Upaniszady: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Robot usunął hu:Upanisádok (missing) |
Idioma-bot (dyskusja | edycje) m r2.7.3) (Robot dodał ky, or i poprawił hi, sa, sk |
||
| Linia 179: | Linia 179: | ||
[[gu:ઉપનિષદ]] |
[[gu:ઉપનિષદ]] |
||
[[ko:우파니샤드]] |
[[ko:우파니샤드]] |
||
[[hi:उपनिषद् |
[[hi:उपनिषद्]] |
||
[[id:Upanisad]] |
[[id:Upanisad]] |
||
[[is:Upanishad]] |
[[is:Upanishad]] |
||
| Linia 185: | Linia 185: | ||
[[he:אופנישדות]] |
[[he:אופנישדות]] |
||
[[kn:ಉಪನಿಷತ್]] |
[[kn:ಉಪನಿಷತ್]] |
||
[[ky:Упанишаддар]] |
|||
[[la:Upanishad]] |
[[la:Upanishad]] |
||
[[lv:Upanišadas]] |
[[lv:Upanišadas]] |
||
| Linia 197: | Linia 198: | ||
[[no:Upanishadene]] |
[[no:Upanishadene]] |
||
[[nn:Upanisjad]] |
[[nn:Upanisjad]] |
||
[[or:ଉପନିଷଦ]] |
|||
[[nds:Upanischaden]] |
[[nds:Upanischaden]] |
||
[[pt:Upanixade]] |
[[pt:Upanixade]] |
||
[[ro:Upanișade]] |
[[ro:Upanișade]] |
||
[[ru:Упанишады]] |
[[ru:Упанишады]] |
||
[[sa: |
[[sa:]] |
||
[[simple:Upanishad]] |
[[simple:Upanishad]] |
||
[[sk: |
[[sk:]] |
||
[[sl:Upinšade]] |
[[sl:Upinšade]] |
||
[[ckb:ئوپانیشادەکان]] |
[[ckb:ئوپانیشادەکان]] |
||
Wersja z 21:06, 3 mar 2013
| Historia | |
|---|---|
| Wierzenia i praktyki | |
| Święte pisma | |
| Tematy powiązane |
Upaniszady (dewanagari उपनिषद्, trl. Upaniṣad, ang. Upanishads) – najpóźniejsze, bo pochodzące z VIII-III w. p.n.e., teksty, należące do wedyjskiego objawienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Stanowią kontynuację filozofii spekulatywnej brahman, rozwinęły m.in. doktrynę brahmana, atmana, transmigracji (samsara), karmana. Znanych jest ponad 200 upaniszad. Nadal powstają nowe w czasach współczesnych[1].
W 1657 roku uczeni z Benaresu na polecenie księcia Dara Shikoh przełożyli na język perski zbiór upaniszad, zaś francuski indolog Abraham Hyacinthe Anquetil-Duperron przełożył ten wybór na łacinę w pracy Oupnek'hat, opublikowanej w latach 1801-1802[2].
Źródłosłów
Nazwa pochodzi od sanskryckich słów: sad - oznacza siedzieć, a upa ni obok, w pobliżu.
Klasyfikacja
Wedyjskie
Najstarsze upaniszady, zwane "wedyjskimi", spisane są prozą i stanowią przedłużenie tradycji aranjak[3].
- Brihadaranjaka
- Ćhandogja
- Aitreja
- Kauszitaki
- Kena
- Taittirij
Wielkie
Dwanaście nosi miano "Wielkich" (maha) i właśnie one mają honor bycia częścią czterech świętych Wed i noszą nazwę wedanta, co znaczy właśnie "koniec wed".
Kanoniczne
Według upaniszady Muktika istnieje 108 kanonicznych upaniszad. Lista ta zawiera następujące podgrupy: Wielkie Upaniszady (12) Samanjawedanta Upaniszady (23) Joga Upaniszady (20) Sannjasa Upaniszady (17) Waisznawa Upaniszady (14) Śakta Upaniszady (8)
- Iśawasja
- Kena
- Katha(Kathaka)
- Prasna
- Mundaka
- Taittirija
- Aitereja
- Ćhandogja
- Brihadaranjaka
- Brahma
- Kaiwalja
- Dźabala
- Swetaśwatara
- Hamsa
- Arunika
- Garbha
- Narajana
- Paramahamsa
- Amritabindu
- Amritanada
- Atharwaśiras
- Atharwasika
- Maitrajani
- Kauszitaka
- Bryhadźdźabala
- Narisimhatapanija
- Kalagnirudra
- Maitreji
- Subala
- Kszurika
- Mantrika
- Sarwasara
- Naralamba
- Śukarahasja
- Wadżrasuczika
- Tedźobinu
- Nadabindu
- Dhjanabindu
- Brahmawidja
- Jogatattwa
- Atmabodha
- Naradapariwradżaka
- Triśikhibrahmana
- Sita
- Jogaćudamani
- Nirwana
- Mandalabrahmana
- Dakszinamurti
- Śarabha
- Skanda
- Tripadwibhutimahanarajana
- Adwajataraka
- Ramarahasja
- Ramatapanija
- Wasudewa
- Madgala
- Śandilja
- Paingala
- Bhikszuka
- Maha
- Śariraka
- Jogaśikha
- Turijatiwadhuta
- Sannjasa
- Paramahansapariwradżaka
- Akszamala
- Awjakta
- Ekakszara
- Annapurna
- Surja
- Akszi
- Adhjatma
- Kundika
- Sawitri
- Atma
- Paśupatabrahma
- Parabrahma
- Awadhuta
- Tripuratapini
- Dewi
- Tripura
- Katharudra
- Bhawana
- Rudrahridaja
- Jogakundali
- Bhasmadżabala
- Rudrakszadżabala
- Ganapati
- Darśana
- Tarasara
- Mahakawja
- Pańczabrahma
- Pranagnihotra
- Gopalatapini
- Kryszna
- Jadżniawalkija
- Waraha
- Śatjajana
- Hajagriwa
- Dattatreja
- Garuda
- Kalisamtarana
- Dżabali
- Saubhagjalakszmi
- Saraswatirahasja
- Bahwrića
- Mutika
Znaczenie
Upaniszady służyły i nadal są użytkowane jako teksty pomocnicze do praktyk medytacyjnych[4].
Polski przekład
- Upaniszady, tłum., wstęp i komentarz Marta Kudelska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004. (wyd. II uzupełnione), ISBN 83-233-1912-X
- ↑ Upaniszady. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 26, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
- ↑ Klaus G. Witz: The Supreme Wisdom of the Upanisads An Introduction. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1998, s. 37-38. (ang.).
- ↑ Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red.nauk.). Wyd. 1. T. 2. Katowice: Wydawnictwo "Książnica", 1998, s. 330-331. ISBN 83-7132-370-0.
- ↑ Marta Kudelska: Upaniszady. Wyd. 2. Kraków: Oficyna Literacka, 1998, s. 9. ISBN 83-7124-105-4.