Jerzy Drewnowski

Ten artykuł dotyczy filozofa i historyka nauki. Zobacz też: Jerzy Jan Drewnowski – działacz partyjny, oficer LWP, wiceminister.

Jerzy Drewnowski (ur. 1941) – polski historyk nauki, filozof i etyk, doktor habilitowany. Były pracownik PAN, Akademii Lessinga i Uniwersytetu Technicznego w Chociebużu, kilkakrotny stypendysta „Deutsche Forschungsgemeinschaft” (Niemiecka Fundacja Badawcza) i Biblioteki Księcia Augusta w Wolfenbüttel. Członek Senatu Założycielskiego Europa-Universität Viadrina Frankfurt (Oder)^[1]. Członek Komitetu Honorowego Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów.

Wychowywał się w polskim i niemieckim środowisku rodzinnym. Ukończył VI Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego w Radomiu. Absolwent studiów filologii klasycznej w Warszawie. W okresie nauki interesował się problematyką społeczną. Pracę doktorską poświęcił Mikołajowi Kopernikowi. W swej pracy habilitacyjnej zajmował się etyczną samoświadomością uczonych polskich XIV i XV wieku.

W 1973 r. otrzymał roczne „Stypendium Kopernikańskie” w Niemczech z inicjatywy Deutsche Copernicus-Forschungsstelle w Monachium, które poświęcił poznawaniu dzieł Mikołaja Kopernika. Było ono przyznawane pod patronatem kanclerza RFN Willi Brandta dla uczczenia podpisania Układu PRL-RFN z 1970 r.

Jako stypendysta Biblioteki Księcia Augusta w Wolfenbüttel w latach 1982-1984, kierowanej wówczas przez Sabine Solf, prowadził badania nad samoświadomością ludzi nauki wieków XVI-XVII.

Od 1989 r. mieszkał w Wolfenbüttel. Jego praca naukowa koncentrowała się wówczas nad badaniem wkładu niemieckiego wolnomularstwa w koncepcje humanitaryzmu^{[potrzebny przypis]}. Zajmował się również badaniami nad świadomością społeczną i polityczną robotników przymusowych w Trzeciej Rzeszy^{[potrzebny przypis]}. W 1990 r. założył międzynarodowe stowarzyszenie „Ergon”, którego celem było popierania nowej myśli europejskiej. W ramach Stowarzyszenia współpracował z amerykańskim Uniwersytetem w Honolulu^{[potrzebny przypis]}. Wkrótce po tym został członkiem Senatu Założycielskiego Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą.

Pracował w Akademii Lessinga w Wolfenbüttel i w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Chociebużu.

Na terenie Polski prowadzi wraz ze Stanisławem Matułą tzw. „Stałe seminarium w stodole” w miejscowości Jedlnia-Letnisko. Przedmiotem seminariów są badania nad utopiami społecznymi oraz filozofią radości. W tym zakresie współpracują z filozofem i teologiem, Adamem Ciochem.

Drewnowski wspólnie ze Stanisławem Matułą oraz z Agatą i Adamem Sochaczewskimi redagują portal internetowy „Antybarbarzyńca”^[2]. Publikuje eseje filozoficzno-polityczne i z zakresu historii etyki „Forum Klubowym” redagowanym przez Leszka Lachowieckiego.

Drewnowski w swej pracy badawczej nad dziełami Mikołaja Kopernika zajmował się m.in. tłumaczeniem „Pism Drobnych” astronoma, z interpretacją tekstów źródłowych względem jego biografii i recepcji heliocentryzmu. Opublikował jego listy prywatne i urzędowe w językach oryginałów, jak też w swoim przekładzie z łaciny i ze staroniemieckiego, załączając do dysertacji doktorskiej wykaz 54 „Ustaleń i hipotez” objaśniających ważne teksty źródłowe. Zakwestionował autentyczność znanego portretu Kopernika – ojca astronoma, przesuwając jego powstanie na wiek XVII^{[potrzebny przypis]}. W kwestii filozoficznych źródeł heliocentryzmu położył akcent na niewzględnościowe i absolutne pojmowanie ruchu i spoczynku przez Kopernika^{[potrzebny przypis]}; wbrew tendencjom do identyfikowania jego postawy badawczej jako zrywającej z duchem Średniowiecza wykazał, iż subiektywno-moralnym podłożem jego odkrycia był obraz świata hierarchiczny i godnościowy^{[potrzebny przypis]}.

Przez prace źródłowe nad biografią Kopernika, łączącego modelowo „życie teoretyczne z praktycznym”, zajął się głównymi wzorcami wiedzy naukowej i wzorcowymi sylwetkami ludzi nauki^{[potrzebny przypis]}. Koncentrując uwagę na przechowywanych w Bibliotece Jagiellońskiej źródłach rękopiśmiennych do najwcześniejszych dziejów Uniwersytetu Krakowskiego, scharakteryzował porównawczo jego trzy pierwsze koncepcje ideowe^{[potrzebny przypis]}. Przypomniawszy jego istnienie w roku 1390, wyakcentował świeckie i egalitarystyczne rysy programu dydaktyczno-społecznego tworzonego w tym okresie, unaoczniając tym samym, w jakim kierunku mogłaby się rozwijać nauka na uczelni niezdominowanej przez teologię i prawo kanoniczne^{[potrzebny przypis]}. Na przykładzie poglądów Bartłomieja z Jasła zestawionych z poglądami Stanisława ze Skarbimierza ukazał dwie kontrastowo różne koncepcje nie tylko nauki i funkcjonowania uniwersytetu, ale też dwa istotnie odmienne modele życia uczonego – świecki pozostający pod wpływem arystotelizmu i kościelny w duchu augustyńskim^{[potrzebny przypis]}.

Późniejszy rozwój takich modeli – świeckich i tych podporządkowanych teologii – oraz odpowiadających im ideałów wiedzy naukowej, badał głównie na podstawie takich zaniedbywanych w historii nauki tekstów metanaukowych, jakimi bywają przedmowy do dzieł naukowych, a jakimi są z reguły pochwały filozofii, astronomii lub prawa^{[potrzebny przypis]}. Korzystał tu przede wszystkim ze zbiorów starych druków i inkunabułów Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, z uwagę skierowaną m.in. na konsekwencje ideologicznego sporu o heliocentryzm^{[potrzebny przypis]}. Propagując na tej drodze pojęcie etycznej samoświadomości uczonych, przedstawiał ją w jej wewnętrznym zróżnicowaniu i złożoności, jak też na tle szerszych konstelacji wartości, które uczeni zwykli deklarować, zdradzając niekiedy niechcący, iż w rzeczywistości myślą nieco inaczej, niż deklarują^{[potrzebny przypis]}.

W eseistyce filozoficznej, którą zajął się po roku 1989, poszerzył swoje badania poza historię średniowiecznych i późniejszych poglądów naukę i filozofię^{[potrzebny przypis]}. Skupił się na tym, co w europejskiej etyce i filozofii zostało zaniechane czy ledwie zaczęte^{[potrzebny przypis]}. Mnożąc propozycje poznawczo-etyczne w duchu etycznego kondycjonalizmu – jako postawy odpowiedzialności za warunki własnego i cudzego rozwoju, które stwarzamy, tolerujemy lub współtworzymy, wyróżnia typ człowieka określanego jako homo democraticus adiutor – demokratycznie opiekuńczego^{[potrzebny przypis]}. Etyczną wartość postawy opiekuńczej, równościowej i wykraczającej poza stosunki interpersonalne, zespala z dowartościowaniem radości w duchu arystotelesowskim^{[potrzebny przypis]}. Dowartościowuje model radości, która daje poczucie mocy i bycia użytecznym, w szczególności na drodze: umysłowego panowania nad światem, przyjaźni i wolnego od rywalizacji uczestnictwa w życiu społecznym. Szkicując w ten sposób emancypacyjny program społecznego eudajmonizmu, zaprawia go zachętami do stoickiego uporu i cierpliwości^{[potrzebny przypis]}. Zakładał bowiem, iż globalne zagrożenia człowieczeństwa będą się nasilały wraz z dalszym wzrostem dysproporcji ekonomicznych^{[potrzebny przypis]}.

Z tych pozycji etyczno-poznawczych oceniał społeczną i polityczną aktywność człowieka: łącząc podejście radykalnie humanitarystyczne z utylitarystycznym i demitologizującym, szczególne emocje angażuje w zagadnienia demokracji^{[potrzebny przypis]}. W realnej globalnej demokratyzacji upatruje największe, najtrudniejsze i najbardziej dramatyczne wyzwanie naszych czasów^{[potrzebny przypis]}. W tym też praktycystycznym i politycznym kontekście rozwija takie teoretyczne koncepcje, jak relacyjna teoria wartości (jako sprzyjania albo niesprzyjania egzystencji danej rzeczy), jak teoria pojęć bojowych (ukrytych w zabsolutyzowanych pojęciach ogólnych), jak teoria relatywizacji ogólnych pojęć moralnych (jako emancypującej edukacji przezwyciężającej ideologie autorytarne)^{[potrzebny przypis]}. Adekwatną odpowiedź na dezorientujący subiektywizm poznawczy naszego czasu widziałby w powrocie do kondycjonalizmu^{[potrzebny przypis]}. Tak określa zaniedbaną tendencję do skupiania uwagi na rzeczywistych warunkach dziania się rzeczy^{[potrzebny przypis]}.

W analizie pojęć moralnych teologicznej proweniencji rozbudowuje m.in. przemilczaną w dziejach etyki teorię Lessinga o kryminogennym charakterze chrześcijańskiej miłości bliźniego^{[potrzebny przypis]}. Przeciwstawiając jej w duchu Lessinga życzliwy wszelkiej obcości i inności humanitaryzm, ukazuje jego zasadniczą niesprowadzalność do kultu tolerancji^{[potrzebny przypis]}. Podkreśla zarazem nieuniknioną kruchość wszelkiej najszlachetniejszej choćby kultury moralnej, gdy przeciwstawiają się jej zbyt wielkie dysproporcje mocy między ludźmi^{[potrzebny przypis]}. Tutaj też, to znaczy nie tyle w brakach upowszechnienia kultury moralnej, co przede wszystkim w prowokujących do wyzysku i eksterminacji niezdolnościach poszczególnych ludzi oraz ludzkich zbiorowości do samoobrony, upatruje główne źródła zła, które dochodzi do głosu w totalitaryzmach^{[potrzebny przypis]}. W ich definiowaniu wykracza poza wyróżniki ideologiczne takie, jak antysemityzm i nietolerancja obyczajowa, kładąc nacisk na zrealizowaną możliwość totalnych regulacji jako na kryterium główne^{[potrzebny przypis]}. Między innymi w nawiązaniu do takich antydemokratycznych potencji rozwojowych analizuje obecne prymitywizujące przemiany światopoglądowe, określając je mianem „retenebracji” i „odświadomienia” społecznego^{[potrzebny przypis]}. Jedno z remediów widzi w upowszechnianiu myślenia potencjalistycznego – jako antidotum na irracjonalny pesymizm i nie mniej irracjonalne „myślenie pozytywne”^{[potrzebny przypis]}.

Refleksję nad tymi zagadnieniami naszego czasu poprzedził próbami ujęcia w jeden ciąg rozwojowy idei humanitaryzmu od greckiej philanthropia i rzymskiej humanitas przez Humanität niemieckich wolnomularzy, Lessinga, Fichtego i panenteisty Krausego po racjonalistyczną mistykę Doroty Sölle i jej teologię wyzwolenia splecioną z etycznymi warstwami marksizmu^{[potrzebny przypis]}. Cała ta tradycja – z ekonomiczno-społecznymi programami emancypacji w niej zakorzenionymi – nie równoważy jego zdaniem zasadniczego mankamentu dotychczasowej myśli etycznej, która nie zdobyła się jeszcze na jakąkolwiek teorię humanitaryzmu całościową i realnie pragmatyczną^{[potrzebny przypis]}. Według Drewnowskiego globalna kwerenda biblioteczna wskazuje, że nie powstał lub nie zachował się ani jeden artykuł lub szkic na ten temat^{[potrzebny przypis]}. Doceniając domyślne lub cząstkowe istnienie takiej teorii w ambitnej publicystyce i w prawodawstwie, w niektórych programach ekonomii i praw człowieka, a także w najnowszych badaniach naukowych nad społecznym dobrostanem, zachęca w swej eseistyce do ujęć systemowych i bezpośrednich^{[potrzebny przypis]}. Propaguje tu swoisty powrót do filozofii praktycznej – jako do wariantowej „pedagogiki humanitaryzmu” na miarę zagrożeń stwarzanych przez katastrofalne układy sił w świecie^{[potrzebny przypis]}. Za jedną ze szczególnie ważnych, a zaniedbanych spraw uważa przy tym indywidualną i polityczną filozofię radości^{[potrzebny przypis]}.

Dla lepszego wglądu w swoistość przeżywania wartości etycznych w ustrojach totalitarnych, uczestniczył w badaniach nad pracą przymusową. Opowiadał się w nich za pełniejszą realizacją programu historiografii nie tylko oddolnej, ale i rozumiejącej oraz za szerszym uwzględnianiem kwestii polityczno-światopoglądowych; w ustnych i pisemnych wywiadach ze świadkami czasu – z byłymi niemieckimi pracodawcami oraz z ich robotnikami, z terenu zwłaszcza Polski i Ukrainy, wiele uwagi poświęcał koincydencji warunków życia w Niemczech i poglądów wyniesionych z domu rodzinnego, stwierdzając m.in., że doświadczenie niemieckiego faszyzmu prowadziło wśród robotników przymusowych częściej, niż można by sądzić, do utrwalania postaw rasistowskich^{[potrzebny przypis]}.

1. Książki

• Mikołaj Kopernik w świetle swej korespondencji, Wrocław 1978, s. 399
• Uczony w świadomości polskiego środowiska naukowego pierwszej połowy XV wieku, Wrocław 1986, s. 286

2. Artykuły naukowe, eseje, felietony filozoficzne

• Cyrkularz ‘Ad palatinos, castellanos, canonicos etc.’ – rzekomy autograf Kopernika, ‘Kwartalnik Historii Nauki i Techniki’, nr 4:1970, s. 739-742
• Listy Mikołaja Kopernika, „Człowiek i światopogląd, 3/92, 1973, s. 104-112
• Rzekomy portret epitafijny Mikołaja Kopernika, ojca astronoma, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 3:1973, s 511-526
• Nowe źródło do niedoszłego procesu kanonicznego przeciwko Kopernikowi, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 1: 1978, s. 179-186
• Autour de la Parution de ‘De revolutionibus’. Essai d’une nouvelle intrepretation du temoignage de Rheticus dans la correspondence de Copernic avec Giese, „Organon”, nr 14:1978, s. 261-623
• Copernic et le principe de la relativite du mouvement, ‘Organon’, nr 15:1979, s. 162-173
• Kopernik a zasada względności ruchu, „Człowiek i światopogląd”, Październik 10 (171) 1979, s. 98-118
• Ist die Welt zu erkennen oder ist ihre perfekte Regularität zu bewundern und nachzuahmen? Bemerkungen zu einem Sermo von Stanislaus de Scarbimira, ‘Miscellanea Mediaevalia’, Nr. 16/1:1983, s. 162-176
• Dwa modele uczonego w twórczości pierwszych mistrzów Wszechnicy Krakowskiej. Próba analizy porównawczej poglądów Bartłomieja z Jasła i Stanisława ze Skarbimierza, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej”, seria A, z. 16:1984, s. 3-71
• The Self-Image of the Cracow Scholar during the Earliest Stages of the Cracow University, „Studia mediewistyczne”, nr 24, 2:1986, s. 47-59
• Drei erste Konzeptionen der Struktur und Tätigkeit der Universität in Krakau aufgrund der Quellen von 1364, 1390 und 1400-1415, „Organon”, nr 22/23:1986, s. 210-220
• Die Bewertung der Gelehrsamkeit in Simonis Starovolscii ’Scriptorum Polonicorum Hekatontas’, 1625 und 1627, w: „Res Publica Litteraria”; Die Institutionen der Gelehrsamkeit in der früheren Neuzeit, Wolfenbüttel 1987, s. 194-202
• The moral Education of Jouth in the fifteenth Century Cracow University Sermons, „Organon”, nr 24:1988 (ukazało się w 1991), s. 139-146
• Von Schönheit und Würde zur Wahrheit allein. Die astronomische Forschung im Spiegel der metawissenschaftlichen Vorreden zu den Wolfenbütteler ‘Astronomica’, w: „Beiträge der polnischen Stipendiaten der Herzog August Bibliothek zur Philosophie, Geschichte und Philologie”, Kraków 1994, s. 27-39
• Zu Bocheńskis ‘Grundvision oder über Weltanschauungen in der Zeit des Umbruchs, „Archiwum historii filozofii i myśli społecznej”, 40:1995, s. 175-184
• Prorok i lud wyzwolony, część 1, „Społeczeństwo otwarte”, nr 3:1995, s. 9-15
• Prorok i lud wyzwolony, cz.1 i 2, „Społeczeństwo otwarte”, Nr 3/95, s. 9-15 i Nr 4/95, s. 12-15
• Erinnerungen an das Wolfenbütteler Reichsbahnlager, „Heimatbuch für den Landkreis Wolfenbüttel”, Jg.42:1996, s. 16-24
• „Feind bleibt Feind”. Die „Braunschweiger Tageszeitung” als historische Quelle zur Geschichte der Zwangsarbeit in Stadt und Region Wolfenbüttel 1939-1945, „Braunschweigisches Jahrbuch”, Bd.77:1996, s. 269-294
• ’Jene schöne Zeit auf dem deutschen Bauernhof’. Erinnerungen polnischer Zeitzeugen an ihre Zwangsarbeit in der Region Wolfenbüttel (1939-1945), „Braunschweigisches Jahrbuch”, Bd.79:1998, s. 217-229
• O godności człowieka i potrzebie ideologii, „Myśl Socjaldemokratyczna”, nr 3:1998, s. 22-32 (współautor: Stanisław Matuła)
• Dylematy zachodniej gospodarki liberalnej, „Myśl Socjaldemokratyczna”, nr 2:1998, s. 44-56 (współautor: Stanisław Matuła), w Internecie: O sytuacji społecznej w świecie
• Humanitaryzm a miłość bliźniego, „Res Humana”, nr 1(56):2002, s. 10-17
• Dorota Sölle. Teologia jako solidarność i sprzeciw, „Res Humana”, nr 5(60): 2002, s. 18-24
• Myśl humanitarna w Europie, „Res Humana”, Nr 4 (65) 2003 r.
• Listy do Konstanta, czyli Filozof i filozofia w poszukiwaniu budowniczych lepszego świata”, w: Johann Gottlieb Fichte, Filozofia Wolnomularza przełożył i opracował..., Książka i Prasa, Warszawa 2004, s. 5-23
• Model Reckewella i inne herezje. Impresje z Niemiec. www.lewica.pl [2005-12-24 12:26:09]
• Rewolucja przed nami [o myśleniu politycznym Slavoja Žižka], „Dziś” Nr 12(183) grudzień 2005, s. 99-102
• Autorytet Kościoła a wartości chrześcijańskie, „Forum Klubowe”, nr 5 (24) 2005, s. 59-60
• Uczeń Kanta – Fichte, czyli filozof i filozofia w poszukiwaniu budowniczych lepszego świata, w: Filozofia Kanta w XXI wieku”, pod red. M. Szyszkowskiej, Warszawa 2005, s. 143-164, Spółdzielnia Wydawnicza Anagram
• O ambitniejsze pojmowanie tolerancji, „Forum Klubowe”, nr 1(25) styczeń/luty 2006 r., s. 56-57
• Retenebracja, czyli powrót mroków, „Dziś”, Nr 2(185) luty 2006, s. 27-37
• Gdy umierają biblioteki, „Dziś”, Nr 5(188) maj 2006, s. 39-43
• Obraz godziwego Boga. Wspomnienie o Dorocie Sölle, „Dziś”, Nr 6, (189) czerwiec 2006, s. 118-122, www.racjonalista.pl 17 sierpnia 2006 r.
• Społeczne wyznaczniki człowieczeństwa, „Dziś: Nr 8, sierpień 2006, s. 84-94. W Internecie pt. Człowieczeństwo, siły społeczne, system
• Encyklika „Deus caritas est”, „Dziś”, nr 10 (193) październik 2006, s. 87-93. Toż: pod pierwotnym tytułem: TINA Ratzingerowa. Filantropia zamiast państwa socjalnego, Forum Klubowe, nr 5 i 6 (29 i 30) 2006, s. 136-140
• Ekskludyzm, „Dziś”, Nr 7 (202) lipiec 2007, s. 112-114
• Czy filozofia masońska jest możliwa, „Forum Klubowe”, nr 1 i 2 (31 i 32) 2007, s. 134-140
• Potencjalizm przeciw optymizmowi, „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (33 i 34) 2007, s. 140-146
• Pseudolukian. Uspokojenie – dramat w pięciu aktach, „Forum Klubowe” 2007, www.demokrates.eu
• O zniewolniczeniu, „Forum Klubowe”, nr 5 i 6 (35 i 36) 2007, s. 126-131
• Co to są wartości chrześcijańskie? [pod. ps. Sławomir Wojeński], www.Demokrates.Eu, 22.08.2008
• Wyzwolenie przez wartości (tyt. oryg.: Niewola i wyzwolenie przez wartości), „Dziś”, Nr 11 (206) listopad 2007, s. 96-105
• Układ sił, czyli dynamika systemu (ze Stanisławem Matułą), „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (39 i 40) 2008 r., s. 58-76
• Demoralizacja, czy taniość zabijania, www.lewica.pl [2008-10-20 15:51:54]
• Lewisa Moore’a lęk przed mrocznym czasem, „Forum Klubowe”, nr 5 i 6 (41 i 42) 2008 r., s. 151-152
• Czy Polacy są ludźmi, „Forum Klubowe”, nr 5 i 6 (41 i 42) 2008 r., s. 186-187
• Eudajmonizm i szczęście altruistów, „Forum Klubowe”, nr 1 i 2 (43 i 44) 2009 r., s. 152-160
• Zbrodnie bez niczyjej szkody, „Forum Klubowe”, nr 1 i 2 (43 i 44) 2009 r., s. 192-193
• Niewiara a boskość bogów. Etyczne czynniki niewiary, „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (45 i 46) 2009 r., s. 118-122
• Jak szanować elity? „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (45 i 46) 2009 r., s. 178-179
• Prawa człowieka – filozoficznie, lecz bez konformizmu, www.demokrates.eu 25.08.2009
• Demokracja a zawłaszczanie, „Forum Klubowe”, nr 5 i 6 (48 i 49) 2009 r.
• Niewiara a boskość bogów. Etyczne czynniki niewiary, „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (45 i 46) 2009 r., s. 118-122
• Sen, seks, myślenie kreatywne, Forum Klubowe, nr 5 i 6 (47 i 48) 2009, s. 190-191
• Demokracja a zawłaszczanie, „Forum Klubowe, nr 5 i 6 (47 i 48) 2009 r. s. 100-110
• Lud, motłoch, motłoszenie, Forum Klubowe, nr 1 i 2 (49 i 50) 2010 r., s. 186-188
• Filozofia na mroczne czasy, Forum Klubowe, nr 1 i 2 (49 i 50) 2010 r., s. 112-126
• Nieprzeciętność – pojęcie potrzebne dyktaturze, „Forum Klubowe”, nr 5 i 6 (53 i 54) 2010, s. 88-95
• O pułapkach starokawalerstwa, „Forum Klubowe” 5 i 6 (53 i 54) 2010, s. 180-183
• Totalitaryzm. Pieniądz i realna pełnia władzy, „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (51 i 52) 2010, s. 54-72
• Skąd się biorą meteopaci „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (51 i 52), 2010 r. s. 192-193
• O końskości niektórych okularów filozofii, „Forum Klubowe” nr 1 i 2 (55 i 56), s. 186-187
• O radości i radościach wspólnotowych w ustroju minionym, „Forum Klubowe”, nr 1 i 2 (55 i 56), s. 91-106
• Ewolucyjne podłoże głupoty społecznej, „Forum Klubowe” Nr 3 i 4 (57 i 58), s. 188-190
• O niewynikaniu logicznym, „Forum Klubowe” Nr 3 i 4 (57 i 58), s. 80-83
• Kondycjonalizm humanitarystyczny – propozycja teorii, „Forum Klubowe” Nr 5 i 6 (59 i 60), w druku
• O wzmacnianiu innych i doborze przyjaciół, „Forum Klubowe” Nr 5 i 6 (59 i 60), w druku
• Niechęć do kobiet – Filofilos z Polipterosem, www.demokrates.eu
• Atena i piraci – powiastka filozoficzna, www.demokrates.eu [10.02.2011]

3. Wydania krytyczne tekstów źródłowych

• Łacińskie i niemieckie listy Mikołaja Kopernika, w: Mikołaj Kopernik, Dzieła Wszystkie, III, Pisma pomniejsze, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007

4. Przekłady tekstów źródłowych na język polski

• Listy Mikołaja Kopernika w: Mikołaj Kopernik, Dzieła Wszystkie, III, Pisma pomniejsze, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007
• „Drobne pisma astronomiczne” Mikołaja Kopernika, w: Mikołaj Kopernik, Dzieła Wszystkie, III, Pisma pomniejsze, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007
• M. Kopernik, Zarys założeń dotyczących ruchów niebieskich, w 700 lat myśli polskiej: „Filozofia i myśl społeczna XV wieku”, Warszawa 1978, s. 522-527
• M. Kopernik, Sposób bicia monety, w 700 lat..., s. 527-536

5. Przekłady rozpraw naukowych i filozoficznych na język polski

• Karl Albert, Über Platons Begriff der Philosophie, „Beiträge zur Philosophie”, Bd. 1, Sankt Agustin, s. 1-85, przekład: Karl Albert, O platońskim pojęciu filozofii, „Prace o filozofii starożytnej w przekładach”, t. 1, PAN IFiS, Warszawa 1991, s. 1-50
• Johann Gottlieb Fichte, Philosophie eines Freimaurers. Briefe an Konstant, Bayreuth 1978, przekład: Johann Gottlieb Fichte, Filozofia Wolnomularza przełożył i opracował...[ze wstępem „Listy do Konstanta, czyli Filozof i filozofia w poszukiwaniu budowniczych lepszego świata”], Książka i Prasa, Warszawa 2004

• J. Drewnowski, uczony w świadomości polskiego środowiska naukowego pierwszej polowy XV wieku, Wrocław 1987, s 284, recenzja J. Domańskiego w: Studia Mediewistyczne XXVI, 1989, s. 150-155, PL, ISSN 0039-3231.
• Emigrować ku przyszłości. Z Jerzym Drewnowskim rozmawia Joanna Rawik, „Forum Klubowe”, nr 3 (22), 2005, s. 62-64
• Mirosław Kostroń, Drewnowski, czyli humanitaryzmu model potencjalistyczny, „Forum Klubowe”, nr 3 i 4 (33 i 34), 2007, s. 176-183
• Nie tylko o teologii wyzwolenia. Mirosław Kostroń rozmawia z prof. Jerzym Drewnowskim, „Trybuna Robotnicza”, nr 33/96, 18.09.2008
• Jan Maltecki, Pora na masonów [o przekładzie „Filozofii Wolnomularza” Fichtego], „Dziś” nr 11 (218), 2008, s. 123-124
• Marek Krak, Motłoch i autorytety, www.Demokrates.Eu 26.08.2011

• Dr hab. Jerzy Drewnowski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-03-15] .
• Mirosław Kostroń: Drewnowski, czyli humanitaryzmu model potencjalistyczny
• Publikacje Jerzego Drewnowskiego w portalu Racjonalista.pl
• Wiersze Jerzego Drewnowskiego. blogi.racjonalista.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-16)].