Apsida

Apsida (latinski absis od grčke riječi ἁψίς - hapsis koja znači »luk, svod«^[1]) je arhitektonski element u crkvenoj arhitekturi.

To je prigradnja, najčešće ovalnog ili polukružnog tlocrta, sa svodom u obliku polukupole (kalote).

Definicija i razvoj apside od antičkih vremena do danas

Apsida se kao element u gradnji pojavila pri kraju Rimske Republike (Hram Venere pramajke), nakon toga to je postala uobičajena dogradnja svjetovne rimske bazilike, iz čijeg se oblika razvila kršćanska crkva. Taj dio je obično bio viši od ostataka bazilike, kao posebno mjesto rezervirano za Tribunal, suca i članove suda. Velike apside izgrađene su u tokom 4. st. u Bazilici Maksencija na rimskom forumu, Palači Flavijevaca (Domus Flavia) na rimskom Palatinu i Konstantinovoj bazilici u Trieru (Njemačka).

Unutrašnjost apside Bazilike sv. Apolinarija u Classi u Ravenni iz 6. st.

Nakon antike i legalizacije kršćanstva u 4. st., - apsidu su kao arhitektonski element usvojile i prve ranokršćanske bazilike, - one su građene na istočnom dijelu kao prostor gdje su svećenici održavali liturgiju. Isprva je to bio prostor u kojem se nalazila biskupova katedra, i dvije subselie (kamene klupe) sa svake strane za svećenike. U kasnijim razdobljima od 9. st. u apsidi se nalazi oltar i sarkofag sa najvrednijom relikvijom. Njihov oblik je i nadalje najčešće bio polukružan, ali su razvijeni i drugi poligonalni oblici (kvadrati, polovice; šesterokuta, osmerokuta..). Svod apside je najčešće bio polukupola, ali su postojali i drugi tipovi svodova; kosi, ravni. Apsidu su koristili i svi umjetnički stilovi nakon ranog kršćanstva Bizant, Romanika, Gotika, Renesansa, Barok...

Manje apside gradile su se oko kora ili na krajevima transepta (poprečnog broda). Takve apside bile su uobičajene u kasnijoj bizantskoj arhitekturi, i otomanskoj arhitekturi koja se razvila iz nje. Izraz apsida je bio rezerviran za dogradnje na istočnom kraju, dok su se ostale slične prigradnje na drugim stranama zvale egzedre ili apsidalni otvori. Obzirom na broj apsida, i vjerski objekti su tako nazivani; Tetrakonh je bio naziv za crkvu centralnog tlocrta (grčki križ sa četiri apside na svakom kraju broda i četiri kupole). Apside su ponekad bile toliko plitke, poput niše u zidu, da se na vanjskoj fasadi uopće nisu vidjele.

Tlocrt bazilike sa apsidom (rozo obojena) i tri apsidalne kapele

Unutrašnji zidovi apsida, osobito njihove polukupole, bile su centralno mjesto na kojem su se izvodili najraskošniji mozaici, freske ili skulpture.

U pravoslavnim crkvama južna apsida zvana je đakonikon a sjeverna proteza, njihove crkve često imaju tri apside, taj bizantski uticaj proširio se i na ostatak Evrope.

Izvori

↑ Eugène Viollet-le-Duc: Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle - Tome 1, Abside, 1856

Vanjske veze

[1] Eugène Viollet-le-Duc: Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle - Tome 1, Abside, 1856

[1]