Hub and spoke

Model Hub and Spoke (system piasta-szprychy^[1]) – model zakładający istnienie węzła transportowego (hubu) oraz zasilających go promienistych linii transportowych (szprych). Transport w ramach tego systemu następuje najpierw do węzła transportowego, a następnie od węzła do wybranego celu^[2].

Model transportu hubowego jest często stosowany w transporcie oraz logistyce i stanowi alternatywę dla systemu „siatkowego”, polegającego na bezpośredniej komunikacji między punktami początkowym i końcowym. Z punktu widzenia klienta zaletą systemu jest łatwość i intuicyjność planowania podróży^[2].

W transporcie lotniczym system H&S jest określany również jako hubbing (za IATA, ICAO). Optymalizacja systemu H&S przejawia się w fakcie, że pasażerowie z poszczególnych punktów przylatują, a następnie odlatują z węzła (piasty, hubu) w krótkim przedziale czasowym. Tym samym pasażer przylatujący z jakiegokolwiek punktu może uzyskać połączenie za pośrednictwem samolotów odlatujących do wielu innych punktów. Siła takiego systemu w transporcie lotniczym polega na możliwości łączenia pasażerów podróżujących z wielu par miast w jednym statku powietrznym, umożliwiając tym samym oferowanie na trasach, które w przeciwnym przypadku nie byłyby dochodowe. System H&S działa poprzez tworzenie fal przylotowo–odlotowych z/do różnych punktów (szprych) w węźle (hubie) w przedziałach czasowych minimalizujących czas przesiadki^[2].

Największe huby lotnicze świata to amerykański Atlanta–Hartsfield–Jackson, który obsłużył w roku 2016 104,2 mln pasażerów, Dubaj (83,6 mln pasażerów), londyńskie Heathrow (71 mln pasażerów) i port lotniczy w Hongkongu (68,1 mln pasażerów)^[2].

H&S jest podstawowym modelem dla hubów cargo. Zaczął być powszechnie stosowany w lotniczym transporcie towarowym po deregulacji rynku lotniczego pod koniec lat 70. w Stanach Zjednoczonych. W modelu tym hub jest centralnym lotniskiem, przez które kierowane są loty, a szprychy to trasy, którymi samoloty przewożą ładunek. Większe linie lotnicze mają wiele hubów^[3][4].

System H&S jest wykorzystywany również w transporcie kolejowym, gdzie obniża on zapotrzebowanie na tabor, zużycie energii, obciążenie środowiska i koszty transportu. System H&S jest wybierany głównie w państwach o regularnym kształcie i silnie wykształconych ośrodkach centralnych położonych w środkowej części kraju (zazwyczaj dawniejszych stolicach krajów o silnej władzy królewskiej)^[2].

Dobrym przykładem jest w tym zakresie Francja oraz Hiszpania^[2].

We Francji rolę węzła TGV pełni Paryż (z powodu czołowego układu głównych dworców Paryża nie ma tam jednak jednego wspólnego dworca dla wszystkich pociągów tej klasy)^[2].

W Hiszpanii system kolei dużych prędkości AVE zbudowany jest także w oparciu o model piasta–szprychy, a węzłem (hubem) dla całego krajowego transportu dużych prędkości jest dworzec Puerta de Atocha w Madrycie^[2].

Polski system ekspresów IC/EIC operuje również w tym modelu, a rolę węzła pełni Dworzec Centralny^[2].

Układy komunikacyjne oparte o model H&S występują również w kolejowym transporcie regionalnym, zwłaszcza w regionach o silnie wykształconych głównych ośrodkach miejskich, np. Mazowsze, Wielkopolska, Dolny Śląsk, Małopolska^[2].