Spór o inwestyturę
Spór o inwestyturę – spór między władcą Świętego Cesarstwa Rzymskiego - Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII o mianowanie biskupów, w istocie jednak chodziło o panowanie nad ówczesnym światem chrześcijańskim, ponieważ obozy papieski (gregoriański) i cesarski chciały realizować własną wizję uniwersalistycznej Europy.
Reformy kongregacji kluniackiej przyczyniły się do powstania wśród dostojników kościelnych idei uniwersalizmu papieskiego, czyli zwierzchności papieża nad władzą cesarską. Tymczasem w rzeczywistości sytuacja wyglądała zupełnie inaczej. Począwszy od objęcia tytułu cesarskiego przez Ottona I w 962 r. następowało podporządkowanie papiestwa władzy cesarskiej. Otton I w zamian za obietnicę ochrony państwa kościelnego, uzyskał wpływ na wybór papieża - odtąd miało to następować za jego zgodą.
Po śmierci Henryka III, panujący wówczas papież Mikołaj II zdecydował się na wydanie w 1059 r. dekretu, który ustanawiał, że wybór papieża będzie dokonywany na zamkniętym konklawe. Prócz tego wprowadził celibat i zakaz przyjmowania inwestytury z rąk świeckich władców.
Na synodzie w 1075 papież Grzegorz VII potwierdził dotychczasowe reformy poprzedniego papieża. W istocie oznaczało to, że władza zwierzchnia będzie należała do papieża. Grzegorz VII zawarł swoje zamierzenia w dokumencie o nazwie Dictatus papae, zawierającym 27 tez, poświęconych polityce i zasadom, którymi powinien kierować się Kościół. Były to między innymi następujące zasady:
- papież mógł intronizować i detronizować władców świeckich w tym również cesarzy
- papież stoi również wyżej w hierarchii kościelnej od metropolitów.
- mógł również wyjmować spod posłuszeństwa poddanych władców, którzy postępowali niegodziwie
- to papież dzierżył insygnia władzy cesarskiej
To właśnie przyczyniło się do konfliktu z Henrykiem IV, który dążył do zwierzchnictwa nad papiestwem i wpływu na wybieranie papieży.
Konflikt rozpoczął się od sporu o zasadę wyboru na kluczowe arcybiskupstwo w Mediolanie. W toku wydarzeń doprowadził on do konfrontacji siłowej. Rozpoczął ją król niemiecki, ogłaszając 24 stycznia 1076 w Wormacji, w odpowiedzi na groźbę klątwy, detronizację papieża. W odpowiedzi 14 lutego tego samego roku papież zdetronizował króla nakładając na niego ekskomunikę (Brixen w Tyrolu). Henryk IV nakłonił przychylnie mu nastawionych biskupów niemieckich i włoskich do ustanowienia nowego antypapieża Klemensa III. Tym samym nie musiał już obawiać się po raz kolejny klątwy Grzegorza VII i mógł przystąpić do zbrojnego podporządkowania sobie Rzymu. Co nie przyszło mu łatwo, gdyż dopiero w 1084 roku wojska niemieckie zdołały wedrzeć się do Rzymu i dopilnować objęcia stanowiska przez antypapieża i koronacji Henryka IV na cesarza. Sukces okazał się nietrwały ze względu na Normanów którzy uwolnili papieża i zmusili cesarza do odwrotu. Sytuacja nie była jednak na tyle pewna aby Grzegorz VII mógł ponownie objąć tron stolicy Piotrowej. Dlatego też wycofał się wraz z Normanami na południe. Zmarł na wygnaniu w Salerno w 1085 roku.
Ostatecznie konflikt między cesarstwem a papiestwem został rozwiązany we wrześniu 1122 roku, na mocy konkordatu w Wormacji zawartego między papieżem Kalikstem II a cesarzem Henrykiem V. Postanowienia konkordatu zostały potwierdzone rok później na pierwszym soborze laterańskim.