August Sabbe
 Pomnik na miejscu śmierci Augusta Sabbe, na brzegu rzeki Võhandu w Estonii. Napis po estońsku: „Tutaj poległ 28 września 1978 ostatni żołnierz estońskich Leśnych Braci August Sabbe” | |
| szeregowy | |
| Data i miejsce urodzenia |
1 września 1909 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 września 1978 |
| Formacja | |
August Sabbe (także: August Sabe[1], pseudonim Kuhte, Kuste[2]; ur. 1 września 1909 w Võrumaal, zm. 28 września[3] 1978 nad rzeką Võhandu koło wsi Paidra[4]) – ostatni żołnierz podziemia antykomunistycznego i niepodległościowego w Estonii (wówczas republiki ZSRR), partyzant formacji „Leśnych Braci”, poległy w czasie próby ujęcia przez agentów KGB.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]August Sabbe urodził się 1 września 1909 we wsi Võrumaal, w Estonii, należącej wówczas do Rosji, w rodzinie młynarza[4], jako najmłodsze dziecko. Miał dwóch starszych braci: Heinricha i Rudolfa oraz siostrę Hildę. Heinrich poległ w walce o niepodległość Estonii w 1919.
Uczęszczał do szkoły w Tsolgo. Ojciec zmarł w 1929[5] lub 1930. W 1930 ukończył służbę wojskową w armii estońskiej. Po aneksji Estonii do ZSRR dwukrotnie (w 1941 i 1944/1945) uniknął mobilizacji do Armii Czerwonej, a w 1944 w czasie okupacji niemieckiej wcielenia do armii III Rzeszy[6], za każdym razem ukrywając się w lesie.
W latach 1945–1949 pracował jako szlifierz, a następnie w młynie. W 1949 po aresztowaniu przez NKWD udało mu się zbiec, ukrywał się w lesie. W 1950 wstąpił do oddziału partyzanckiego „Orion” (nazwa ta jest częściowo fonetycznym zapisem po estońsku rosyjskiego wyrazu Орёл, trb „Orjoł”, pol. „Orzeł”[7]) „Leśnych Braci” pod komendą Jaana Rootsa, jednego z dowódców partyzanckich, działających w okolicy Taevaskoja. Gdy 6 czerwca 1952 Jaan Roots zginął w zasadzce NKWD, a oddział został rozbity, August Sabbe ukrywał się samotnie.
Poszukiwany przez NKWD i KGB, poległ w zasadzce[8] KGB 28 września 1978 po 28 latach służby w partyzantce i ukrywania się w lesie. Pochowany został na cmentarzu Raadi[9] w Dorpacie.
Okoliczności śmierci
[edytuj | edytuj kod]Istnieje kilka wersji dotyczących śmierci Augusta Sabbe. Według jednej miał wyrwać się agentom KGB podczas aresztowania, wskoczyć do rzeki i utonąć, nie chcąc dać się aresztować (wersja ta jest wątpliwa, w momencie aresztowania August Sabbe, w wieku 69 lat, miał zostać aresztowany przez młodych, sprawnych fizycznie mężczyzn. Rzeka w tamtym miejscu jest wąska, płytka i płynie wolno, drugi brzeg nie był porośnięty i nie dawał dużych szans powodzenia ucieczki). Według innej wersji został zastrzelony w czasie skoku do rzeki[10]. Agentami (przebranymi za wędkarzy), którzy przeprowadzili próbę aresztowania[11] Augusta Sabbe byli: Ervin Oras[12] z KGB i Neeme Tavel[13] z SORVVO[14]. Konfident KGB, który przekazał informacje umożliwiające aresztowanie Augusta Sabbe, miał w nagrodę otrzymać od władz ZSRR samochód marki Żiguli. 5 lat później popełnił samobójstwo[10].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Na miejscu śmierci Augusta Sabbe w lesie nad rzeką Võhandu w Paidra znajduje się upamiętniający go głaz z tablicą pamiątkową o treści: Tutaj poległ 28 września 1978 ostatni żołnierz estońskich „Leśnych Braci” August Sabbe. Miejsce śmierci Augusta Sabbe znajduje się w pobliżu drogi 65 między miejscowościami Paidra a Leevi, oznaczone drogowskazem (współrzędne 57°55′24″N 27°10′51″E/57,923283 27,180915)[10].
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]- ojciec: Jaan Sabbe (1866–1929 lub 1930)
- matka: Katri Sabbe (zmarła w 1944 r.)
- rodzeństwo:
- Rudolf Sabbe (1894–1934)
- Heinrich Sabbe (poległ w walce o niepodległość Estonii w 1919 r.)
- Hilda Sabbe (zmarła w 1931 r.)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Józef Franczak ps. „Lalek” – ostatni poległy w boju partyzant podziemia poakowskiego na terenie Polski
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Błędna pisownia August Sabe, [w:] Józef Darski: Historia Estonii do lat 50. XX wieku. Estonia on line. [dostęp 2009-10-24]. (pol.).
- ↑ Kalju Aarop: Metsavendade juht Jaan Roots. [dostęp 2009-10-28]. (est.).
- ↑ Niektóre artykuły wymieniają datę śmierci 27 września 1978 – taka data widnieje m.in. na nagrobku na cmentarzu w Dorpacie zob., na pomniku w miejscu śmierci 28 września 1978 zob.
- ↑ a b Margit-Mariann Koppel: August Sabbe radadel. [dostęp 2009-10-23]. (est.).
- ↑ August Sabbe (est.).
- ↑ August Sabbe. [dostęp 2009-10-23]. (est.).
- ↑ Błędnie przytaczanym w różnych opracowaniach [za:] Margit-Mariann Koppel: August Sabbe radadel. [dostęp 2009-10-23]. (est.).
- ↑ Alo Lõhmus: Mart Arold: kohtumine metsavend August Sabbega. [dostęp 2009-10-23]. (est.).
- ↑ Vana-Jaani kalmistu. [dostęp 2009-10-26]. (est.).
- ↑ a b c August Sabbe – (zdjęcia pomnika i nagrobka). Geopeitus.ee. [dostęp 2009-10-26]. (est.).
- ↑ August Sabbe. [dostęp 2009-10-26]. (est.).
- ↑ Ervin Oras – zdjęcie. [dostęp 2009-10-26]. (est.).
- ↑ Neeme Tavel – zdjęcie. [dostęp 2009-10-26]. (est.).
- ↑ (est.) Sotsialistliku omandi riisumise ja spekulatsiooni vastu võitlemise osakond – estoński oddział sowieckiej (ros.) ОБХСС – отдел по борьбе с хищениями социалистической собственности и спекуляцией – (pol.) Oddział ochrony socjalistycznej własności i walki ze spekulacją – organizacji filialnej, powołanej przez NKWD w 1937.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mart Laar: Wojna w lesie. Walka Estonii o przetrwanie 1944-1956. Kraków: Wydawnictwo Egis, 2008, s. 368. ISBN 978-83-7396-694-9.
