Rustyk Rzymianin

Rustyk Rzymianin (łac. Rusticus Romanus) lub Rustyk diakon (łac. Rusticus diaconus) – filozof i teolog żyjący w VI wieku; diakon Kościoła rzymskiego. Uważany za najbardziej wnikliwego chrześcijańskiego metafizyka starożytności oraz najwybitniejszego teologa łacińskiego swoich czasów^[1].

Nie są znane daty urodzenia i śmierci Rustyka^[1]. Był siostrzeńcem biskupa Rzymu Wigiliusza. Kształcił się w Rzymie, gdzie został wyświęcony na diakona^[1]. W latach 547–553 przebywał w Konstantynopolu jako członek delegacji rzymskiej przy dworze cesarskim^[1]. W roku 550 został obłożony karami kościelnymi i suspendowany^[1]. Związane to było ze sprzeciwem Rustyka wobec potępienia prac teologów antiocheńskich – Teodora z Mopsuestii, Teodoreta z Cyru i Ibasa z Edessy – w czasie sporu o tzw. trzy rozdziały^[2]. Po ponad dwóch latach kary nałożone na Rustyka zostały zdjęte^[1].

W roku 553 najprawdopodobniej brał udział – jako obserwator lub ekspert teologiczny – w obradach II soboru konstantynopolitańskiego. Stanowczo sprzeciwiał się przygotowanym przed soborem projektom doktrynalnym. Po zakończeniu obrad publicznie zaprotestował przeciwko podjętym uchwałom^[1] oraz krytykował zatwierdzenie tych uchwał przez biskupa Rzymu Wigiliusza^[3].

Pod koniec 553 roku cesarz Justynian skazał go na wygnanie do Egiptu^[1]. W opinii cesarza, głoszone przez Rustyka poglądy teologiczne zagrażały kompromisowi z przeciwnikami definicji chalcedońskiej, do którego doszło podczas soboru konstantynopolitańskiego. Zesłano go do Antinoe w Tebaidzie. Po kilku latach pozwolono mu osiedlić się w Aleksandrii. W roku 558 przeniesiono go do jednego z klasztorów po anatolijskiej stronie Bosforu, w pobliżu Konstantynopola. W czasie zesłania nie zmienił poglądów i napisał swoje główne dzieła, krytykujące decyzje soboru konstantynopolitańskiego^[1].

Po śmierci Justyniana w 565 roku został uwolniony. Dokładna data roczna końca zesłania nie jest znana. Po powrocie do Rzymu, do końca życia pełnił urząd diakona. W kościelnej hierarchii nigdy nie awansował^[1].

Rustyk był krytykiem neoplatonizmu, swoją filozofię opierał na Metafizyce Arystotelesa. Podstawowym pojęciem filozofii Rustyka była substancja, tożsama z substancją pierwszą Arystotelesa (w rozumieniu odrębnego bytu). Substancje istnieją realnie jako byty substantywne. Byt taki złożony jest z subsystencji (cech indywidualnych) i natury subsystencji (fundamentu jego istnienia). Byt substantywny, którego natura subsystencji jest rozumna (subsistentia rationalis) tworzy osobę (persona)^[4].

W teologii Rustyk rozwijał chrystologię Leona I i szkoły antiocheńskiej. Znał dobrze język grecki, dzięki czemu orientował się w koncepcjach filozoficznych i teologicznych dominujących w jego czasach na wschodzie Cesarstwa Rzymskiego^[1].

Był zwolennikiem dosłownie rozumianej teologii chalcedońskiej a przeciwnikiem uchwał II soboru konstantynopolitańskiego, w których dokonano korekty definicji chalcedońskiej. Ostro polemizował z tezami teologicznymi neochalcedończyków i cesarza Justyniana. Bronił pełnego człowieczeństwa osoby Jezusa Chrystusa. Był krytykiem teologii Cyryla z Aleksandrii i formuły teopasyjnej o jednym z Trójcy Świętej, który cierpiał w ciele^[1].

Twierdził, że chrystologia konstantynopolitańska była kryptomonofizycka^[5]. W swoim Contra Acephalos argumentował, że według teologii neochalcedońskiej człowieczeństwo Jezusa nie jest pełne, gdyż unia hipostatyczna w jej rozumieniu modyfikuje charakter natury ludzkiej^[6]. Natomiast zdaniem Rustyka, życie Jezusa z Nazaretu było prawdziwie ludzkim losem, w którym każdy może odnaleźć sobie podobne człowieczeństwo, urzeczywistnione w sposób pełny i bez ograniczeń^[7].

Spośród prac Rustyka zachowały się w całości cztery dzieła^[1]:

• Sermo de definitionibus contra Nestorianos et Eutychianos (polemika teologiczna ze zwolennikami teologii Nestoriusza i Eutychesa, w obronie postanowień soboru chalcedońskiego)^[1]
• Scholia, distinctiones et collationes in Acta Concilii Chalcedonensis (analiza filozoficzna i teologiczna definicji chalcedońskiej)^[1]
• Contra Acephalos (traktat filozoficzny i teologiczny w czterech księgach, krytyczna analiza tez przeciwników definicji chalcedońskiej)^[1]
• Łacińskie przekłady i omówienia akt soborów efeskiego i chalcedońskiego^[8]

• John Meyendorff: Teologia bizantyjska. Historia i doktryna. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1984. ISBN 83-211-0451-7.
• Jan Szymusiak, Marek Starowieyski: Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1971, seria: Starożytna Myśl Chrześcijańska. OCLC 1203505106.