Убаҕас

Убаҕас диэн материя көрүҥэ. Ол кытаанах уонна гаас икки ардыгар олохсуйар. Уу почти уларыйбат кээмэйдээх, ол гынан баран олохтоммут формата суох. ^[1]

Хас биирдии кыра күүс убаҕас сүүрүүтүн форматын уларытар. Ол иһин, гравитация убаҕаһы хайаан да баар форматын ылар оҥорор. Убаҕаһы оҥорор молекулалар бэйэ-бэйэлэрин икки ардыларыгар көҥүллүк хамсыыр кыахтаахтар. ^[2]

Бытааннык сүүрэр убаҕас үрдүк ыгааһыннаах буолар. ^[3] Сорох убаҕастар, холобур, смола, ыгааһына үрдүк буолан, кытаанах курдук көстүөхтэрин сөп. ^[4]

Убаҕаһы баттыыр ыарахан (кыаллыбат кэриэтэ). Убаҕас ханнык эрэ температураттан тымныытыгар диэри тымныттахха, кытаанах буолар. Бу температура ууллар эбэтэр тоҥор температура диэн ааттанар уонна хас биирдии араас убаҕаска көрүҥҥэ тус-туһунан буолар. Убаҕаһы сылыттаххына гаас буолар. Гаас буолар температураны оргуйар температура диэн ааттыыллар.

Уу, арыы, смола уонна хаан диэн убаҕас холобурдарынан ааттыахха сөп.

Убаҕаска үөһээҥҥи убаҕас аллараа баар убаҕаһы баттыыр, онон аллараа өттүгэр баттааһын, p, үөһээҥҥитээҕэр улахан. Итини быһаарарга тэҥнэбил:

p = ρgz

манна z диэн сир үрдүн анныгар баар точка дириҥэ уонна g диэн ууну төһө күүскэ тардыһыыта. ρ диэн ыйыллыбыт кээмэйдээх уу төһө ыараханын көрдөрөр сыыппара. Итини тыыһыы диэн ааттыыбыт уонна бары убаҕастарга тус-туһунан буолар.