Oranżeria

Oranżeria (również pomarańczarnia) – budowla ogrodowa, parterowa, wolno stojąca lub połączona z tarasem, ogrzewana^[1].

Oranżerie służyły do uprawy roślin egzotycznych (pomarańcze, cytryny, granaty itp.)^[1], a także do przechowywania roślin, które nie mogą w strefie umiarkowanej zimować w gruncie^[2]. Pełniły też funkcję ogrodów zimowych^[3][4].

Pomarańczarnie budowano przeważnie na planie wydłużonego prostokąta, a formę architektoniczną miały zgodną z obowiązującym stylem w danej epoce^[5]. Były to budynki o wysokich i szerokich oknach (czasem okna typu porte-fenêtre)^[5] od strony południowej^[1], często dach też był szklany^[2].

Mur od strony północnej pozbawiony był okien i służył jako oparcie dla podestów i półek, na których umieszczano donice z roślinami. Ściany te czasem zdobione były malarstwem pejzażowym^[5]. Wewnątrz mieściło się jedno duże albo kilka mniejszych pomieszczeń^[4].

Pierwsze oranżerie pojawiły się w XVI wieku. Miały one drewniane konstrukcje, dachy z możliwością usunięcia, często były rozbierane w okresie letnim^[5]. Popularność zyskały w XVII wieku^[1]. Budowano je w parkach, ogrodach pałacowych, przy rezydencjach itp. do XIX wieku^[1]. W XVIII wieku zaczęły pojawiać się cieplarnie, w których panowała temperatura 18-30 stopni C, służące do uprawy roślin egzotycznych. Budowano je także w ogrodach botanicznych, gdzie w XIX wieku zaczęto wykorzystywać stalowe konstrukcje i duże płaszczyzny szkła^[5].

Oranżerie, opróżniane okresowo z roślin, były też miejscem spotkań towarzyskich, zabaw, przedstawień teatralnych^[5] (np. Stara Pomarańczarnia w Łazienkach Królewskich, zbudowana w latach 1786–1788)^[6][4].

• 
  Nowa Pomarańczarnia w Łazienkach
• 
  Oranżeria w Darmstadt – fasada południowa
• 
  Radzyń Podlaski – oranżeria rokokowa

Zobacz hasło oranżeria w Wikisłowniku