Kościół św. Jana w Stargardzie

Kościół św. Jana

nr rej. A-1466 z dnia 07.11.1953 r.[1]
kościół parafialny, kościół patronacki
Kościół św. Jana
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Miejscowość	Stargard
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Józefa w Stargardzie
Wezwanie	św. Jana
Wspomnienie liturgiczne	24 czerwca
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Rafał Kalinowski
Historia Data rozpoczęcia budowy 1408 Data zakończenia budowy 1464 Data poświęcenia 1945 Poprzednie wyznanie luteranizm Fundator Zakon Maltański
Dane świątyni Styl gotyk ceglany Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 99 m Liczba naw 3 Nawa główna • wysokość 23,5 m Dzwonnica • typ dzwonnicy • nazwa dzwonu zwarta Wielki Dzwon, Dzwon Maryjny
Położenie na mapie Stargardu Kościół św. Jana
Położenie na mapie Polski Kościół św. Jana
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Kościół św. Jana
Położenie na mapie powiatu stargardzkiego Kościół św. Jana
53°20′21″N 15°02′27″E/53,339167 15,040833
Multimedia w Wikimedia Commons

Ko��ciół Świętego Jana – kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Jana w Stargardzie. Kościół parafialny parafii św. Józefa (nazwa od dawnego kościoła znajdującej się w pobliżu), kościoły filialne znajdują się w Grabowie, w Kiczarowie oraz w Klępinie. Kościół św. Jana ma prawo patronatu nad kościołami miejskimi.

Średniowieczne dzieje kościoła św. Jana w Stargardzie są ściśle związane z miejscową komandorią joannitów. Dawną kaplicę konwentualną z drugiej połowy XIII wieku z czasem zastąpiono przez etapowo budowaną późnogotycką świątynię ceglaną, która ostatecznie przybrała obecną formę trójnawowego kościoła halowego z halowym chórem obejściowym i osiową wieżą zachodnią. W dotychczasowych badaniach świątynia ceglana datowana była w oparciu o tablicę inskrypcyjną zachowaną w partii wieżowej oraz na podstawie analizy stylistycznej na XV wiek (nawa i wieża: 1408–1464; chór: ostatnia ćwierć XV wieku). Zarówno przekazy źródłowe, jak i liczne ślady w strukturze murów budowli wskazują jednak, że korpus nawowy nie powstał równocześnie z wieżą zachodnią, którą wznoszono od 1408 roku, lecz został wzniesiony znacznie wcześniej – już w drugiej ćwierci XIV wieku – i musiał być zdatny do użytku liturgicznego najpóźniej w 1354 roku.^[2] Również dawny szczyt wschodni korpusu, ukryty w strefie poddasza, w oparciu o analizę stylistyczną można datować na drugą połowę XIV wieku. Jak wykazuje analiza struktury murów, równocześnie z korpusem powstał jednonawowy chór, wzniesiony na starych fundamentach rozebranej dawnej kaplicy klasztornej, składający się z dwóch w przybliżeniu kwadratowych przęseł o prostym zamknięciu wschodnim. W oparciu o szczegółową analizę zachowanej struktury budowlanej można wyróżnić cztery niezależne fazy budowy w partii chórowej. Po wybudowaniu jednonawowego prostokątnego chóru, w drugiej fazie budowy – przypuszczalnie przed wprowadzeniem w 1397 r. w kościele św. Jana rozbudowanego porządku liturgicznego – został on powiększony o wieloboczne przęsło wschodnie o zamknięciu pięcioma bokami ośmioboku. Równolegle z pracami przy wieży zachodniej, rozpoczętymi w 1408 r., przed latami 50-tymi XV wieku przekształcono ostatecznie jednonawowy chór w halowe założenie obejściowe. W końcowej fazie budowy, około 1500 roku dobudowano pierścień niskich kaplic obejściowych.^[3]

Kościół posiada niektóre rozwiązania wzorowane na Kolegiacie Mariackiej. Podobieństwo to dostrzegamy w obejściu chóru z wieńcem kaplic i w dekoracjach wieży. W nawie środkowej zastosowano sklepienia gwiaździste (sklepienie w nawie główniej korpusu jest rekonstrukcją z końca XVII wieku), a nawach bocznych krzyżowe. Świątynię szczęśliwie omijały pożary, nawiedzające średniowieczne miasto. Jednak w roku 1540 i 1697 na skutek wichury i być może błędów konstrukcyjnych dwukrotnie uległa zniszczeniu wieża, która spadając, zgniotła sklepienie i kaplice przywieżowe. Po drugiej dość szybkiej, lecz niecałkowitej odbudowie, wieża otrzymała dach dwuspadowy. Przetrwał on blisko dwa stulecia. Wieża, a dokładnie jej stożkowy hełm, pochodzi z roku 1892. Ma wysokość 99 m^[4] i jest jedną z najwyższych na Pomorzu Zachodnim.

Wiosną 1998, podczas remontu zwieńczenia wieży, odkryto zbiór dokumentów i monet wraz z listem pastora kościoła, z datą 17 sierpnia 1893, umieszczonych w metalowej kuli. Odkryte przedmioty przekazano do Muzeum Miejskiego przy Rynku Staromiejskim, a ich miejsce zajęły informacje o współczesnym Stargardzie oraz przesłanie do przyszłych pokoleń.

Po objęciu Stargardu przez władze polskie w 1945, kościół został początkowo przejęty na własność państwa, ale już 12 września 1945 r. Państwowy Urząd Repatriacyjny przekazał go w użytkowanie Kościołowi rzymskiemu. Pieczę nad kościołem objęli księża z Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej, którzy przystąpili do sukcesywnej renowacji i urządzania.

Najpierw naprawiono dach i usunięto dwa pociski artyleryjskie, które tkwiły w wieży. W 1946 przebito ścianę w wieży od strony zachodniej, a tym samym utworzono nowe główne wejście. W 1954 przeszklono okna i wykonano ponowny remont dachu. Zużytą posadzkę ceglaną wymieniono w 1957 na marmurową. Podczas tych prac znaleziono ukryte w starym kanale grzewczym 3 kielichy, dzbanek i 2 srebrne lichtarze. W nawie głównej natrafiono na trumny, które nienaruszone przykryto gruzem i betonem. Ponadto naprawiono dwa dzwony.

W latach 1958–1961 wnętrze zostało pomalowane. W ramach renowacji na filarach powstały polichromie autorstwa prof. Hoppera; ufundowano także nowe ławki. W okresie 1968–1973 założono komplet witraży wykonanych w pracowni W. Ostrzołka w Katowicach oraz przeprowadzono renowację murów zewnętrznych. Żyrandole pochodzą z roku 1976, a nowy marmurowy ołtarz z 1978. Budowę nowej zakrystii i odmalowanie wnętrza zrealizowano w latach 1980–1983.

W 2004 rozpoczęto wymianę krzyża oraz miedzianego poszycia dachu. 17 września 2010 w Ołtarzu Ojczyzny znajdującym się w kościele odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku^[5].

 Osobny artykuł: poliptyk świętojański.

Do II wojny światowej kościół św. Jana posiadał bogate wyposażenie. Najcenniejszym jego elementem był duży, późnogotycki poliptyk świętojański z II połowy XV wieku, dzieło warsztatu pomorskiego, o widocznych jednak wpływach sztuki Hamburga i Rostocku. W szafie środkowej mieściły się duże rzeźby Maryi i Chrystusa oraz sceny z życia św. Jana. Został on zdemontowany przed działaniami wojennymi w 1945 i złożony w kościele filialnym w Tychowie. Został on przekazany do Muzeum Narodowego w Szczecinie. Barokowa ambona została wywieziona w głąb Niemiec w 1945.

Organy zbudowane przez organomistrza Wagnera pochodzą z 1731^[6]. W północnej części kościoła przy zakrystii znajdują się piętnastowieczne czterosiedziskowe stalle o rzeźbionych ściankach. W 2005 zostały zakupione do kościoła relikwie świętego Rafała Kalinowskiego.

• 
  Wnętrze kościoła
• 
  Prezbiterium
• 
  Nawa boczna
• 
  Element gotyckich stalli
• 
  Ołtarz Ojczyzny
• 
  Dekret ustanawiający św. Jana patronem Stargardu

• dekanat Stargard Wschód
• lista najwyższych kościołów w Polsce
• zabytki w Stargardzie

• Strona internetowa parafii