Hawker Hurricane

Hawker Hurricane

Hawker Hurricane Mk I
Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	Hawker Aircraft
Konstruktor	Sydney Camm
Typ	jednomiejscowy samolot myśliwski
Konstrukcja	metalowa z częściowo płóciennym pokryciem
Załoga	1
Historia
Data oblotu	6 listopada 1935
Lata produkcji	1937–1944
Wycofanie ze służby	1945
Dane techniczne
Napęd	Mk I: 1 × Rolls-Royce Merlin Mk II Mk II: 1 × Rolls-Royce Merlin XX lub XXII Mk IV: 1 × Rolls-Royce Merlin Mk 24 lub 27
Moc	Mk II: 1030 KM (768 kW) Mk XX: 1280 KM (954 kW) Mk 24: 1620 KM (1208 kW)
Wymiary
Rozpiętość	12,19 m
Długość	Mk I: 9,55 m Mk II: 9,81 m
Wysokość	3,98 m
Powierzchnia nośna	Mk I: 23,97 m² Mk II: 23,93 m²
Masa
Własna	2151 kg 2569 kg
Startowa	2820 kg 3649 kg
Osiągi
Prędkość maks.	Mk I: 508 km/h na pułapie 5334 m[1] Mk I: 529 km/h na pułapie 5486 m
Prędkość wznoszenia	czas wznoszenia na 3658 m 4 min 15 s, a na 9144 m 12 min 30 s (Mk I) wznoszenie początkowe 838 m/min
Pułap	10 180 m 10 850 m
Zasięg	845 km 1 480 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
8 × karabin maszynowy Browning kal. 7,7 mm (Mk I, Mk IIA) 12 × karabin maszynowy Browning kal. 7,7 (Mk IIB) 4 × działko Hispano-Suiza kal. 20 mm (Mk IIC) 2 × działko Rolls-Royce B.F. lub Vickers Type S kal. 40 mm i 2 × karabin maszynowy Browning kal. 7,7 (Mk IID)
Użytkownicy
Belgia, Jugosławia, Wielka Brytania, ZSRR, Finlandia, Turcja, Południowa Afryka, Rumunia, Irlandia, Portugalia, Polska, Kanada
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

Hawker Hurricane – brytyjski samolot myśliwski, jednomiejscowy, jednosilnikowy dolnopłat o konstrukcji metalowej z częściowo płóciennym pokryciem, zaprojektowany i produkowany przez firmę Hawker Aircraft. Używany na wielu frontach II wojny światowej, odegrał znaczącą rolę podczas bitwy o Anglię. Produkowany w wielu wersjach uzbrojenia i z różnymi jednostkami napędowymi. Do zakończenia produkcji w 1944 roku wyprodukowano ponad 14 tysięcy egzemplarzy wszystkich wersji lądowych Hurricane i morskich Sea Hurricane, przystosowanych do działania z pokładów lotniskowców.

W 1931 roku do służby w brytyjskich siłach powietrznych Royal Air Force wszedł szybki myśliwiec dwupłatowy Hawker Fury, napędzany silnikiem rzędowym, dającym mu prędkość 332 km/h i smukłą sylwetkę, zaprojektowany w zakładach Hawker pod kierownictwem ich generalnego konstruktora Sydneya Camma^[2]. Gwałtowny postęp techniczny w latach 30. spowodował jednak potrzebę wprowadzania samolotów o lepszych osiągach, aby sprostać konstrukcjom powstającym w innych krajach. Już w 1930 roku Ministerstwo Lotnicze (Air Ministry) ogłosiło specyfikację F.7/30 na nowy myśliwiec przekraczający prędkość 250 mil/h (401 km/h). Zadanie to okazało się trudne i dopiero w 1935 roku zaakceptowano do produkcji dwupłatowy myśliwiec Gloster Gladiator^[2]. Sydney Camm jednak już od 1933 roku zaczął zwracać uwagę Ministerstwa na celowość skonstruowania myśliwca jednopłatowego, opartego na konstrukcji Fury; podjął też wówczas prace projektowe^[3].

W maju 1934 Ministerstwo Lotnicze ogłosiło specyfikację F.5/34, dotyczącą konstrukcji jednopłatowego myśliwca o prędkości 300 mil/h (483 km/h) i uzbrojeniu w 6–8 karabinów maszynowych^[3]. Jako napęd samolotu Camm wybrał nowo opracowywany silnik widlasty Rolls-Royce PV-12 (późniejszy Merlin). W sierpniu 1934 projekt wstępny zaprezentowano Ministerstwu Lotniczemu, co doprowadziło do wydania szczegółowej specyfikacji F.6/34, odpowiadającej konstrukcji Hawkera^[3]. 4 września 1934 wytwórnia formalnie zgłosiła swój projekt, pod oznaczeniem F.36/34^[3]. 18 lutego 1935 lotnictwo zamówiło budowę prototypu (numer K5083)^[4]. Jako uzbrojenie przewidziano 8 amerykańskich karabinów maszynowych Browning umieszczonych w skrzydłach, których licencję zakupiono w celu zastąpienia podatnych na zacięcia Vickersów, typowych dla wcześniejszych brytyjskich samolotów^[3]. Prototyp samolotu z silnikiem Merlin C o mocy 990 KM został oblatany 6 listopada 1935 w Brooklands (pilot George Bulman)^[5]. Przygotowania do produkcji samolotu, obejmujące przeniesienie produkcji starszych typów do innych zakładów, podjęto jeszcze przed uzyskaniem zamówień. Pierwsze zamówienie na 600 myśliwców lotnictwo złożyło 4 czerwca 1936, a 27 czerwca samolot otrzymał nazwę Hurricane (ang. huragan) i został zaprezentowany publicznie w Hendon^[6].

Wprowadzony do produkcji płatowiec był technologicznie przestarzały ze względu na konstrukcję kadłuba, bazującą na kratownicy z rur stalowych, zastosowanie tradycyjnych połączeń mechanicznych, takich jak przy produkcji dwupłatowców, zamiast nowocześniejszego spawania, oraz płócienne pokrycie skrzydeł i tylnej części kadłuba (od stycznia 1939 roku skrzydła kryto blachą aluminiową). Produkowany równolegle Supermarine Spitfire był samolotem bardziej nowoczesnym, mając całkowicie metalową konstrukcję półskorupową, lżejszą i mocniejszą od zastosowanej w Hurricane, za to mniej odporną na uszkodzenia pociskami. Polska w 1939 roku zamówiła 14 takich samolotów, jeden z nich dopłynął do Gdyni 26 sierpnia 1939 roku, jednak brytyjski kapitan statku dostał rozkaz przepłynięcia na wody neutralne^{[potrzebny przypis]}. Pomimo przewagi Spitfire’a, Hurricane, ze względu na prostotę budowy, nieskomplikowany proces technologiczny i łatwiejszą obsługę przez personel naziemny, został w 1936 roku skierowany do produkcji.

Większość Hurricane’ów powstała w wytwórni Hawker Aircraft, następnie w zakładach Gloster Aircraft, a firma Austin Motor Company wyprodukowała 300 maszyn tego typu. W późniejszych latach produkcja została przeniesiona do zakładów Canadian Car & Foundry Corp w Kanadzie.

Oblot pierwszego seryjnego myśliwca miał miejsce 12 października 1937 r^[7]. Już w grudniu 1937 roku samoloty te otrzymał, jako pierwszy w RAF, 111. dywizjon. Napęd pierwszych seryjnych maszyn stanowił ulepszony silnik Rolls-Royce Merlin Mk II o mocy startowej 890 KM przy 2850 obr./min na wysokości 0 m oraz mocy maksymalnej 1030 KM przy prędkości obrotowej 3000 obr./min na wysokości 5000 m. Uzbrojenie strzeleckie stanowiło osiem karabinów maszynowych Browning kalibru.303 (7,7 mm). Samoloty pierwszej serii miały stosunkowo prostą konstrukcję, skrzydła i część kadłuba kryte płótnem, oraz wyposażone były w dwułopatowe drewniane śmigło o stałym skoku Watts Z.38 o średnicy 3,43 m. Samoloty nie posiadały opancerzenia, jak i samouszczelniających się zbiorników paliwa. W toku produkcji wprowadzono szereg ulepszeń, nie zmieniając przy tym oznaczenia wersji. I tak, już od 1939 r. zaczęto produkować myśliwce z nieco powiększoną powierzchnią steru kierunku (wprowadzono małą płetwę podkadłubową przed i za stałym kółkiem ogonowym, które wprowadzono w miejsce chowanego), przeprojektowano przednią część kadłuba, wprowadzono nowe kolektory spalin. W 1940 roku zmieniono kształt wiatrochronu, dodając płytę ze szkła kuloodpornego, opancerzono także kokpit, dodając przed pilotem płytę pancerną. Wreszcie, stopniowo, w tym samym roku, zaczęto montować na Hurricane’ach, zarówno w toku bieżącej produkcji, jak i podczas okresowych remontów, nowe skrzydła o konstrukcji półskorupowej w miejsce metalowych pokrytych płótnem. Od września 1939 r. zaczęto montować w myśliwcach Hawkera nowe silniki Rolls-Royce Merlin III o mocy 1310 KM. Zmianie uległo wreszcie śmigło, gdzie wprowadzono przestawialne w locie (dwupozycyjne) śmigło trzyłopatowe de Havilland Hamilton Type 5/31 o średnicy 3,28 m, a nieco później śmigło o automatycznej zmianie skoku Rotol o średnicy 3,25 m. Przejściowo, od końca 1939 r., stosowano także śmigła Rotol z większym kołpakiem, adaptowanym z myśliwca Spitfire. Od 1940 r. zaczęto wyposażać myśliwce w nowe celowniki odblaskowe typu GM-2. Poprzednio stosowano proste przyrządy celownicze z muszką kołową.

Na początku II wojny światowej RAF posiadał około 500 egzemplarzy samolotów Hurricane Mk I, które stały się podstawowymi maszynami brytyjskiego lotnictwa myśliwskiego podczas bitwy o Francję i bitwy o Anglię. Na tym typie samolotu latał pierwszy aliancki as myśliwski, Edgar „Cobber” Kain.

Chociaż Hurricane był mało nowoczesną konstrukcją, to nadal pozostawał bardzo wartościową maszyną, zdolną stawić czoła Messerschmittom Bf 109, stanowiącym trzon niemieckiego lotnictwa myśliwskiego. Główną zaletą Hurricane’ów był bardzo dobry silnik Rolls-Royce, ten sam który napędzał myśliwiec Supermarine Spitfire. Sprężarka tej jednostki napędowej pozwalała na osiągnięcie na niższym pułapie większej mocy od silnika Daimler-Benz DB 601, w który wyposażone były Messerschmitty Bf 109, chociaż powyżej 5000 metrów DB 601A-1 miał podobne parametry jak Merlin III i XII.

Podczas bitwy o Anglię skierowano Hurricane’y do walki przeciwko bombowcom, a zadanie walki z myśliwcami wroga powierzono maszynom Spitfire. Dni Hurricane’ów w roli typowych myśliwców były już jednak policzone. Pod koniec bitwy o Anglię w 1940 roku fabryki zbrojeniowe były w stanie dostarczać wystarczającą liczbę Spitfire’ów, aby wyposażyć w nie wszystkie dywizjony myśliwskie, dlatego Hurricane’y zaczęto stopniowo przeznaczać do zadań szturmowych. Ponadto po wdrożeniu Spitfire’ów do produkcji seryjnej okazało się, że te całkowicie metalowe samoloty mogą być wytwarzane szybciej, niż Hurricane’y o konstrukcji mieszanej.

Firma Rolls-Royce cały czas ulepszała swój silnik Merlin i już na początku wojny w 1940 roku rozpoczęto produkcję najnowszego modelu Merlin XX. Nowa jednostka napędowa była wyposażona w dwubiegową sprężarkę, umożliwiającą zmianę prędkości obrotowej (biegu) przez pilota w zależności od pułapu lotu. Na pułapie powyżej 6000 metrów należało przestawić sprężarkę na wyższy bieg i pełne doładowanie („FS ratio” – Full Supercharge), a na mniejszych pułapach na wolniejsze obroty średniego doładowania („MS ratio” – Moderate Supercharge), dzięki czemu mniejsza moc silnika była potrzebna do jej napędzania. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania znacznie polepszyły się parametry samolotu na wyższym pułapie, umożliwiając osiągnięcie chwilowej mocy silnika na poziomie 1280 KM (954 kW).

Chociaż wzrastała produkcja myśliwców Spitfire, postanowiono zainstalować silnik Merlin XX także w samolocie Hurricane. Maszyna została oblatana 11 czerwca 1940 roku, a już w sierpniu weszła do uzbrojenia pod oznaczeniem Hurricane Mk II, później znany jako Mk IIA Seria 1. Wprowadzono następnie nową wersję maszyny oznaczoną jako Hurricane Mark IIA Seria 2 uzbrojoną w osiem karabinów maszynowych Browning. Ponadto zastosowano nowe śmigło o nieco lepszych parametrach.

Firma Hawker prowadziła badania nad ulepszeniem uzbrojenia strzeleckiego przez wprowadzenie działek. Pierwsze próby polegały na zamontowaniu dwóch działek automatycznych Oerlikon kalibru 20 mm w gondolach pod skrzydłami, ale ze względu na zbyt małą pojemność magazynków bębnowych zrezygnowano z tego rozwiązania. Kolejną próbę podjęto montując cztery działka Hispano Mk II kalibru 20 mm, po dwa w każdym skrzydle, ale masa takiego zestawu znacząco obniżała parametry samolotu. Dopiero wprowadzenie silnika Merlin XX zapewniającego odpowiednie osiągi przy obciążeniu czterema działkami umożliwiło wprowadzenie wersji z działkami.

Pod koniec 1940 roku wprowadzono wersję Mark IIB uzbrojoną w 12 karabinów maszynowych, a od lutego 1941 roku wersję Mark IIC uzbrojoną w 4 działka 20 mm w nieznacznie zmodyfikowanych skrzydłach^[8]. Samoloty tych wersji były zdolne do przenoszenia dwóch 113 kg bomb, a od końca 1941 roku dwóch 226 kg bomb, lub dodatkowych zbiorników paliwa o pojemności po 200 litrów (44 galony)^[9]. Zmieniło się również zastosowanie maszyn, które miały wykonywać zadania myśliwsko-bombowe, dlatego czasami nazywano je potocznie Hurribomber. Pierwszy raz użyto ich do misji myśliwsko-bombowej nad Francją 30 października 1940 roku^[9]. Łącznie z przebudowanymi egzemplarzami modeli A i B, zbudowano 4711 samolotów Mk IIC, co czyniło ją najliczniejszą odmianą Hurricane’a^[9].

Samoloty Hurricane Mk II używane do zadań wsparcia z powietrza, walki z czołgami, w warunkach gdy bombardowanie było prawie niemożliwe, okazały się zbyt słabo uzbrojone. Rozwiązaniem okazały się dwa działka kalibru 40 mm i dwa karabiny maszynowe Browning używane do oznaczania celu dla działek.

Taką konfigurację uzbrojenia przetestowano po raz pierwszy na przebudowanej maszynie Mk IIB, wykonując pierwszy lot 18 września 1941 roku. Na tej podstawie zbudowano na początku 1942 roku samolot Hurricane Mk IID wyposażony dodatkowo w opancerzenie kabiny pilota, chłodnicy i silnika. Uzbrojenie stanowiły działka Rolls-Royce z zapasem 12 sztuk amunicji, które wkrótce zamieniono na działka Vickers S z zapasem 15 sztuk amunicji. Używane były od lata 1942 roku, głównie na Bliskim Wschodzie^[10].

Wkrótce wprowadzono kolejną modyfikację skrzydeł o uniwersalnej konstrukcji, umożliwiającej montowanie różnego uzbrojenia, oznaczając nową wersję samolotu początkowo jako Hurricane Mk IIE, jednak po dostarczeniu pierwszych 270 maszyn, ze względu na duży zakres zmian, zmieniono oznaczenie na Mk IV^[11].

Wersja Mk III samolotu Hurricane miała różnić się od wersji Mk II silnikiem Merlin budowanym przez wytwórnię Packard, który próbowano zastosować zamiast oryginalnego, którego dostawy były niewystarczające. Ze względu na zwiększenie produkcji silników w firmie Rolls-Royce, zaniechano jednak tej modyfikacji.

Ostatnia wersja samolotu, w której zastosowano poważne zmiany konstrukcyjne. Modyfikacji uległy skrzydła – wprowadzono możliwość przenoszenia dwóch bomb, dwóch działek Vickers S kalibru 40 mm lub ośmiu pocisków rakietowych RP-3. Zmieniono również jednostkę napędową na mocniejszą Merlin 24 lub Merlin 27 o mocy 1620 KM (1208 kW) wyposażoną w filtr przeciwpyłowy do działań w warunkach pustynnych.

Samoloty Hurricane Mk IV były używane podczas walk w Europie do początku 1944 roku, kiedy zastąpiono je nowocześniejszymi Hawker Typhoon. Powodem wymiany maszyn były zbyt niskie osiągi Hurricane’ów przy przenoszeniu pocisków rakietowych i związane z tym duże niebezpieczeństwo zestrzelenia przez artylerię przeciwlotniczą wolno latających maszyn.

Dwa samoloty Hurricane Mk V powstały po przebudowie maszyn Mk IV, wyposażonych w silnik Merlin 32 napędzający czterołopatowe śmigło. Ze względu na zastąpienie Hurricane’ów w roli samolotów szturmowych przez maszyny Hawker Typhoon, produkcję zakończono i wycofano je z linii.

Samoloty Hurricane mimo wycofania ze służby w Europie, pełniły nadal rolę myśliwców na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Maszyny tego typu odegrały również znaczącą rolę podczas obrony Malty.

 Osobny artykuł: Hawker Sea Hurricane.

Hurricane Mk I zmodyfikowany do wersji „Hurricat”, który był przenoszony na statkach handlowych typu CAM i wystrzeliwany z katapulty w razie zagrożenia z powietrza. Samolot taki nie miał możliwości powrotu na statek i mógł lądować tylko na zwykłym lotnisku, jeśli znajdował się wystarczająco blisko lądu. W przeciwnym razie pilot wyskakiwał z maszyny na spadochronie i był podejmowany z wody przez załogę statku. Pierwsze udane zastosowanie bojowe miało miejsce 2 sierpnia 1941^[12].

Do zadań Hurricat stosowano wysłużone maszyny z dywizjonów myśliwskich.

Wersja samolotu Hurricane Mk I służaca jako myśliwiec pokładowy, wyposażona zarówno w uchwyty do katapulty, jak i hak do liny hamującej, umożliwiające start i lądowanie na lotniskowcach lub statkach typu MAC. Jednostek tego typu, będących dużymi jednostkami handlowymi wyposażonymi w krótki pokład startowy, używano od października 1941 roku. Pierwszy samolot przebudowano na Sea Hurricane IB w marcu 1941, pomiędzy majem a październikiem 1941 powstała seria 120 sztuk^[12]. Samoloty te, oprócz standardowej wersji Mk I, w rzeczywistości pochodziły z wszystkich lądowych wersji uzbrojone w karabiny maszynowe (Mk IIA, IIB, X, XI i XII)^[12].

Maszyna typu Mk I z silnikiem Merlin III, wyposażona w uchwyty do katapulty, hak do liny hamującej i skrzydła samolotu Hurricane Mk IIC z czterema działkami 20 mm^[1]. Prędkość maksymalna wynosiła 476 km/h^[1]. Używane były od lutego 1942 roku.

Używane na lotniskowcach, wyposażone w morską aparaturę radiową i hak do lądowania. Silnik RR Merlin XX.

W kanadyjskich zakładach Canadian Car & Foundry Corp. wyprodukowano ponad tysiąc maszyn Hurricane w następujących wersjach:

• Hurricane X – 490 egzemplarzy
• Hurricane XI – 150 egzemplarzy
• Hurricane XII – 398 egzemplarzy

• Martyn Chorlton: Hawker Hurricane Mk I-V. Oxford: Osprey Publishing, 2012, seria: Air Vanguard. 6. ISBN 978-1-78096-603-8. (ang.).
• Jerry Scutts: Hurricane in action. Crowley Drive: Squadron/Signal Publications, 1986, seria: Aircraft. No. 72. ISBN 0-89747-174-1. (ang.).