Alokazja

Alokazja
	; Alocasia micholitziana
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Aroideae
Rodzaj	alokazja
	Nazwa systematyczna
	Alocasia (Schott) G. Don; Hort. Brit., ed. 3: 631 (1839)
	Typ nomenklatoryczny
	Alocasia cucullata (Lour.) G.Don
Synonimy
	Ensolenanthe Schott; Schizocasia Schott; Xenophya Schott; Panzhuyuia Z.Y.Zhu;
	Ensolenanthe Schott; Schizocasia Schott; Xenophya Schott; Panzhuyuia Z.Y.Zhu;
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Alokazja, zakleśń (Alocasia (Schott) G. Don) – rodzaj roślin z rodziny obrazkowatych, liczący 79 gatunków, pochodzących z obszaru od wschodnich Himalajów, przez tropikalne i subtropikalne regiony Azji, do tropikalnych rejonów zachodniego Pacyfiku i wschodniej Australii. Niektóre gatunki są endemitami.

Morfologia

Pokrój: Drobne i średnie (np. A. acuminata o wysokości do 75 cm) do gigantycznych i drzewiastych (np. A. macrorrhizos o wysokości do 4 m, A. robusta – do 10 m), wiecznie zielone (rzadko przechodzące okres spoczynku), rośliny zielne z przezroczystym lub mlecznym sokiem.

Łodyga: Gruba, często podziemna i kłączowata, niekiedy zredukowana do bulwy pędowej (np. A. hypoleuca) lub tworząca stolony (np. A. hypnosa). U niektórych gatunków łodyga nadziemna, zwykle wzniesiona, rzadziej wydłużona i płożąca.

Liście: Ze szczytu łodygi wyrasta korona kilku liści właściwych (rzadziej pojedynczy liść), niekiedy z katafilem u nasady. Ogonki liściowe gładkie (rzadziej szorstkie lub gruczołowe), o długości od 15 cm (A. acuminata) do 130 cm (A. macrorrhizos), tworzące relatywnie długą pochwę liściową. Blaszki liściowe niektórych gatunków odosiowo pokryte włoskami. Liście młodociane tarczowate, dojrzałe strzałkowate, rzadziej oszczepowate do sercowatych, niekiedy bardzo ostro wcięte, tarczowate jedynie u niektórych gatunków, o wymiarach od 15–60×8–20 cm (A. acuminata) do 120×50 cm (A. macrorrhizos), jasnozielone do zielono-miedzianych doosiowo i purpurowofioletowych odosiowo (np. A. cuprea). Całobrzegie, rzadziej falisto wcięte do pierzastosiecznych. Użyłkowanie pierwszorzędowe dobrze wykształcone, z gruczołami woskowymi, pierzaste, tworzące zbiorczą żyłkę marginalną. Użyłkowanie drugo- i trzeciorzędowe odchodzące od żyłek pierwszorzędowych pod szerokim kątem, następnie ostro wygięte w kierunku marginesu blaszki, niekiedy tworzące dodatkowe żyłki zbiorcze. Nerwacja dalszego rzędu siatkowata.

Kwiaty: Rośliny jednopienne, tworzące wierzchotkowo od dwóch do wielu kwiatostanów typu kolbiastego pseudancjum. Szypułka zwykle krótsza od ogonka liściowego, wzniesiona, niekiedy zginająca się do ziemi w czasie dojrzewania owoców. Pochwa kwiatostanu zwężona, w dolnej, krótszej części rurkowato zwinięta, w kształcie jajowatym lub wydłużonym, w górnej części podłużna, niekiedy łódkokształtna, wzniesiona w czasie kwitnienia, następnie odginająca się i odpadająca, o długości od 7 cm (A. acuminata) do 60 cm (A. hypoleuca), zielona (np. A. acuminata), zielonkawo-żółta (np. A. macrorrhizos) lub różowo-purpurowa (np. A. hypnosa). Kolba kwiatostanu siedząca, rzadziej osadzona na krótkim trzonku, zazwyczaj krótsza od pochwy. Odcinek kolby pokryty kwiatami żeńskimi krótki, konoidalno-cylindryczny, w dolnej części niekiedy przyrośnięty do pochwy, oddzielony od położonego wyżej cylindrycznego fragmentu pokrytego kwiatami męskimi wąskim paskiem prątniczek. Wyrostek kolby konoidalny do cylindrycznego. Kwiaty męskie 3-12-36-krotne, z główkami pręcików zrośniętymi w odwrotnie piramidalne, niemal sześciokątne, ścięte synandrium. Pylniki podłużne do równowąskich, poprzeczne, otwierające się przez szczytowy otworek. Prątniczki płytkie, odwrotnie piramidalne, ścięte. Kwiaty żeńskie z jajowatymi lub podłużnymi, jednokomorowymi (lub szczytowo 3-4-komorowymi) zalążniami, zawierającymi od 6 do 10 ortotropowych, hemiortotropowych, hemianatropowych lub anatropowych zalążków. Łożysko bazalne. Szyjki słupka krótkie. Znamiona słupka spłaszczono-główkowate, 3-4-listkowe.

Owoce: Pochwa owocostanu eliptyczna, pękająca wzdłuż po dojrzeniu. Owocami są niemal kuliste, eliptyczne lub odwrotnie stożkowate, czerwone do zielonkawo-czarnych jagody o średnicy około 1 cm, zawierające od 1 do 5 nasion. Nasiona niemal kuliste do eliptycznych, o grubej, gładkiej lub chropowatej łupinie. Zarodek szeroko-konoidowy, krótki i walcowaty lub wydłużony. Bielmo obfite.

Gatunki podobne

Przedstawiciele rodzaju kolokazja. Różnice obejmują:

liczbę i położenie zalążków (u alokazji kilka zalążków położonych bazalnie, u kolokazji wiele położonych parietalnie),
aromat jagód (u alokazji bezzapachowe, u kolokazji pachnące),
zwierzęcosiewność (u alokazji przez ptaki, u kolokazji przez ssaki),
budowę wierzchotki kwiatostanów złożonych.

Biologia i ekologia

Rozwój: Wieloletnie chamefity, rzadziej hemikryptofity, nanofanerofity lub geofity ryzomowe.

Siedlisko: Pierwotne i wtórne lasy deszczowe oraz otwarte bagna, na terenach nizinnych, rzadziej nisko- i średniogórskich. Większość gatunków zasiedla miejsca zawsze wilgotne, jedynie niektóre tolerują siedliska o okresowych suszach. W większości przypadków są to rośliny naziemne, rzadziej litofityczne lub reofityczne. Dwa gatunki (A. macrorrhizos i A. cucullata) spotykane są jedynie w pobliżu siedzib ludzkich, dlatego uważa się je za apofity i starożytne kultygeny.

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016): Należy do plemienia Colocasieae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych, rzędu żabieńcowców w kladzie jednoliściennych^[2]^[5].

Pozycja rodzaju według systemu Reveala z roku 2007 (2010): Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, Takht. & Zimmerm. ex Reveal), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa Magnoliopsida (Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Juss. ex Bercht. & J. Presl), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.)^[6]^[7].

Pozycja rodzaju według Crescent Bloom (system Reveala z lat 1993–1999): Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa obrazkowe (Aridae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Dumort.), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.), podplemię Alocasiinae Schott^[8].

Gatunki

Alocasia acuminata Schott
Alocasia aequiloba N.E.Br.
Alocasia alba Schott
Alocasia arifolia Hallier f.
Alocasia atropurpurea Engl.
Alocasia augustiana L.Linden & Rodigas
Alocasia balgooyi A.Hay
Alocasia beccarii Engl.
Alocasia boa A.Hay
Alocasia boyceana A.Hay
Alocasia brancifolia (Schott) A.Hay
Alocasia brisbanensis (F.M.Bailey) Domin
Alocasia cadieri Chantrier
Alocasia celebica Engl. ex Koord.
Alocasia chaii P.C.Boyce
Alocasia clypeolata A.Hay
Alocasia cucullata (Lour.) G.Don
Alocasia culionensis Engl.
Alocasia cuprea K.Koch
Alocasia decipiens Schott
Alocasia decumbens Buchet
Alocasia devansayana (L.Linden & Rodigas) Engl.
Alocasia fallax Schott
Alocasia flabellifera A.Hay
Alocasia flemingiana Yuzammi & A.Hay
Alocasia fornicata (Roxb.) Schott
Alocasia gageana Engl. & K.Krause
Alocasia grata Prain ex Engl. & Krause
Alocasia hainanensis K.Krause
Alocasia hainanica N.E.Br.
Alocasia heterophylla (C.Presl) Merr.
Alocasia hollrungii Engl.
Alocasia hypnosa J.T.Yin
Alocasia hypoleuca P.C.Boyce
Alocasia infernalis P.C.Boyce
Alocasia inornata Hallier f.
Alocasia kerinciensis A.Hay
Alocasia lancifolia Engl.
Alocasia lauterbachiana (Engl.) A.Hay
Alocasia lecomtei Engl.

Alocasia longiloba Miq.
Alocasia macrorrhizos (L.) G.Don – alokazja olbrzymia
Alocasia maquilingensis Merr.
Alocasia megawatiae Yuzammi & A.Hay
Alocasia melo A.Hay
Alocasia micholitziana Sander
Alocasia miniuscula A.Hay
Alocasia monticola A.Hay
Alocasia navicularis (K.Koch & C.D.Bouché) K.Koch & C.D.Bouché
Alocasia nebula A.Hay
Alocasia nicolsonii A.Hay
Alocasia nycteris Medecilo
Alocasia odora (Lindl.) K.Koch – alokazja wonna
Alocasia pangeran A.Hay
Alocasia peltata M.Hotta
Alocasia perakensis Hemsl.
Alocasia portei Schott
Alocasia princeps W.Bull
Alocasia principiculus A.Hay
Alocasia puber (Hassk.) Schott
Alocasia puteri A.Hay
Alocasia pyrospatha A.Hay
Alocasia ramosii A.Hay
Alocasia reginae N.E.Br.
Alocasia reginula A.Hay
Alocasia reversa N.E.Br.
Alocasia ridleyi A.Hay
Alocasia robusta M.Hotta
Alocasia sanderiana W.Bull – alokazja Sandera
Alocasia sarawakensis M.Hotta
Alocasia scabriuscula N.E.Br.
Alocasia scalprum A.Hay
Alocasia simonsiana A.Hay
Alocasia sinuata N.E.Br.
Alocasia suhirmaniana Yuzammi & A.Hay
Alocasia venusta A.Hay
Alocasia wentii Engl. & K.Krause
Alocasia wongii A.Hay
Alocasia zebrina Schott ex Van Houtte

Niektóre kultywary

Alocasia 'Amazonica' – alokazja amazońska

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej: Nazwa naukowa została utworzona przez dodanie pochodzącego z języka greckiego przedrostka a- (bez-) do nazwy rodzaju Colocasia^[9].

Nazwy zwyczajowe: W języku polskim alokazja rzadko określana jest nazwą zwyczajową zakleśń. W języku angielskim rodzaj ten określany jest jako elephant ear (ucho słonia), a w niemieckim jako Pfeilblätter ("strzałoliście").

Zagrożenie i ochrona

Trzy gatunki z rodzaju alokazja zostały ujęte w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych.

Alocasia atropurpurea^[10]

Kategoria: CR (krytycznie zagrożony) B1ab(ii,iii,v) wersja 3.1
Rok oceny: 2008
Dynamika populacji: malejąca
Główne zagrożenie: Ograniczenie siedlisk w wyniku budowy autostrady krajowej i umożliwienia ludziom dostępu do nich. Gatunek znany jest jedynie z lokalizacji na górze Polis między Ifugao i Bontoc na wyspie Luzon.

alokazja Sandera^[11]

Kategoria: CR (krytycznie zagrożony) B1ab(ii,iii,v) wersja 3.1
Rok oceny: 2008
Dynamika populacji: malejąca
Główne zagrożenie: Ograniczenie siedlisk w wyniku ekspansji rolnictwa na górze Malindang Range i wzrost aktywności turystycznej w Bukidnon. Gatunek znany z dwóch lokalizacji, Bukidnon i Misamis Occidental, na wyspie Mindanao.

Alocasia sinuata ^[12]

Kategoria: CR (krytycznie zagrożony) B1ab(ii,iii,v) wersja 3.1
Rok oceny: 2008
Dynamika populacji: malejąca
Główne zagrożenie: Ograniczenie siedlisk w wyniku ekspansji hoteli. Gatunek znany jest jedynie z położonych niedaleko plaż lasów wapiennych na wyspie Samar.

Zastosowanie

Rośliny jadalne: Liście i łodygi alokazji olbrzymiej używane są po ugotowaniu jako jarzyna^[13].

Rośliny ozdobne: Z uwagi na bardzo atrakcyjne ulistnienie alokazje stosowane są jako rośliny ogrodowe (w krajach o klimacie tropikalnym) i pokojowe. Są one również szeroko rozpowszechnione w ogrodach botanicznych. Alokazje należą do bardzo trudnych w uprawie, warunkiem sukcesu jest zapewnienie im warunków jak najbardziej zbliżonych do naturalnych siedlisk.

Uprawa

Wymagania: Podłoże powinno być żyzne, lekko kwaśne, przepuszczalne. Najlepsza będzie próchnicza ziemia zmieszana z gruboziarnistym piaskiem i obornikiem. Konieczny jest drenaż na dnie doniczki. Wymagają dużej wilgotności powietrza. Doniczkę należy ustawić na podłożu z kamieni stale spryskiwanych wodą lub stale wilgotnym torfem. Ziemia w doniczce nie może przeschnąć, ale nie wolno też jej zalać wodą. Światło powinno być silne, ale rozproszone. Roślinę najlepiej ustawić przy dużym oknie balkonowym, na parapecie źle rośnie. Temperatura powietrza nie może być niższa niż 16 °C, najlepiej zaś rośnie w temperaturze 23–28 °C, zimą lepiej czuje się w temperaturze niższej: 18–20 °C. W wyniku przechłodzenia po ok. 2–3 tygodniach pojawiają się na liściach plamy i liście obumierają.

Zabiegi uprawowe: Roślinę należy systematycznie spryskiwać wodą. W lecie dobrze jest wynieść roślinę na balkon, gdzie będzie miała więcej światła, ale należy ją ustawić w miejscu zasłoniętych od bezpośredniego słońca i osłoniętym od wiatrów. Dobrze czuje się nad oczkiem wodnym. Nawozi się od wiosny do jesieni, najlepiej roztworem gnojowicy. Przesadza cię corocznie na wiosnę. Doniczka powinna być duża.

Rozmnażanie: Po kilku latach roślina staje się nieładna, gdyż traci dolne liście. W związku z tym należy ją odnawiać. Najłatwiej zrobić to odcinając ostrym nożem odrosty korzeniowe powstające w nasadach zgrubiałych pędów. Ranę po cięciu zasypuje się sproszkowanym węglem drzewnym, sadzonkę zaś ukorzenia pod folią w temperaturze 25–28 °C.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-18] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-07-18]. (ang.).
↑ R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. s. 1-560. [dostęp 2010-07-18]. (ang.).
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.).
↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families. 2008-03-29. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).
↑ James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. 2012-04-09. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Hierarchical position of the Genus Alocasia. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-07-18]. (ang.).
↑ A. Engler i K. Krause: Araceae-Colocasioideae. W: A. Engler: Das Pflanzenreich. IV.105. Cruciferae-Brassiceae. T. 70-71. Leipzig: Wilhelm Engelmann Verlag, 1919–1920. (łac.).
↑ M.P.M.P. Medecilo M.P.M.P., R.G.R.G. Ong R.G.R.G., Alocasia atropurpurea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-07-18] (ang.).
↑ M.M. Medecilo M.M., R.G.R.G. Ong R.G.R.G., V.B.V.B. Amoroso V.B.V.B., Alocasia sanderiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-07-18] (ang.).
↑ M.P.M.P. Medecilo M.P.M.P., R.G.R.G. Ong R.G.R.G., Alocasia sinuata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-07-18] (ang.).
↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

Bibliografia

Peter C. Boyce. A review of Alocasia (Araceae: Colocasieae) for Thailand including a novel species and new species records from South-West Thailand. „Thai For. Bull. (Bot.)”. 36, s. 1–17, 2008. (ang.).
M.P. Medecilo, G.C. Yao i D.A. Madulid. A new species of Alocasia (Araceae : Colocasieae) from Panay Island, Philippines. „J. Bot. Res. Inst. Texas”. 1 (2), s. 815 – 818, 2007. (ang.).
Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach: moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1992. ISBN 83-7066-343-5. (pol.).
Jarosław Rak: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Cz. II. Edward Kawecki (zdjęcia). Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1998. ISBN 83-7073-089-2. (pol.).
Świat kwiatów. Alokazja. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).

Linki zewnętrzne

The Genus Alocasia. aroid.org. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-18] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-07-18]. (ang.).

[4] R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. s. 1-560. [dostęp 2010-07-18]. (ang.).

[cabrera-5] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. (ang.).

[6] James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families. 2008-03-29. [dostęp 2010-05-29]. (ang.).

[7] James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. 2012-04-09. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).

[8] Crescent Bloom: Hierarchical position of the Genus Alocasia. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-07-18]. (ang.).

[9] A. Engler i K. Krause: Araceae-Colocasioideae. W: A. Engler: Das Pflanzenreich. IV.105. Cruciferae-Brassiceae. T. 70-71. Leipzig: Wilhelm Engelmann Verlag, 1919–1920. (łac.).

[10] M.P.M.P. Medecilo M.P.M.P., R.G.R.G. Ong R.G.R.G., Alocasia atropurpurea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-07-18] (ang.).

[11] M.M. Medecilo M.M., R.G.R.G. Ong R.G.R.G., V.B.V.B. Amoroso V.B.V.B., Alocasia sanderiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-07-18] (ang.).

[12] M.P.M.P. Medecilo M.P.M.P., R.G.R.G. Ong R.G.R.G., Alocasia sinuata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-07-18] (ang.).

[13] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[1]