Inkubacja (religia): Różnice pomiędzy wersjami

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Inkubacja (łac. incubatio, gr. ἐγκοίμησις) – starożytna praktyka religijna polegająca na spędzeniu nocy w świętym miejscu w oczekiwaniu na sen wróżebny lub uzdrowienie.

Inkubacja jest praktyką dobrze udokumentowaną w źródłach literackich^[1]. Stosowano ją głównie w świątyniach Asklepiosa. Według wierzeń bóg albo ukazywał się choremu we śnie, powodując natychmiastowe uzdrowienie po przebudzeniu, albo udzielał wskazówek, które były następnie odpowiednio interpretowane przez kapłanów. W IV w. n.e. Serwiusz w komentarzu do VII księgi Eneidy napisał, że inkubują w sensie ścisłym ci, którzy śpią dla uzyskania odpowiedzi^[a]. Również Hieronim opisuje inkubację jako sposób poznawania przyszłości poprzez sny. Także ze wzmianek u innych starożytnych autorów (np. Pauzaniasza) wynika, że postrzegano inkubację jako praktykę dywinacyjną, nie zawsze terapeutyczną^[b][2][3]. Jednak najczęściej poszukiwano przez nią odpowiedzi dotyczących zdrowia i leczenia, dlatego tak chętnie praktykowano ją w ośrodkach kultu Asklepiosa (asklepiejonach), a także Podalejriosa i Hygiei^[4].

Przed odbyciem rytuału chętni musieli poddać się odpowiednim przygotowaniom poprzez post i obrzędy oczyszczające według wskazówek kapłanów, a następnie kładli się spać w wyznaczonej części sanktuarium, abatonie^[5]. Przebieg inkubacji w świątyni Asklepiosa dokładnie, choć humorystycznie, opisuje Arystofanes w komedii Plutos^[6][7]. Część źródeł podaje, że w asklepiejonach i miejscach kultu innych herosów należało spać na skórze ofiarowanego barana^[8][9]. Najważniejsze ośrodki kultu Asklepiosa, w których praktykowano inkubację znajdowały się w Epidauros, Pergamonie, Kos, później również w Rzymie^[5]. Pauzaniasz podaje, że w Epidauros w przeszłości znajdowały się liczne wota i stele z opisami uzdrowień, jednak do jego czasów (II w. n.e.) dotrwało ich tylko sześć^[10].

Asklepiejony zaczęły stopniowo znikać pod koniec IV wieku^[11].

Wraz z upowszechnieniem się chrześcijaństwa praktyka została schrystianizowana. Pielgrzymi nocowali w sanktuariach, przy relikwiach świętych. Dzięki zachowanym źródłom najlepiej znane są następujące ośrodki, w których praktykowano inkubację: sanktuarium św. Tekli w Seleukii, Kosmy i Damiana oraz Artemiusza w Konstantynopolu, Cyrusa i Jana w Menouthis^[12]. Poświadczone są również przypadki w innych martyriach i kościołach. Prawdopodobnie jednak było ich znacznie więcej, na co wskazuje wąska specjalizacja niektórych ośrodków, np. do św. Artemiusza w dzielnicy Okseia w Konstantynopolu przybywano głównie z problemami przepukliny jąder^[13]. Podobnie jak w świątyniach pogańskich, w snach poszukiwano również odpowiedzi na problemy niezwiązane ze zdrowiem, choć takie kwestie stanowiły mniejszość^[14].

• asklepiejon

• Arystofanes: Komedie. przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Janina Ławińska-Tyszkowska. T. II. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 444–449. ISBN 83-7255-105-7.
• Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 293. ISBN 83-04-04389-0.}
• Stefan Oświecimski: Zeus daje tylko znak, Apollo wieszczy osobiście: Starożytne wróżbiarstwo greckie. 1989, s. 285–295.
• Słownik Kultury Antycznej. red. Lidia Winniczuk. Wyd. VI, Wiedza Powszechna. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 202.
• Robert Wiśniewski: Wróżbiarstwo chrześcijańskie w późnym antyku, czyli jak poznać przyszłość i nie utracić zbawienia. Warszawa: 2013. ISBN 978-83-957817-4-2. [dostęp 2024-07-25].