Goryczel

Goryczel
	; Morfologia (goryczel jastrzębcowaty)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	goryczel
	Nazwa systematyczna
	Picris L.; Sp. Pl. 792. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Picris hieracioides L.
Synonimy
	Choeroseris Link; Closirospermum Neck. ex Rupr.; Deckera Sch.Bip.; Fidelia Sch.Bip.; Hagioseris Boiss.; Medicusia Moench; Ptilosia Tausch; Spitzelia Sch.Bip.;
	Choeroseris Link; Closirospermum Neck. ex Rupr.; Deckera Sch.Bip.; Fidelia Sch.Bip.; Hagioseris Boiss.; Medicusia Moench; Ptilosia Tausch; Spitzelia Sch.Bip.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 26 lut 2024, była oparta na tej wersji.

Goryczel (Picris L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego 46 gatunków^[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Stary Świat i Australię. W Polsce występuje jeden gatunek rodzimy z tego rodzaju – goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides. Picris asplenioides wykorzystywany był w starożytnym Egipcie w rytuałach pogrzebowych^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w rejonie Morza Śródziemnego, gdzie wraz z Azją południowo-zachodnią rośnie większość jego przedstawicieli^[5]^[6]. Drugie centrum zróżnicowania stanowi Australia^[6]. W Europie rośnie 12 gatunków^[5] (brak ich w północnej części kontynentu)^[4]. Przedstawiciele rodzaju występują poza tym w północnej Afryce, na południu sięgając do obszarów górskich w Etiopii i Nigerii, poza tym na rozległych obszarach Azji (z wyjątkiem tropików). Jako rośliny introdukowane (głównie goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides) rosną w Ameryce Północnej i południowej Afryce^[4].

Gatunki flory Polski^[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides L.
goryczel żmijowcowy Picris echioides L. ≡ Helminthia echioides (L.) Gaertn. – antropofit zadomowiony
goryczel Sprengera Picris sprengeriana (L.) Poir. ≡ Picris rhagadioloides (L.) Desf. – efemerofit

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne (roczne, dwuletnie i byliny)^[6]^[8] osiągające od ok. 10 cm do ponad 1 m wysokości. Łodyga zwykle pojedyncza i rozgałęziona na szczycie^[8]. Pędy pokryte są sztywnymi, rozwidlonymi na szczycie i haczykowatymi włoskami, rzadziej włoski są proste^[8]^[6]. Korzeń jest palowy lub wiązkowy, część gatunków tworzy kłącza^[8].
Liście: Skupione w rozetę przyziemną lub wyrastają skrętolegle wzdłuż łodygi. Dolne, odziomkowe liście są ogonkowe, wyższe zwykle są siedzące. Blaszka liściowa jest owalna, jajowata, lancetowata do równowąskiej; całobrzega, zatokowoząbkowana do pierzasto klapowanej^[8].
Kwiaty: Skupione w koszyczki tworzących pozorne baldachy na szczytach pędów. Okrywy dzwonkowate lub urnowate o średnicy ponad 6 mm, z listkami lancetowatymi do równowąskich, ułożonymi w 1–2 rzędach. Listki okrywy są równe, zaostrzone, zwykle obłonione na brzegach. Dno kwiatostanu nagie – bez plewinek i włosków, płaskie lub wypukłe. Wszystkie kwiaty języczkowe, żółte^[8].
Owoce: Niełupki, zwykle wszystkie takie same w koszyczku, czerwonobrązowe do ciemnobrązowych, wrzecionowate, zwykle bez dzióbka, z 5–10 żebrami. Puch kielichowy w postaci pierzastych włosków białawych lub słomiastych^[8].
Rodzaj podobny: Helminthotheca wyróżniający się powiększonymi zewnętrznymi listkami okrywy^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, podrodziny Cichorioideae, z plemienia Cichorieae i podplemienia Hypochaeridinae^[10]. W obrębie podplemienia jest siostrzany względem rodzaju Helminthotheca^[11]^[12]. W niektórych ujęciach gatunki z tamtego rodzaju są włączane do rodzaju goryczel Picris^[10]^[7]. Rodzaje te są siostrzane względem rodzaju brodawnik Leontodon^[12].

Pozycja filogenetyczna rodzaju w obrębie podplemienia Hypochaeridinae^[12]

Hypochaeridinae

	Prenanthes – przenęt

	Urospermum

	Hypochaeris – prosienicznik

	Scorzoneroides

	Helminthotheca

	Picris – goryczel

Leontodon – brodawnik

Wykaz gatunków^[4]

Picris albida Ball
Picris amalecitana (Boiss.) Eig
Picris angustifolia DC.
Picris asplenioides L.
Picris babylonica Hand.-Mazz.
Picris barbarorum Lindl.
Picris bracteatus Losa
Picris burbidgeae S.Holzapfel
Picris campylocarpa Boiss. & Heldr.
Picris compacta S.Holzapfel
Picris conyzoides Lack & S.Holzapfel
Picris cupuligera Walp.
Picris cyanocarpa Boiss.
Picris cyprica Lack
Picris cyrenaica (Pamp.) Lack
Picris davurica Fisch. ex Hornem.
Picris divaricata Vaniot
Picris drummondii S.Holzapfel
Picris eichleri Lack & S.Holzapfel
Picris evae Lack
Picris galilaea (Boiss.) Eig
Picris helminthioides (Ball) Greuter
Picris hieracioides L. – goryczel jastrzębcowaty
Picris hispanica (Willd.) P.D.Sell
Picris hispidissima W.D.J.Koch
Picris humilis DC.
Picris japonica Thunb.
Picris junnanensis V.N.Vassil.
Picris kotschyi Boiss.
Picris longifolia Boiss. & Reut.
Picris longirostris Sch.Bip.
Picris manginiana Pamp.
Picris nuristanica Bornm.
Picris olympica Boiss.
Picris pauciflora Willd.
Picris rhagadioloides (L.) Desf. – goryczel Sprengera
Picris rivularis Pau
Picris scaberrima Guss. ex Ten.
Picris scabra Forssk.
Picris sinuata (Lam.) Lack
Picris squarrosa Steetz
Picris strigosa M.Bieb.
Picris sulphurea Delile
Picris wagenitzii Lack
Picris willkommii (Sch.Bip. ex Willk.) Nyman
Picris xylopoda Lack

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Picris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-23].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 715, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Zhu Shi, Norbert Kilian: Picris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-23].
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g John L. Strother: Picris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-23].
↑ Helminthotheca. [w:] Cichorieae Portal [on-line]. [dostęp 2022-09-24].
↑ ^a ^b Genus Picris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-23].
↑ NorbertN. Kilian NorbertN., BirgitB. Gemeinholzer BirgitB., Hans WalterH.W. Lack Hans WalterH.W., Cichorieae, [w:] V.A.V.A. Funk i inni red., Systematics, evolution and biogeography of Compositae, Vienna: International Association for Plant Taxonomy, 2009 .
↑ ^a ^b ^c Neela Enke, Birgit Gemeinholzer, Christian Zidorn. Molecular and phytochemical systematics of the subtribe Hypochaeridinae (Asteraceae, Cichorieae). „Organisms Diversity & Evolution”. 12, s. 1–16, 2012.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Picris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-23].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 715, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-6] Zhu Shi, Norbert Kilian: Picris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-23].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[america-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g John L. Strother: Picris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-23].

[portal-9] Helminthotheca. [w:] Cichorieae Portal [on-line]. [dostęp 2022-09-24].

[grin-10] Genus Picris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-23].

[11] NorbertN. Kilian NorbertN., BirgitB. Gemeinholzer BirgitB., Hans WalterH.W. Lack Hans WalterH.W., Cichorieae, [w:] V.A.V.A. Funk i inni red., Systematics, evolution and biogeography of Compositae, Vienna: International Association for Plant Taxonomy, 2009 .

[neela-12] Neela Enke, Birgit Gemeinholzer, Christian Zidorn. Molecular and phytochemical systematics of the subtribe Hypochaeridinae (Asteraceae, Cichorieae). „Organisms Diversity & Evolution”. 12, s. 1–16, 2012.

[1]