Dwór Tiele-Wincklerów w Katowicach
 Siedziba dóbr rycerskich Katowice – dwór Tiele-Wincklerów | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
al. W. Korfantego 17[1] |
| Typ budynku | |
| Ukończenie budowy |
1841 |
| Zniszczono |
1976 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′46,4″N 19°01′25,1″E/50,262889 19,023639
| |
Dwór Tiele-Wincklerów w Katowicach (niem. Schloss Kattowitz) – posiadłość hrabiów Tiele-Wincklerów w Katowicach[2], siedziba Katowickich Dóbr Rycerskich (niem. Rittersgut Kattowitz) oraz Państwa Mysłowickiego (niem. Myslowitz Herrschaft), z uwagi na wyburzenie dworu mysłowickiego w II poł. XIX w. „Zamek” wzniesiony na obszarze dworskim był w istocie pałacem[3]; mieścił się przy dzisiejszej alei Wojciecha Korfantego, w rejonie od północy przylegającym[4] do obecnego Hotelu Katowice. Zburzony w 1976 roku[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Dwór został wzniesiony około 1841 jako siedziba Franza von Wincklera, pruskiego przemysłowca i właściciela ziemskiego, posiadającego rozległe dobra na Górnym Śląsku. W 1839, kiedy Winckler zakupił dobra rycerskie Bogucice-Katowice, postanowił przenieść główną siedzibę swych majątków z Miechowic do bardziej „perspektywicznych” Katowic[6].
Budowlę wzniesiono przy wybudowanej 10 lat wcześniej bitej drodze, wiodącej do Siemianowic[6], tuż na północ od istniejących już wcześniej zabudowań folwarcznych, zajmujących teren od dzisiejszej ul. Piastowskiej po hotel „Katowice” (w ten sposób dwór wraz z parkiem zajmował obszar od hotelu „Katowice” po obecne Rondo).
Budynek miał formę dużej, klasycystycznej, piętrowej willi z wydatnym poddaszem. Od dworu, powszechnie zwanego „zamkiem”[7], dzisiejsza aleja Wojciecha Korfantego nosiła w latach 1899–1924[8] nazwę Schloßstrasse[9] (pol. Zamkowa), zaś w latach 1924–1939 i w 1945 nazwę ulica Zamkowa.
Wincklerowie zamieszkiwali we dworze do czasu przebudowy w latach 50. XIX w. ich neogotyckiego pałacu w Miechowicach. Później w budynku mieszkał dyrektor Zarządu Dóbr Tiele-Wincklerów, Friedrich Grundmann, który w 1872, po przejściu na emeryturę, przeniósł się do własnej willi przy dzisiejszej ul. Warszawskiej 20. W 1892 Tiele-Wincklerowie przenieśli się do pałacu w Mosznej, lecz w katowickim „zamku” pozostały jeszcze przez kilkanaście lat biura ich majątków. W 1908 pomieszczenia te przebudowano na luksusowe mieszkania. W latach 1922–1937 w jednym z nich mieszkał dyrektor Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczo-Hutniczych w Katowicach, w latach 1922–1929 poseł z listy Deutsche Partei do Sejmu Śląskiego, Maximilian Sabas[6]. Drugie mieszkanie zajmował inż. Antoni Krahelski, u którego wielokrotnie w latach 30. gościł Stanisław Ignacy Witkiewicz.
Po II wojnie światowej przez dłuższy czas w budynku mieściła się Wojskowa Komenda Uzupełnień[6]. Pierwotnie ówczesne władze planowały zlokalizować w nim Muzeum Powstań Śląskich[10][11][12]. Ostatecznie jednak obiekt zburzono w ciągu jednej nocy w 1976 r. decyzją ówczesnego I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Zdzisława Grudnia, jako „pozostałość pruskiej zabudowy”[6].
Park z drzewostanem przy pomniku Powstańców Śląskich jest pozostałością po dworskim ogrodzie. W parku (obecnie park Powstańców Śląskich) przed wojną znajdowały się klasycystyczna Świątynia Dumania oraz pomnik ku czci Franza von Wincklera, wzniesiony w 1853 r. według projektu Theodora Kalidego, zniszczone po II wojnie światowej.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Tiele-Wincklerowie
- architektura Katowic
- historia Katowic
- Kuźnica Bogucka
- Pałac Thiele-Wincklerów w Mosznej
- Pałac Wincklerów w Bytomiu-Miechowicach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, s. 60, ISBN 978-83-7729-502-1.
- ↑ Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Ewa Chojecka, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, s. 186, ISBN 83-87455-77-6, OCLC 831134485.
- ↑ W języku niemieckim wyraz Schloss (właśc. Palast), z reguły błędnie tłumaczony jako „zamek”, oznacza przeważnie „pałac”. W szczególności dotyczy to rezydencji magnackich na Śląsku, które nazywano Schloss, mimo ich pałacowego charakteru. Zamek o charakterze obronnym to po niemiecku Burg.
- ↑ Zdjęcie „zamku” z końca lat 1960.
- ↑ Mateusz Klimczak: Tajemnice Śląska. W jedną noc wyburzyli pałac w centrum Katowic. Dlaczego podjęto taką decyzję? Zobaczcie jak wyglądał.... Dziennik Zachodni, 2023-01-08. [dostęp 2023-01-09].
- ↑ a b c d e Lipońska-Sajdak Jadwiga, Szota Zofia: Gruss aus Kattowitz. Pozdrowienia z Katowic. Katowice 2004, ISBN 83-87727-07-5, s. 58
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Sekrety Katowic, Katowice 2018, s. 7-10. ISBN 978-83-7729-386-7
- ↑ J. Lipońska-Sajdak, Katowice wczoraj. Kattowiz gestern, Gliwice 1995, s. 5.
- ↑ Alle Straßen bzw. Straßennamen von Kattowitz Deutsch – Polnisch. www.grytzka-genealogie.de. [dostęp 2011-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-19)]. (niem.).
- ↑ Miasto, którego już nie ma (pol.) www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2011-07-04].
- ↑ Andrzej Plewako: Działalność Kuźnicy Boguckiej w Katowicach. Katowice: Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1985, s. 8.
- ↑ Katowice – Informator, S. Adamczyk (red.), wyd. Urząd Miasta w Katowicach, Katowice 1993, s. 14.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Moskal: ...Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 138, 139. ISBN 83-85831-35-5.
- Górnośląskie Dziedzictwo: Nie bójmy się historii i zabytków Katowic. www.gornoslaskie-dziedzictwo.com. [dostęp 2011-07-04]. (pol.).
- Franz von Winckler: Życie jak z amerykańskiego snu (pol.) www.mmsilesia.pl [dostęp 2011-07-04]
- Industrie im oberschlesischen Fürstentum Pless im 18. und 19. Jahrhundert. Klemens Skibicki, Stuttgart, 2002 ISBN 3-515-08036-8, S. 235f.
