Pruchnik

Pruchnik
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek, w tle ratusz
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jarosławski
Gmina	Pruchnik
Prawa miejskie	1436–1934, 2011
Burmistrz	Stanisław Kłopot
Powierzchnia	19,89 km²
Populacja (01.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 3625; 182 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 16
Kod pocztowy	37-560
Tablice rejestracyjne	RJA
	Położenie na mapie Pruchnika Pruchnik
	Położenie na mapie Polski Pruchnik
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Pruchnik
	Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Pruchnik
	Położenie na mapie gminy Pruchnik Pruchnik
	49°54′22″N 22°30′58″E/49,906111 22,516111
TERC (TERYT)	1804074
SIMC	0608316
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Pruchnik (dawniej również Próchnik) – miasto^[2] w Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pruchnik. Leży w historycznej ziemi przemyskiej^[3].

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 3625 mieszkańców, będąc 35. najludniejszym miastem w województwie^[1].

Położenie geograficzne

Miasto leży nad rzeką Mleczką, na południowych krańcach powiatu jarosławskiego, przy drodze z Rzeszowa do Przemyśla. Miejscowość zabytkowa – charakterystyczne drewniane domy z podcieniami.

Okolica – tereny typowo rolnicze, krajobraz pagórkowaty, słabo zalesiony, od południa widoczne trochę wyższe, zalesione wzniesienia Pogórza Dynowskiego.

W mieście funkcjonuje układ ulic z dużym rynkiem oraz nieformalny podział na Pruchnik-Miasto, Pruchnik Dolny i Pruchnik Górny (dwa ostatnie określane jako Pruchnik-Wieś).

Ratusz
Rynek, zabudowa drewniana
Rynek, pierzeja zachodnia

Historia

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1436 położone było w województwie ruskim^[4].

Od XVI wieku wzmiankowana jest obecność Żydów w Pruchniku. W 1744 istniał tu żydowski dom modlitwy. W latach 60. XIX wieku założono gminę wyznaniową. W 1831 w miejscowości żyło 3474 katolików i 239 Żydów, w 1869 – 2920 katolików i 700 Żydów, w 1886 – 5301 katolików i 957 Żydów, w 1897 – 6066 katolików i 3000 Żydów, w 1909 – 5286 katolików i 504 Żydów, w 1928 – 7695 katolików i 1090 Żydów. W listopadzie 1918 doszło w Pruchniku do zajść antysemickich (chłopi m.in. rabowali i niszczyli sklepy żydowskie), które zostały opanowane przez policję i wojsko^[5].

W listopadzie 1939 (podczas okupacji hitlerowskiej) z inicjatywy ukraińskiego adwokata Harasimowa, burmistrza z nadania okupanta, około 100 rodzin żydowskich wypędzono za San. Władze sowieckie nie wpuściły ich na tereny okupowane przez ZSRR i po dwóch tygodniach wrócili^[5]^[6]. W sierpniu 1942 Niemcy deportowali Żydów z Pruchnika do getta w Birczy, a potem rozstrzelali ich w lasach w Wólce Pełkińskiej. Część z nich Niemcy wyprowadzili na cmentarz katolicki w Pruchniku i rozstrzelali. Po wojnie na miejscu ich śmierci umieszczono głaz na postumencie z napisem „Na tych polach w latach 1942–1943 hitlerowscy zbrodniarze zamordowali 67 osób narodowości żydowskiej. Pruchnik – wrzesień 1969”. Podczas okupacji hitlerowskiej, w grudniu 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 600 Żydów. 5 lipca 1942 roku pozostawieni przez Niemców przy życiu Żydzi trafili do obozu przejściowego w Pełkiniach albo do obozu zagłady w Bełżcu^[5]^[7]. W mieście zachował się zdewastowany cmentarz żydowski.

Po walkach z okupacyjnymi wojskami niemieckimi miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie 27 lipca 1944^[8].

W latach 1975–1998 leżał w województwie przemyskim.

Po 77 latach, 1 stycznia 2011 Pruchnik odzyskał prawa miejskie.

Rynek, dom drewniany (Pizzeria Włóczykij)
Pomnik
Rynek, dom drewniany z muralem Arkadiusza Andrejkowa

Transport

880 Droga wojewódzka nr 880: Jarosław – Pruchnik
881 Droga wojewódzka nr 881: Sokołów Małopolski – Łańcut – Kańczuga – Pruchnik – Żurawica

Architektura

Centrum zachowało oryginalny układ przestrzenny ukształtowany zapewne jeszcze w czasach lokacji miasta, z rynkiem i wybiegającymi zeń kilkoma uliczkami. Z mocno przetrzebionej, typowej małomiasteczkowej zabudowy drewnianej zachowało się ok. 40 budynków w większości z charakterystycznymi podcieniami, będących niegdyś jednocześnie miejscem zamieszkiwania, warsztatem rzemieślniczym i punktem handlu. Część z nich została odnowiona. Najstarsze pochodzą z XVIII wieku.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Pruchnika w 2014 roku^[9].

Wspólnoty wyznaniowe

Zabytkowy kościół parafialny
Dawna cerkiew, obecnie dom kultury
Muzeum parafialne

Kultura

Muzeum Parafialne w Pruchniku

W 2017 na terenie miasta Jan Jakub Kolski nagrywał film Ułaskawienie. Lokalizacja została wybrana ze względu na to, że film powstawał dzięki wsparciu finansowemu województwa podkarpackiego i Gminy Miasta Rzeszów w ramach Podkarpackiego Regionalnego Funduszu Filmowego^[10].

Tradycyjną praktyką związaną z obchodami świąt wielkanocnych było w Pruchniku palenie i topienie kukły Judasza. Ta sporządzona w 2019 roku zdaniem wielu obserwatorów miała stereotypowe cechy ortodoksyjnego Żyda, co wzbudziło protesty środowisk żydowskich. „Judasz” był zawieszony na słupie w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Następnego dnia kukła została przeniesiona pod kościół. Doszło wówczas do „sądu nad Judaszem”, który polegał na uderzaniu kukły kijem za każdego srebrnika, którego Judasz otrzymał za wydanie Chrystusa. W biciu kukły uczestniczyły dzieci zachęcane przez dorosłych. Po „sądzie” kukłę zaniesiono nad rzekę. Odcięto głowę, a tułów podpalono i wrzucono do wody^[11]. Wznowiony, po kilkunastu latach przerwy^[12], wielkanocny rytuał „sądu nad Judaszem”, podczas którego jako zachęta do bicia padały okrzyki wrogie Żydom, został uznany za antysemicki i potępiony przez Światowy Kongres Żydów, Episkopat Polski oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji^[13]^[14]^[15]^[16].

Sport

W miejscowości działa klub piłki nożnej – Start Pruchnik. Po raz drugi w historii, w sezonie 2019/2020 klub wystąpił w IV lidze podkarpackiej^[17].

Ludzie związani z Pruchnikiem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎Ludzie związani z Pruchnikiem‎.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2010 r. w sprawie ustalenia granic i nazw gmin oraz siedzib ich władz, ustalenia granic niektórych miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 929.
↑ „Ziemia 1965. Prace i materiały krajoznawcze”. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Warszawa 1966, s. 232.
↑ ZenonZ. Guldon ZenonZ., JacekJ. Wijaczka JacekJ., Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 170 .
↑ ^a ^b ^c Historia społeczności. sztetl.pl. [dostęp 2019-04-22].
↑ Wspomnienia Brandli Rosenman z czasów okupacji niemieckiej w Pruchniku (1939-1944). „Ziemia Pruchniecka”. 4, s. 18, 2017.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 541 .
↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].
↑ Pruchnik w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Jan Jakub Kolski nagrywa swój nowy film w Pruchniku [online], Gazeta Jarosławska - Serwis Ziemi Jarosławskiej i Przeworskiej [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-21] .
↑ MagdalenaM. Raducha MagdalenaM., „Sąd nad Judaszem” nie tylko w Pruchniku. Tu wyglądał zupełnie inaczej [online], wiadomosci.wp.pl, 24 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-26] .
↑ BeataB. Czuma BeataB., „Sąd nad Judaszem” w Pruchniku. Burmistrz miasta: To prowokacja [online], wiadomosci.wp.pl, 23 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-27] .
↑ Światowy Kongres Żydów potępia sąd nad Judaszem w Pruchniku. „Jaka byłaby reakcja Jana Pawła II?”. gazeta.pl, 22 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-22].
↑ Brudziński: Jacy „szatani” byli w Pruchniku czynni?. Rzeczpospolita, 2019-04-22. [dostęp 2019-04-25].
↑ Żyd Judasz skatowany i spalony w Pruchniku z udziałem dzieci. Skąd ten antysemicki zwyczaj?. oko.press, 21 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-24].
↑ Bp Markowski: Kościół jednoznacznie wyraża dezaprobatę wobec praktyk, które godzą w godność człowieka. episkopat.pl, 22 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-22].
↑ Klub na portalu 90minut.pl.

Linki zewnętrzne

Pruchnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 70 .

[PopulacjaPowierzchnia-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).

[2] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2010 r. w sprawie ustalenia granic i nazw gmin oraz siedzib ich władz, ustalenia granic niektórych miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 929.

[3] „Ziemia 1965. Prace i materiały krajoznawcze”. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Warszawa 1966, s. 232.

[4] ZenonZ. Guldon ZenonZ., JacekJ. Wijaczka JacekJ., Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne”, 21, 2008, s. 170 .

[SZTETL-5] Historia społeczności. sztetl.pl. [dostęp 2019-04-22].

[6] Wspomnienia Brandli Rosenman z czasów okupacji niemieckiej w Pruchniku (1939-1944). „Ziemia Pruchniecka”. 4, s. 18, 2017.

[7] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 541 .

[8] ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)].

[populacja2016-9] Pruchnik w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[10] Jan Jakub Kolski nagrywa swój nowy film w Pruchniku [online], Gazeta Jarosławska - Serwis Ziemi Jarosławskiej i Przeworskiej [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-21] .

[11] MagdalenaM. Raducha MagdalenaM., „Sąd nad Judaszem” nie tylko w Pruchniku. Tu wyglądał zupełnie inaczej [online], wiadomosci.wp.pl, 24 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-26] .

[12] BeataB. Czuma BeataB., „Sąd nad Judaszem” w Pruchniku. Burmistrz miasta: To prowokacja [online], wiadomosci.wp.pl, 23 kwietnia 2019 [dostęp 2019-04-27] .

[13] Światowy Kongres Żydów potępia sąd nad Judaszem w Pruchniku. „Jaka byłaby reakcja Jana Pawła II?”. gazeta.pl, 22 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-22].

[14] Brudziński: Jacy „szatani” byli w Pruchniku czynni?. Rzeczpospolita, 2019-04-22. [dostęp 2019-04-25].

[15] Żyd Judasz skatowany i spalony w Pruchniku z udziałem dzieci. Skąd ten antysemicki zwyczaj?. oko.press, 21 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-24].

[16] Bp Markowski: Kościół jednoznacznie wyraża dezaprobatę wobec praktyk, które godzą w godność człowieka. episkopat.pl, 22 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-22].

[17] Klub na portalu 90minut.pl.

[b-18] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f 1939–41 w ZSRR

[c-19] w 1939 gmina częściowo przecięta granicą GG–ZSRR

[a-20] ursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie

[1]

Miasta na prawach powiatu	Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg
Miasta powiatowe	Brzozów Dębica Jarosław Jasło Kolbuszowa Krosno Lesko Leżajsk Lubaczów Łańcut Mielec Nisko Przemyśl Przeworsk Ropczyce Rzeszów Sanok Stalowa Wola Strzyżów Tarnobrzeg Ustrzyki Dolne
Miasta gminne	Baranów Sandomierski Bircza Błażowa Boguchwała Brzostek Cieszanów Dubiecko Dukla Dynów Głogów Małopolski Iwonicz-Zdrój Jawornik Polski Jedlicze Kańczuga Kołaczyce Narol Nowa Dęba Nowa Sarzyna Oleszyce Pilzno Pruchnik Przecław Radomyśl Wielki Radymno Rudnik nad Sanem Rymanów Sędziszów Małopolski Sieniawa Sokołów Małopolski Tyczyn Ulanów Zagórz Zaklików

Miasto	Pruchnik
Wsie	Hawłowice Jodłówka Kramarzówka Rozbórz Długi Rozbórz Okrągły Rzeplin Świebodna
Osady	Parcelacja Psiarnia
Integralne części wsi	Babice Dół (Jodłówka) Dół (Rozbórz Długi) Dół (Rzeplin) Dół (Świebodna) Folwark Góra (Jodłówka) Góra (Rozbórz Długi) Góra (Rzeplin) Góra (Świebodna) Grabownica Hawłowice Dolne Hawłowice Górne Helusz Jawornik Jaworznik Karczunek Kąty Koło Kościoła Koło Młyna Krzyżówka Na Lesie Na Rachawkach Nowa Wieś Nyklówka Obucz Osiny Pagor Parcelacja (Jodłówka) Parcelacja (Rozbórz Długi) Parcelacja Hawłowska Półanek Prosna Przylaski Rączy Potok Rogówka Za Rzeką Zagroby Zakącie Zaokówka

Miasta	Jarosław Pruchnik Radymno
Gminy miejskie	Jarosław Radymno
Gmina miejsko-wiejska	Pruchnik
Gminy wiejskie	Chłopice Jarosław Laszki Pawłosiów Radymno Rokietnica Roźwienica Wiązownica

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)