Perydium

Okrywa, perydium (łac. peridium) – osłona otaczająca owocniki.

U wnętrzniaków. Występuje np. w rodzinach tęgoskórowate, piestrówkowate i in. Okrywa początkowo szczelnie otacza cały owocnik, a wewnątrz niej znajduje się warstwa rodzajna (gleba), w której powstają zarodniki. Po ich dojrzeniu okrywa otwiera się lub odpada, umożliwiając zarodnikom rozsiewanie się. Dawniej grzyby posiadające taki zamknięty owocnik zaliczano do grupy wnętrzniaków^[1]. W obecnej klasyfikacji systematycznej grzybów grupy takiej nie wyróżnia się^[2].

W zależności od gatunku okrywa może mieć różną grubość; może być pergaminowata, gruba, gumowata, a nawet twarda. Może się składać z jednej, dwóch, lub trzech warstw. W trzywarstwowej okrywie są to:

• okrywa zewnętrzna (egzoperydium, ektoperydium). Zewnętrzna część podwójnej osłony. Może być gładka lub wyposażona w kolce, brodawki, wyrostki. Jest nietrwała. Po dojrzeniu zarodników pęka promieniście (np. u rodzaju gwiazdosz), lub odpada (jak u kurzawek);
• okrywa środkowa (mezoperydium);
• okrywa wewnętrzna (endoperydium). Po dojrzeniu zarodników otwiera się na szczycie jednym otworem, lub rozrywa. Jest dość trwała i zazwyczaj pozostaje po otwarciu się lub odpadnięciu okrywy zewnętrznej^[3].

Budowa okrywy i jej barwa odgrywają dużą rolę w identyfikacji gatunków. Jej zewnętrzna warstwa może być gładka, łuskowata, podzielona na poletka, pokryta brodakami, kolcami itp. U gatunków półpodziemnych, które wytwarzają owocniki pod ziemią, a w trakcie ich dojrzewania wynurzają się nad ziemię, okrywa jest zwykle zróżnicowana na dwie lub więcej warstw, przy czym warstwa zewnętrzna zwykle przechodzi w brodawki lub kolce. W przeciwieństwie do tego, warstwa wewnętrzna pozostaje ciągła i gładka, aby zachować zarodniki. Czasami, jak w przypadku Gastera, liczba warstw jest większa i egzoperydium ostatecznie rozdziela się od wierzchołka na zmienną liczbę zaostrzonych płatów, jednakże warstwa wewnętrzna pozostaje nienaruszona dzięki wyraźnej ostioli na wierzchołku^[2]. Natomiast grzyby podziemne, np. trufla (Tuber), mają na ogół tylko jedno sztywne perydium przypominające skórkę o powierzchni o barwie od żółtobrązowej do brudnożółtej i pokryte łuskami^[4].

Nazwy perydium używa się także do określenia ściany owocników u innych grup grzybów^[5]. W owocnikach workowców (zwanych askokarpami) wyróżnia się kilka typów budowy. W owocnikach typu klejstotecjum, chasmotecjum i perytecjum perydium zbudowane jest zazwyczaj z kilku warstw, rzadziej z jednej. W apotecjach wyrastające z subhymenium perydium tylko częściowo otacza hymenium, a znajdujące się w nim wstawki często wyrastają ponad worki, gdzie rozszerzając się i splątując ze sobą tworzą warstwę osłaniającą worki (tzw. epitecjum). Boczne ściany apotecjum to ekscypulum i hypotecjum zbudowane z warstwy zewnętrznej i wewnętrznej. Strzępki tworzące ekscypulum i hypotecjum mogą mieć różny kształt i różnie z sobą są splątane. Jest to tzw. tekstura. Richard Paul Korf wyróżnił 7 typów tej tekstury^[6]:

• kulista – komórki kuliste lub o kształcie zbliżonym do kuli
• wielościenna – komórki o kształcie wieloboków, ściśle przylegające do siebie
• prostokątna – komórki o kształcie prostokątów, również ściśle przylegające do siebie
• strzępkowa – zbudowana z luźno ułożonych, nitkowatych komórek
• poplątana – komórki nitkowate, zbite
• równoległa – złożona z długich, zwartych, równolegle ułożonych komórek
• luźna – złożona z długich, równoległych, ale luźno ułożonych komórek.