Oto Bihalji Merin

Oto Bihalji-Merin rođen je jevrejskoj^[1] obrtničkoj porodici (otac mu je bio slikar), mladost je proveo u Zemunu, tada pograničnom austro-ugarskom gradu, na granici dviju država i kultura. Studij slikarstva započeo je u Beogradu 1924 i nastavio u Berlinu, tamo je počeo surađivati kao likovni kritičar i novinar u časopisu Illustrierten Neuen Welt i Die Linkskurve (Lijevi zavoj)^[2] koji je okupljao lijeve intelektualce, suradnik tog časopisa bio je i György Lukács. Taj krug odveo ga je i do Njemačke komunističke partije čiji je postao član.

U Beograd se vratio 1928. i postao pilot Ratnog zrakoplovstva Kraljevine Jugoslavije. Tad je sa bratom Pavlom Bihaljijem osnovao časopis Nova literatura i izdavačku kuću Nolit. Izdavali su knjige Jacka Londona, Maksima Gorkog, Remarqua, Heinricha Manna, Sinclaira Lewisa, Johna Steinbecka, Isaka Babelja... naslove koje je ondašnja cenzura često uzimala za provokativno ljevičarske i često zabranjivala. Otpušten je zbog urođene srčane mane, nakon tog se vratio u Berlin. Nastavio je raditi kao novinar i publicist, ali je tad na svoje oči vidio rađanje njemačkog nacizma, i osjetio potrebu da se odupre svim svojim snagama. Oto Bihalji se družio i surađivao sa vodećim tadašnje Evrope Brechtom, Thomasom i Heinrichom Mannom, Malrauxom, Sartrom, Gorkim, Hemingwayom, Faulknerom, Picassom i mnogim drugima, a sve u cilju borbe protiv rastućeg fašizma u Italiji i nacional-socijalizma u Njemačkoj.

Kad se stanje pogoršalo - 1933 napustio je Berlin i otišao u Pariz, tu je sa Arthur Koestlerom i Manèsom Sperberom osnovao Institut za borbu protiv fašizma.^[2] Istovremeno je i nadalje objavljivao u Njemačkoj ali pod raznim pseudonimima (najčešće kao Pierre Merin ili Peter Thoene) do 1936 živi na relaciji Francuska - Švicarska. Bihalji je 1936. otišao u Španjolsku, gdje se na strani republikanaca borio protiv snaga generala Franka.^[3] Nakon poraza republikanaca vratio u Kraljevinu Jugoslaviju i nakon kratkotrajnog aprilskog rata pao u zarobljeništvo kao oficir Kraljevske jugoslavenske vojske. Dobro poznavanje njemačkog i brojni pseudonimi pod kojima je objavljivao, spasili su mu život - jer ga nitko nije povezao sa njegovim stvarnim imenom, za razliku od njega brat Pavle mu je streljan već prvih dana okupacije.

Nakon Drugog svjetskog rata, Bihalji se vratio u Beograd i sve do smrti 1993. živio u istom predratnom skromnom stanu u Nemanjinoj ulici,^[3] i pored velikih prihoda koje je imao od prodaje knjiga po svijetu (najviše Njemačkoj).

Oto Bihalji - Merin napisao je na desetine knjiga, uglavnom o umjetnosti i to većinom na njemačkom. Za njega je Thomas Mann rekao da je jedan od najboljih stilista njemačkog jezika.^[3] Potaknut nacističkim progonom modernih umjetnika, napisao je prvu historiju moderne umjetnosti u Njemačkoj, koju je 1938. godine objavio Penguin Books s predgovorom Herberta Reada. Neposedno nakon rata, kada je umjetnost Jugoslavije bila pod uticajem socijalističkog realizma SSSR-a, stao je na stranu moderne, ali i naivne umjetnosti. To što se tadašnja Jugoslavija relativno brzo odvojila od sovjetskog modela populističke, politički obojene umetnosti i slikarstva, dobrim je dijelom i njegova zasluga. Oto Bihalji ostao je intimno vezan i vjeran međuratnom njemačkom ekspresionizmu - izopačenoj umjetnosti - kako su je zvali nacisti, za koji je slovio kao ekspert. Nakon rata radio je na promociji jugoslavenske kulturne baštine, - stećci, naivna umjetnost (Ivan Generalić, Bogosav Živković) ali i apstraktnih slikara Vangel Naumovski. Kao jedan od članova Međunarodne stručne komisije zadužene za veliku izložbu Fifty Years of Modern Art, bio je zaslužan za to što je jugoslavenska umjetnost dobila značajnu promociju na na Svjetskoj izložbi u Brislu 1958. godine. Vrlo rano počeo je pisati kako teorija relativiteta, psihoanaliza, fotografija i nove tehničke mogućnosti gledanja mikro i makro svijeta proširuju pojam realnosti, i na taj način mijenjaju zor umjetnika ali i ulogu umjetnosti.

Pred kraj života počeo je pisati autobiografiju - Moj lepi život u paklu,^[3] ali je nije dovršio zbog smrti.

Oto Bihalji Merin dobio je austrijsku Herderovu nagradu 1964. za "sporazumjevanje naroda posredstvom umjetnosti"^[4], i Njemački križ za zasluge (Verdienstkreuz) kao zaslužni branitelj "njemačke umjetnosti od nacizma", kao prvi iz Jugoslavije.

• Modern Primitives, Gallery Books (1985), ISBN 978-0-8317-5807-3
• Vangel Naumovski, Kultura Skopje (1983)
• Masters of naive art: A history and worldwide survey , McGraw-Hill (1971), ISBN 978-0-07-005257-4
• Tresors d'art de Yougoslavie, Arthaud; (1976), ISBN 978-2-7003-0152-6
• Art treasures of Yugoslavia, H. N. Abrams (1972) ISBN 978-0-8109-0548-1
• Goya Then and Now: Paintings, Portraits, Frescoes, Houghton Mifflin Harcourt P; (1981) ISBN 978-0-15-136712-2
• Brücken der Welt, J. Bucher ; (1971)
• The Bogomils, Thames and Hudson ; (1962)
• Stećci, Jugoslavija" Beograd; (1962)
• Fresken und Ikonen, H. Reich , (1958)
• Misli i boje, Prosveta Beograd, (1950)
• Osvajanje neba, Prosveta Beograd, (1949)
• Modern German art, Penguin Books, (1938)
• Spain between death and birth, Dodge Publishing Company , (1938).
• Juriš u vasionu, pod pseudonimom, Pierre Merin, Nolit Beograd, (1936)

• Stubovi mašte 1962. (kratki dokumentarni)
• Izmedju epoha 1956. (kratki dokumentarni)
• Život i delo Tome Rosandića 1952. (kratki dokumentarni)
• Delo Tome Rosandića 1952. (kratki dokumentarni)
• Crveni cvet 1950.
• Slikarstvo 1948. (kratki dokumentarni)

• Slikarstvo 1948. (kratki dokumentarni)

• Teleskopija 1980. (kratka TV serija) ^[5]

• Romano, Jaša (1980). Jevreji Jugoslavije 1941-1945: žrtve genocida i učesnici narodnooslobodilačkog rata, Beograd: Jevrejski Istorijski Muzej, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije.

• Andrej Ivanji: Lepi život u paklu, Vreme | br 679 | 8. januar 2004.