Fìsica
La fìsica è lu stùdiu dâ pruprietati e dî carattirìstichi dâ matèria e dî finòmini naturali. Si tratta puru dû stùdiu dî formi diversi di l'energìa e comu s'ammìscanu nta l'universu.
Fisica voli diri i cosi naturali e a li tempi d'Aristotili a parrata supra a natura era a prima filosofia ca si facia e da docu si partia pi discurriri ri tuttu l'autru. A stissa parola metafisica s'arricampò na storia picchi Aristotili doppu aviri parratu di i cosi naturali vose parrari puru di autri cosi e scrissi di cosi ca vinianu doppu a fisica e nu grecu anticu si dici τα μετα τα φυσικα (ta meta ta fisica).
Stòria
cancia| Pi sapìrinni cchiossai, vidi puru la vuci Storia dâ Fisica. |
L'urìggini muderna havi la sò pruvinenza chî tiurìi di Galileu, a partiri dû Sèculu XVII.
Fu iddu ca dissi ca la natura fu scrivuta câ liggi dâ matimàtica. Galileu, pi li sò libbra, unni scrivìa supra a comu è fattu lu sistema sulari, fu cunnannatu dâ Nquisizzioni di Roma, ma li sò scritti addivintaru l'asèmpiu di comu s'avìa a fari â scienza.
Na spinciuta granni la fìsica cci l'appi appoi cu Newton. Newton partennu dê liggi di nèrzia di Galileu, scrivìu ntô libbru "Philosophia Naturalis Principia Mathematica" li sò famusi liggi di la dinàmica. Câ secunna liggi (F = ma), di unni l'àutri dirìvanu, iddu dissi chi cosa è la forza e comu muovi li corpi. Lu successu ca sti liggi matimàtichi èppiru, fìciru pinzari addirrittura a li filòsufi ca tuttu putìa èsseri privistu (Miccanicìsimu), picchi tuttu l'universu avìa a èssiri comu un granni ruloggiu miccànicu. Pi iddi putìa abbastari canùsciri li pusizzioni dâ vilocitati di tutti li corpi nta un certu mumentu, pi diri comu putissi èsseri l'universu quann'egghiè ca si voli.
Chiddu ca Newton fici câ Miccànica, James Clerk Maxwell lu fici cu l' Alettrumagnitìsimu scrivennu li sò aquazzioni: cu chisti tutti li finòmina canusciuti putìanu èssiri privisti.
Sti granni tiurìi avìanu a chi fari câ rilativitati dî moti, ma la liggi di trasfurmazzioni era diversa si nu finòminu era miccànicu, oppuru alettrumagnèticu.
Si cuegghè talìa n'eventu fìsicu di tanti sistemi di rifirimentu ca si mòvunu l'unu cu l'àutru, si vidi ca pi li finòmini miccànichi, Newton dici ca abbasta livàricci la vilocitati di dui sistemi e tuttu va bbeni, mentri ca pî finòmini alèttrichi s'hannu a mèttiri d'intra li cunti àutri cosi, comu li campi magnètichi.
Ntô 1905 Einstein fici vidiri ca la sò Tiurìa di la rilativitati, ca dici ca la vilucitati dâ luci è na custanti univirsali chi nun addipenni di lu sistema di rifirimentu unni s'attrova l'ussirvaturi, si putìanu scrìviri equazzioni di trasfurmazzioni ca èranu boni pi tutti li finòmona fisichi. Ma Albert Einstein nun fici solu chistu nta chiddu miravigghiosu annu pi la Fisica, picchì addimustrau comu na particedda nica nica nta l'ària (o nta n'àutru flùidu) veni sbattuta di ccà e di ddà picchì l'àtumi ci vannu sbattennu contru (Motu Brownianu) a voti di sta parti e a voti di chidda parti. Chiossai fici Einstein quannu cu la sò tiùria di l'effettu fotualèttricu fici vidiri comu puru la luci è fatta a pacchiteddi (quanti) nichi nichi e hannu tutti l'enirgìa ca dipenni dâ friquenza, cu la stissa leggi ca avìa attruvatu Planck cu la sò tiurìa dû corpu nìuru (E=hν). Chistu fici vidiri a tutti pari, macari a chiddi ca nun lu vulìanu vidiri, cA la matèria e l'enirgìa sunnu cchiù cumpricati di quantu ci piacissi.
Di sta data si dici ca nascìu la fìsica muderna.
Classificazzioni
canciaLa fìsica si dividi classicamenti 'n cinemàtica, termuddinàmica, e fìsica atòmica (o fìsica nucliari). Ma na classificazzioni cchiù muderna esti chista ca è misa ccà di sècutu:
La Miccànica cràssica ca cumprenni la cinemàtica cràssica, la termuddinàmica e l'alettrumagnitìsimu, scrittu comu lu fici Maxwell e ca và bonu pi li corpi granni (zoè ca sunnu fatti di tanti àtumi) e ca vannu chianu 'n cunfruntu dâ vilucitati dâ luci.
La Miccànica rilativìstica o Tiurìa dâ rilativitati ca và bonu pi li corpi granni e vannu cu vilucitati vicina a chidda dâ luci.
La Miccànica quantìstica chi và bonu pi li corpi nichi (quantu l'àtumi) e vannu cu vilucitati nun vicini a chidda dâ luci.
La [[Miccànica quantìstica rilativìstica chi va bonu pi li corpa nichi (quantu li àtumi) e vannu cu vilucitati vicini a chidda dâ luci.
La Cosmuluggìa travagghia cu li stiddi, li galassî e tutti ddi strutturi ca sunnu di sta diminzioni o cchiù granni. Cu voli travagghiari câ cosmuluggìa havi a parrari di la Rilativitati ginirali ca esti ddà tiurìa ca parra dû spazziu-tempu sicunnu Einstein. Sta parti dâ fìsica nnâ rialtati esti sutta a la Miccànica rilativìstica, ma assai scinziati nni pàrranu comu si fussi a sulu, picchì travagghia cu tuttu l'universu.
Viditi puru:
cancia- Acùstica
- Caluri
- E=mc²
- Elettrudinàmica
- Miccànica (fìsica)
- Miccànica Quantistica
- Òttica
- Tiurìa dâ rilativitati
- Unna
| Fìsica | |
|---|---|
| Acùstica | Astrofìsica | Elettrumagnetismu | Fìsica nucliari | Fìsica dî particeddi | Miccànica (fìsica) | Miccànica quantìstica | Òttica | Tiurìa dâ rilativitati | Termudinàmica
Fìsici cèlibbri - Sistemi di misurazzioni - Storia dâ fìsica - Premiu Nobel pâ fìsica, (òrdini alfabbèticu e crunulòggicu) - Unità di misura
|