Lugiowie

Lugiowie, Ligiowie (łac. Lugii, Lygii, Lugiones, Longiones) – starożytny lud zamieszkujący w pierwszych wiekach naszej ery ziemie nad górną częścią Odry i Wisły, a więc teren dzisiejszej południowej Polski, przypuszczalnie związek plemion o różnym składzie etnicznym^[1].

Genetycznie pochodzili zapewne w głównej mierze z lokalnych grup ludności używających języków staroeuropejskich lub indoeuropejskich (kultury łużycka i pomorska), uległych celtyckim wpływom kulturowym (nieliczni na ziemiach polskich Celtowie nie mogli stanowić znaczniejszego substratu etnicznego) i zgermanizowanych^[2]. Przez archeologów są utożsamiani z obszarem kultury przeworskiej.

Przez długi czas w nauce polskiej, począwszy od wydanej w 1868 roku pracy Wojciecha Kętrzyńskiego Die Lygier. Ein Beitrag zur Urgeschichte der Westslawen und Germanen, w świetle teorii autochtonicznej utożsamiano Lugiów z Prasłowianami^[1]. Pogląd ten zainspirował Henryka Sienkiewicza do wprowadzenia w Quo vadis postaci Ligii, pochodzącej z terenów współczesnej Polski^[3]. Próbowano wyprowadzić słowiański rodowód nazwy Lugiów jako mieszkańców ługów, łęgów, tj. podmokłych łąk, mokradeł, leśnych bagien^[4][5]. W świetle współczesnych badań^[jakich?] etymologia ta nie ma uzasadnienia, zaś według teorii allochtonicznego pochodzenia Słowian jest ona nieprawdopodobna^[6]. Według hipotezy Pawła Józefa Šafárika pozostałością po Lugiach jest nazwa krainy historycznej Łużyce^[7].

Przypuszcza się, że nazwa Lugiów może mieć raczej pochodzenie celtyckie, od imienia boga Lugha^[8].

Ptolemeusz wymienia plemię Lugiów oraz miejscowość Lugidunum. Niektóre hipotezy^[kto?] wiążą Lugidunum z Legnicą lub Głogowem i z plemieniem Lugiów-Didunów.

Według Strabona Lugiowie podlegali władzy Marboda, natomiast Tacyt wspominał o ich udziale w walkach, które doprowadziły około roku 50 do zniszczenia państwa Wanniusza. Według Kasjusza Diona Lugiowie występowali za panowania cesarza Domicjana 86–89 jako sojusznicy Rzymu w walce ze Swebami. Według Tacyta siedzibami Lugiów było terytorium między „nieprzerwanym pasmem górskim” dzielącym Swebów na południu i siedzibami Gotów na północy.

Według Tacyta Lugiowie dzielili się na wiele plemion (łac. civitates), z których wymienia pięć najważniejszych: Hariów, Helwekonów, Manimów, Helizjów, Nahanarwalów. Według Klaudiusza Ptolemeusza dzielili się na Lugiów-Omanów (Lougoi-Omanoi), Lugiów-Didunów (Lougoi-Dinounoi) i Lugiów-Burów (Lougoi-Bouroi). Według Tacyta Burowie byli osobnym plemieniem, możliwe więc, że weszli w skład federacji lugijskiej nieco później.

Związek lugijski powstał zapewne znacznie wcześniej niż o tym świadczy pierwsza pewna wzmianka w dziele Strabona (Geographika). Pierwsi Celtowie przybyli z obszaru Czech i Moraw przez Bramę Morawską do południowej Polski około roku 400 p.n.e. i osiedlili się nad Odrą na Górnym Śląsku oraz na Dolnym Śląsku między Wrocławiem, Legnicą i górą Ślężą, na której znajdował się ich ośrodek kultu. Około roku 200 p.n.e. inna grupa Celtów z Moraw osiedliła się w okolicach Krakowa, mniejsze grupy na Kujawach i wzdłuż dolnej Wisły. Wszyscy ci Celtowie przynieśli ze sobą zdobycze kultury lateńskiej i po zmieszaniu się z lokalną ludnością odegrali istotną rolę w uformowaniu się kultury przeworskiej.

Według Strabona Lugiowie byli „wielkim ludem” i podobnie jak kilka innych ludów: Semnoni i bliżej nieznani Zumowie, Butonowie, Mugilonowie (Mugilones^[5]) i Sibinowie podlegali zwierzchnictwu Marboda, władcy markomańskiego państwa z głównym ośrodkiem w dzisiejszych Czechach (9 p.n.e. – 19 n.e.). Następna wzmianka o Lugiach dotyczy czasów cesarza Klaudiusza (41–54): według Roczników Tacyta „niezliczone mnóstwo” Lugiów przyczyniło się do upadku kwadzkiego państwa Wanniusza w 50 roku.

Następna wzmianka o Lugiach zawarta jest w dziele Kasjusza Diona, Historia Rzymska, kiedy mowa o wydarzeniach lat 91–92 za panowania cesarza Domicjana. Lugiowie prowadząc wojnę z germańskimi Swebami, zawarli sojusz z Rzymianami i poprosili cesarza Domicjana o posiłki, które otrzymali w postaci 100 jeźdźców.

Burowie, którzy według Ptolemeusza wchodzili w skład Lugiów, odegrali ważną rolę w czasie wojen markomańskich (167–180), o czym świadczy zorganizowanie przeciw nim odrębnej wyprawy wojennej (Expeditio Burica) i zawarcie później przez Marka Aureliusza przymierza z tym ludem.

Dalsze losy Lugiów są niepewne, ale niektórzy historycy przyjmują, że do nich odnoszą się informacje w dziele Zosimosa Nowa historia (Historia neá) o zwycięskich walkach cesarza Probusa prowadzonych w 279 roku przeciwko ludowi Longiones na terenie prowincji Recji nad rzeką Lygis (najprawdopodobniej rzeka Lech w dzisiejszej Austrii i Bawarii). Następną wzmianką może być etnonim Lupiones-Sarmatae umieszczony na mapie Tabula Peutingeriana datowanej ogólnie na II–IV wiek.

Lugiowie brali udział w wojnach z Rzymem, choć nie w tym stopniu co ich zachodni i południowi sąsiedzi Kwadowie i Markomanowie^[2]. Lugiowie rozwinęli hutnictwo żelaza i bogacili się na handlu bronią. Śladem ożywionego handlu jest również szlak bursztynowy^[9].

• Ług – m.in. nazwy geograficzne w Polsce
• łąka łęgowa, las łęgowy