Beograda