Tekst źródłowy strony Rejs s/y Śmiały dookoła Ameryki Południowej

← Rejs s/y Śmiały dookoła Ameryki Południowej
Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:
Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.
Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025
Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.
Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.
Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.
Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.
[[Plik:Smialy mapa rejsu.jpg|mały|Trasa rejsu]]
'''Rejs ''s/y Śmiały'' dookoła Ameryki Południowej (1965–1966)''' – wyprawa naukowo-żeglarska zorganizowana przez [[Polskie Towarzystwo Geograficzne]] na jachcie ''[[S/y Śmiały|Śmiały]]'', w okresie 29 lipca 1965 – 30 października 1966.

Wyprawa była pierwszą tego typu ekspedycją zorganizowaną przez Polskie Towarzystwo Geograficzne. Choć [[statut]] PTG zawierał, wzorem podobnych towarzystw w Europie Zachodniej czy USA, organizowanie podróży badawczych, to z różnych powodów – organizacyjnych, finansowych czy politycznych, nie były one realizowane. Dotychczas były one domeną [[Polska Akademia Nauk|Polskiej Akademii Nauk]], instytutów badawczych czy szkół wyższych. Niemniej jednak, udział geografów w takich ekspedycjach był stosunkowo niewielki.

== Przygotowania ==
[[Plik:Sy smialy.jpg|lewo|mały|Jacht ''Śmiały'' w 2011 r.|alt=]]
Na pomysł wyprawy i przeprowadzenia jej na jachcie żaglowym wpadł w 1963 roku [[Bronisław Siadek]], redaktor miesięcznika ''[[Poznaj Świat]]'' popularyzującego geografię. Zaproponował rejs przez [[Ocean Atlantycki]] do [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]], zbadanie [[Cieśnina Magellana|Cieśniny Magellana]] i zachodnich wybrzeży [[Patagonia|Patagonii]], terenów lądowych w [[Chile]] i [[Peru]] a także wysp [[Galapagos]]. Polskie Towarzystwo Geograficzne przychyliło się do tej inicjatywy i zapewniło większość środków finansowych koniecznych do jej realizacji, pochodzących głównie z zysków jakie przynosiło wydawanie miesięcznika, poza tym PTG było w tym czasie dofinansowywane z budżetu państwa<ref>{{Cytuj |tytuł = Historia |data dostępu = 2020-05-16 |opublikowany = Polskie Towarzystwo Geograficzne (PTG) |url = https://ptgeo.org.pl/en/society/history/ |język = pl}}</ref>. Pozostałymi sponsorami przedsięwzięcia były: [[Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki]], Wojewódzki Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku w Szczecinie, [[Rada narodowa (Polska Ludowa)|Wojewódzka Rada Narodowa]] w [[Lublin]]ie, Polska Akademia Nauk oraz wiele mniejszych instytucji i zakładów przemysłowych.

Przez niemal dwa lata przygotowywano ekspedycję od strony [[Logistyka|logistycznej]], sprzętowej, kadrowej, a przede wszystkim naukowej. Do głównych celów badawczych jakie postawiono przed uczestnikami należały: [[kartowanie]] [[Hydrografia|hydrograficzne]] [[Zlewnia|zlewni]] rzek w Chile, badania bilansu [[Promieniowanie słoneczne|promieniowania słonecznego]] na powierzchni oceanów w różnych szerokościach geograficznych, badanie [[plankton]]u, oraz pomiary [[Ochładzanie biologiczne|ochładzania biologicznego]] w różnych warunkach pogodowych i klimatycznych. Oprócz tego postanowiono przeprowadzić badania [[Wulkanologia|wulkanologiczne]], [[Geomorfologia|geomorfologiczne]], [[Glacjologia|glacjologiczne]], [[Klimatologia|klimatologiczne]] a także z zakresu [[Medycyna morska|medycyny morskiej]].

== Jacht ==
[[Plik:Smialy plan jachtu.jpg|mały|Plan jachtu ''Śmiały''|alt=]]
Do przeprowadzenia rejsu wybrano jacht ''[[S/y Śmiały|Śmiały]]'', który [[Czarter|wyczarterowano]] z Wojewódzkiego Ośrodka Sportu, Turystyki i Wypoczynku w Szczecinie. Był to przeznaczony dla 14 osób 18-metrowy [[kecz]] „[[J-140 (typ jachtu)|stuczterdziestka]]", o stalowym [[Poszycie statku wodnego|poszyciu]], zbudowany w 1958 roku w [[Stocznia Gdańska|Stoczni Gdańskiej]] dla [[Polski Związek Żeglarski (1957)|Polskiego Związku Żeglarskiego]]. Jacht ten doskonale nadawał się do dalekiej podróży, wymagał jednak remontu i uzupełnienia wyposażenia. Zadania tego podjęła się [[Stocznia Marynarki Wojennej]] w Gdyni. W ramach adaptacji zmniejszono liczbę [[Koja|koi]] z 14 do 10, a w ich miejscu wygospodarowano pomieszczenia na ładunek. Przebudowano również wnętrze z myślą o lepszej funkcjonalności dla załogi w czasie długiego rejsu, który był zaplanowany na półtora roku. Zmodernizowano napęd jachtu, w [[Siłownia okrętowa|maszynowni]] zainstalowano zakupiony w Wielkiej Brytanii [[Silnik o zapłonie samoczynnym|silnik wysokoprężny]] Parsons-Pike o mocy 56 KM, wymieniono też na większą [[śruba napędowa|śrubę napędową]]. Silnik mógł zapewnić jachtowi o masie 29 ton prędkość maksymalną około 7 [[Węzeł (jednostka prędkości)|węzłów]], na stojącej wodzie.

Zmodernizowano instalację elektryczną jachtu, prądu o napięciu 12 V dostarczały cztery [[Akumulator elektryczny|akumulatory]] ładowane za pomocą silnika głównego, bądź [[Agregat prądotwórczy|agregatu]] benzynowego. Na wyposażeniu ''Śmiałego'' znalazły się między innymi: [[echosonda]] ''Madway'' firmy PYE, [[radiotelefon]] ''HelbergOlx'',  niezatapialny plastikowy [[Bączek (żeglarstwo)|bączek]] wiosłowy, pneumatyczna [[tratwa]] ratunkowa, [[dryfkotwa]], trzy [[Kotwica|kotwice]] oraz liczne środki sygnalizacyjne i alarmowe. Jacht nie miał jednak [[Radiostacja|radiostacji]] dalekiego zasięgu. Wyposażenie [[kambuz]]a obejmowało kuchenkę gazową, prymus naftowy, maszynkę elektryczną i piekarnik oraz robot kuchenny. Sprzęt naukowy i dokumentacyjny stanowiły: 2 magnetofony, [[gramofon]] z płytami, [[Projektor filmowy|projektor]] do filmów, 3 kamery filmowe, 8 aparatów fotograficznych z dużym zapasem [[Materiał światłoczuły|materiałów światłoczułych]] oraz zestaw do wywoływania zdjęć z [[powiększalnik]]iem, [[Maszyna do pisania|maszyny do pisania]], podręczna biblioteka, itp.<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Bronisław Siadek |tytuł = Spotkanie z Atacamą |czasopismo = Poznaj Świat |data = 1967 |wolumin = 15 |numer = 4 |miejsce = Warszawa |s = 28-32}}</ref>

Szczególny nacisk położono na [[takielunek]] i [[ożaglowanie]]. ''Śmiały'' miał dwa komplety (bawełniany i [[Poli(tereftalan etylenu)|dakronowy]])  podstawowych żagli, w skład których wchodziły: [[kliwer]], [[fok]], [[Grot (żeglarstwo)|grot]] i [[bezan]]. Dodatkowymi żaglami były: [[spinaker]], [[balonfok]]i, [[apsel]] oraz [[Żagiel sztormowy|żagle sztormowe]]. Wymieniono [[olinowanie]] roślinne na nylonowe lub dakronowe. Jacht mógł zabrać około 1000 litrów wody pitnej oraz 300 litrów paliwa w integralnych zbiornikach, przewidziano również miejsce na dodatkowe kanistry z paliwem i wodą pitną.

== Załoga ==
Do przeprowadzenia ekspedycji należało wybrać osoby, które zapewniłyby realizację celów naukowych, jak również bezpieczne prowadzenie jachtu w długiej podróży przez dwa oceany oraz niebezpieczne rejony Cieśniny Magellana i Patagonii. W załodze musieli znaleźć się zarówno doświadczeni żeglarze, jak i naukowcy zaprawieni w badaniach terenowych, a najlepiej – osoby łączące obie te umiejętności. Wymogiem była też dobra znajomość języków obcych, szczególnie hiszpańskiego i angielskiego. Zgłosiło się ponad dwudziestu kandydatów, wśród których wstępną selekcję przeprowadzało Polskie Towarzystwo Geograficzne oraz Bolesław Kowalski, który został wcześniej wybrany na [[Kapitan (żegluga)|kapitana]] jachtu. Wszyscy kandydaci zostali dodatkowo przebadani w Pracowni [[Psychometria|Psychometrycznej]] Polskiej Akademii Nauk, z uwagi na konieczność kilkunastomiesięcznego przebywania w zamkniętym zespole, z dala od ludzi z jednoczesnym obciążeniem pracą. Wybrane osoby wzięły udział w rejsie próbnym po Bałtyku, przechodziły treningi sprawnościowe i wytrzymałościowe z zakresu pływania, nurkowania, gimnastyki. Przeprowadzono również szkolenie w Tatrach z podstaw wspinaczki wysokogórskiej (m.in. na [[Kościelec (Tatry)|Kościelcu]], [[Świnica|Świnicy]] i [[Zawrat|Zawracie]])<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Krzysztof Baranowski |tytuł = Kapitan Kuk |data = 2012 |isbn = 978-83-62039-07-4 |wydanie = 3 |miejsce = Warszawa |s = s. 70}}</ref>, jako że program naukowy zakładał badanie rejonów górskich, lodowców i wulkanów.
Załogę stanowili:

* '''[[Bolesław Kowalski (żeglarz)|Bolesław Kowalski]]''' – kapitan jachtu, z wykształcenia prawnik, pracownik handlu zagranicznego, uczestnik rejsów i wypraw lądowych, m.in. do Brazylii, Egiptu i Sudanu,
* '''[[Tomasz Romer]]''' – I oficer, filmowiec i lekarz wyprawy, z wykształcenia [[Endokrynologia|endokrynolog]], wnuk [[Eugeniusz Romer|Eugeniusza Romera]], słynnego geografa. Wziął udział w rejsie na trasie Szczecin – Santos w Brazylii,
* '''[[Jerzy Knabe]]''' – główny [[mechanik]], I oficer od Rio de Janeiro do końca rejsu, inżynier, [[płetwonurek]], publicysta, korespondent miesięcznika „[[Żagle]]", uczestnik wypraw, żeglarskich, kajakowych i lądowych,
* '''[[Bronisław Siadek]]''' – inicjator rejsu, z wykształcenia geograf, ponadto żeglarz, taternik i fotograf. Był redaktorem działu geografii fizycznej miesięcznika ''Poznaj Świat'' i działaczem Zarządu Głównego [[Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze|PTTK]]. Odbył podróże lądowe i morskie, m.in. po południowo-wschodniej Azji, Afryce i prawie całej Europie. Na jachcie był [[sternik]]iem i bibliotekarzem, prowadził również badania naukowe,
* Doc. dr '''[[Tadeusz Wilgat]]''' – kierownik naukowy ekspedycji, przewodniczący Wydziału Spraw Naukowych PTG, kierownik Katedry Hydrografii [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej|Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej]] w Lublinie. Wziął udział w rejsie na trasie [[Puerto Montt]] (Chile) – [[Kanał Panamski]] oraz prowadził badania na lądzie,
* Dr '''[[Krzysztof Wojciechowski (geograf)|Krzysztof Wojciechowski]]''' – zastępca kierownika naukowego, sternik, kasjer i tłumacz wyprawy. Z wykształcenia geograf, [[adiunkt]] w Katedrze Hydrografii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,
* '''[[Krzysztof Baranowski (żeglarz)|Krzysztof Baranowski]]''' – [[Kuk (kucharz)|kuk]] i intendent, ze stopniem kapitana jachtowego, inżynier elektronik, dziennikarz ''[[Trybuna Ludu|Trybuny Ludu]]'' i korespondent audycji radiowej ''[[Muzyka i Aktualności]]'',
* Dr '''[[Mieczysław Kluge]]''' – geograf, [[Asystent (stanowisko na uczelni)|asystent]] w Zakładzie [[Klimatologia|Klimatologii]] Polskiej Akademii Nauk. Pełnił funkcję zastępcy kierownika naukowego ekspedycji. Brał udział w rejsie w pierwszym etapie ze Szczecina do Wlk. Brytanii,
* '''[[Ludomir Mączka]]''' (członek rezerwowy) – kapitan jachtowy, z wykształcenia [[geolog]], podróżnik. Do wyprawy dołączył w Buenos Aires, dokąd przybył na pokładzie polskiego statku jako uzupełnienie załogi w miejsce Tomasza Romera. Pełnił funkcje II oficera i bosmana, a w ramach prac naukowych wykonywał badania geologiczne.

<gallery>
Plik:Smialy B.Kowalski.jpg|Bolesław Kowalski „Bolo”
Plik:Smialy T.Romer.jpg|Tomasz Romer
Plik:Smialy J.Knabe.jpg|Jerzy Knabe
Plik:Smialy B.Siadek.jpg|Bronisław Siadek
Plik:Smialy T.Wilgat.jpg|Tadeusz Wilgat
Plik:Smialy K.Wojciechowski.jpg|Krzysztof Wojciechowski „Cristobal”
Plik:Smialy K.Baranowski.jpg|Krzysztof Baranowski „Chris”
Plik:Smialy L. Maczka.jpg|Ludomir Mączka „Ludojad”
</gallery>

Większość załogi była doświadczona, lecz stosunkowo młoda (średni wiek wynosił 33 lata) i choć nie wszyscy posiadali wysokie kwalifikacje żeglarskie, to dzięki kapitanowi Kowalskiemu udało się tak zorganizować pracę na jachcie, że żegluga przebiegła sprawnie i bez większych problemów. Kapitan wprowadził dwuwachtowy system obsługi jachtu. Czterech najbardziej doświadczonych żeglarzy prowadziło łódź na zmianę parami (Tomasz Romer z Krzysztofem Wojciechowskim oraz Jerzy Knabe z Bronisławem Siadkiem) w 6-godzinnych [[wachta]]ch. Pierwsza wachta rozpoczynała się o godz. 02.00 i trwała do 08.00, po czym następowało śniadanie, a następnie do 11.30 prace pomocnicze na pokładzie (naprawy, remonty, konserwacja jachtu, pomoc w manewrach żaglami). Od 11.30 wachta miała dwie godziny czasu wolnego, o 13.30 był podawany obiad. Od 14.00 do 20.00 była druga służba za sterem, a po kolacji czas na sen do godziny 02.00. Wachta druga miała podobny rozkład zajęć, przesunięty w czasie, aby zapewnić ciągłość w bezpiecznym prowadzeniu jachtu.

W ciągu doby każdy wachtowy miał w sumie 15 godzin pracy za sterem lub na pokładzie, 2 godziny na posiłki i toaletę oraz 7 godzin (w dwóch ratach) na odpoczynek. Taki system był jednak trudny do wytrzymania w dłuższym okresie, toteż kapitan Kowalski wprowadził po kilku tygodniach modyfikacje: w czwartki i niedziele nie było dodatkowych trzygodzinnych wacht pokładowych. Odmienne godziny pracy miała natomiast część naukowa załogi, która prowadziła cykliczne pomiary i badania oraz kuk, który zajmował się praktycznie tylko przyrządzaniem posiłków i [[Kambuz|kuchnią]]. W sytuacjach nadzwyczajnych, jak [[sztorm]]y czy awarie, cała załoga musiała stawić się na pokładzie. Sytuację komplikowały także roszady osobowe, np. na trasie Santos – Montevideo załoga liczyła tylko 5 osób, więc pierwotny system wacht był korygowany.
[[Plik:Smialy Wachty.jpg|centruj|alt=|Rozkład wacht na jachcie "Śmiały"|ramka]]

== Przebieg rejsu ==
=== Etap Polska  – Wielka Brytania ===
[[Plik:Smialy pod zaglami.jpg|mały|''Śmiały'' pod żaglami|alt=|lewo]]
Termin rozpoczęcia rejsu przesunął się niemal o 2 miesiące z powodu opóźnienia w dostarczeniu zamówionego w Wielkiej Brytanii silnika. 22 lipca 1965 r. ''Śmiały'' wypłynął z [[Gdynia|Gdyni]] w rejs próbny, w czasie którego doszkalano i zgrywano załogę oraz testowano system wacht. W [[Szczecin]]ie załadowano na niego około 5 ton ładunku – paliwa, sprzętu naukowego, części zamiennych, wyposażenia jachtowego i nawigacyjnego oraz żywności. Jacht wyruszył ostatecznie w rejs dnia 29 lipca 1965 roku po 22 miesiącach przygotowań. Pierwsza, krótka trasa prowadziła przez [[Trzebież]] i [[Świnoujście]] na wyspę [[Christiansø]] koło [[Bornholm]]u, gdzie w ciągu czterech dni załoga dokonała ostatnich prac kosmetycznych i [[klar]]owała jacht do dalszej drogi, na co nie starczyło czasu w Szczecinie. Następnie przez [[Kanał Kiloński]] ''Śmiały'' przepłynął na [[Morze Północne]] i udał się w kierunku [[Portsmouth]] i [[Southampton]], gdzie zamierzano uzupełnić zapasy, przed dalszą podróżą. Należało też dokonać przeglądu gwarancyjnego silnika i naprawić echosondę, która nie pracowała prawidłowo, zwłaszcza podczas płynięcia na silniku.

Niestety, w trakcie tego odcinka rejsu wystąpiły poważne problemy zdrowotne u dra Mieczysława Klugego, zastępcy kierownika naukowego. Już w Kanale Kilońskim uskarżał się on na bóle serca, następnie doszła [[bezsenność]] i osowiałość. Choć wykonywał swe obowiązki badawcze, to jednak sprawiały mu one znaczną trudność. W Portsmouth dr Kluge został kompleksowo przebadany w Royal Naval Hospital, zarówno przez miejscowego lekarza jak i przez T. Romera, lekarza jachtowego. Wyniki badań potwierdziły, że pacjent nie potrafi się zaadaptować do warunków i trybu życia na morzu, czego wynikiem była [[Apatia (psychopatologia)|apatia]] i początki [[Zaburzenia depresyjne|depresji]]. Dalszy udział dra Klugego w kilkunastomiesięcznym rejsie był wykluczony. Podjęto jedyną w tych warunkach rozsądną decyzję o jego powrocie do kraju. T. Romer odwiózł go do Londynu, skąd Kluge udał się do Polski samolotem. Od tego momentu zastępcą kierownika naukowego został Krzysztof Wojciechowski, a załoga kontynuowała rejs w sześcioosobowym składzie.

Po opuszczeniu Portsmouth jacht zawinął na kilka godzin do [[Cowes]] na wyspie [[Wight]], gdzie załoga odwiedziła najstarszy brytyjski klub żeglarski [[Royal Yacht Squadron]], a później [[Yarmouth (Wight)|Yarmouth]]. Po wyjściu z portu żeglarze dowiedzieli się o nadciągającym z zachodu sztormie i postanowili poszukać schronienia w [[Poole]]. Tutaj doszło do wejścia jachtu na [[Mielizna|mieliznę]] podczas [[Pływy morskie|przypływu]], z powodu nieporozumienia co do jednostek głębokości i zanurzenia jachtu wymienianych z pilotującą go łodzią (pomylono [[Sążeń|sążnie]] ze [[Stopa (miara)|stopami]]). Ściąganie z mielizny trwało dwa dni, a zaangażowana w ten proces była cała załoga. Po tym incydencie zrezygnowano z pobytu w porcie i postanowiono udać się w dalszą drogę.

=== Etap Wielka Brytania – Wyspy Kanaryjskie ===
[[Plik:Smialy goscie.jpg|mały|Wizyta oficjalna na pokładzie ''Śmiałego''|alt=]]
Po wypłynięciu z Poole, ''Śmiały'' trafił na silne wiatry zachodnie, które w połączeniu z krótką i stromą falą spowodowały duże trudności w [[Halsowanie|halsowaniu]]. Po kilku [[Zwrot przez sztag|zwrotach przez sztag]] jacht tracił wysokość względem kierunku wiatru i był wciąż na [[Trawers (żegluga)|trawersie]] wyspy Wight. Sytuacja nie poprawiała się i po dwóch dniach żeglugi jacht nadal znajdował się w [[La Manche|Kanale La Manche]]. Na dodatek, silny wiatr spowodował kilka awarii żagli i takielunku, a przechył odciął dopływ paliwa do agregatu prądotwórczego, obluzowała się również kotwica. Dopiero trzeciego dnia udało się wyjść na [[Ocean Atlantycki|Atlantyk]] i skierować ''Śmiałego'' na południe w kierunku [[Zatoka Biskajska|Zatoki Biskajskiej]]. Tutaj żegluga przebiegała już znacznie łatwiej, tym bardziej że wiatr zmienił kierunek na północny, a płynący ku południowi [[Prąd morski|prąd]] dodatkowo wspomagał żeglugę. Po dwóch tygodniach na oceanie załoga dotarła do portu [[Santa Cruz de Tenerife]] na [[Wyspy Kanaryjskie|Wyspach Kanaryjskich]]. Średnia prędkość na tym odcinku wyniosła 5,1 węzła, a rekordowy przebieg dobowy – 163 [[Mila morska|mile morskie]].

W porcie dokonano koniecznych napraw i remontów, m.in. żagli podartych w sztormie w Kanale La Manche, odmalowano również kadłub. Załoga spotkała się z marynarzami z polskiego statku ''[[MS Bydgoszcz]]'', stojącym akurat w porcie, dzięki czemu uzyskała najświeższe informacje z kraju. M.in. okazało się, że trzeba rozładować jedną z butli ze sprężonym powietrzem, ponieważ zachodziło podejrzenie iż jest wadliwa. Po kilku dniach rozpoczęto zwiedzanie wyspy, zamierzano również przeprowadzić badania naukowe [[wulkan]]u [[Teide|Pico de Teide]]. Wyprawę na tę górę zorganizowano wynajętą taksówką, która dowiozła załogę na wysokość około 2300 m, po czym badacze wspinali się przez około pięć godzin na szczyt, aż do [[Krater wulkaniczny|krateru]] czynnego wulkanu, gdzie pobrali próbki skalne i udokumentowali pobyt filmami i zdjęciami. W trakcie wspinaczki na wysokości około 3450 m doszło do kolejnej nieprzewidzianej sytuacji – Tomasz Romer doznał [[Zawał mięśnia sercowego|ataku serca]], który jak sam ocenił, był poważny. Po dłuższym odpoczynku Romer poczuł się lepiej i mógł zejść o własnych siłach do czekającego samochodu, którym załoga powróciła do portu. W Santa Cruz spędzono jeszcze kilka dni, w czasie których jego stan zdrowia poprawił się na tyle, że mógł kontynuować rejs, w dość łatwym odcinku do [[Brazylia|Brazylii]]. Tam postanowił podjąć ostateczną decyzję co do dalszego udziału w wyprawie, po dokładnych badaniach lekarskich.

=== Etap Wyspy Kanaryjskie – Brazylia ===
[[Plik:Smialy skala sw Pawla.jpg|mały|Tomasz Romer na Wyspach św. Piotra i Pawła|alt=|lewo]]
20 września 1965 r. po opuszczeniu Wysp Kanaryjskich ''Śmiały'' skierował się na południe w kierunku [[Geografia Republiki Zielonego Przylądka|Wysp Zielonego Przylądka]] będących wówczas [[Wyspy Zielonego Przylądka (kolonia)|kolonią portugalską]], odległych o około 800 mil morskich. Wkrótce po wyjściu z portu prawie cała załoga miała objawy [[Zatrucie pokarmowe|zatrucia pokarmowego]], jednakże ustąpiły one po lekach i zastrzykach zaaplikowanych przez lekarza jachtowego. Po kilku dniach żeglugi w sprzyjających północno-wschodnich [[pasat]]ach, jacht zawinął do [[Mindelo]] na wyspie [[São Vicente (Wyspy Zielonego Przylądka)|São Vicente]]. Postój trwał dwa dni, załoga zwiedzała miasteczko i najbliższą okolicę nie prowadząc jednak żadnych badań, uzupełniono tylko zapas wody i paliwa konieczny na długą trasę do Brazylii. W trakcie postoju nastąpił groźny incydent – zapaliła się nafta w prymusie podczas gotowania i K. Baranowski podczas gaszenia doznał poparzeń ręki, co na kilka dni wyeliminowało go z obsługi kambuza<ref name=":1" />

Kolejnym przystankiem miały być skaliste [[Wyspy Świętego Piotra i Pawła]], do których dotarcie w czasach tradycyjnej nawigacji było niezwykle trudne. Wysepki te są bardzo niewielkie, zajmują obszar zaledwie kilkuset metrów, więc łatwo je przeoczyć na oceanie, zwłaszcza przy złej pogodzie. Po kilku dniach żeglugi, początkowo w sztormie, a następnie w [[tropikalna strefa konwergencji|równikowym pasie ciszy]], okazało się, że [[Nawigacja zliczeniowa|pozycja zliczona]] znacznie różni się od [[Pozycja obserwowana|pozycji obserwowanej]], co było wynikiem znacznego [[znos]]u wskutek działania [[Prąd Południoworównikowy|prądu Południoworównikowego]]. Po dokładnych pomiarach pozycji [[sekstant]]em kapitan nakazał zawrócić jacht i płynąć na silniku pod prąd, co doprowadziło ''Śmiałego'' do poszukiwanych skał w dniu 13 października 1965 r. Wyspy te były bardzo rzadko badane naukowo, z powodu trudnej dostępności, nigdy wcześniej nie osiągnęła ich żadna polska jednostka. Na skały niełatwo dostać się od strony morza, ponieważ nie ma tam żadnych naturalnych miejsc do lądowania ani zacumowania, zaś rzucenie kotwicy ze względu na głębokość i skaliste dno nie wchodziło w grę. Postanowiono dokonać rekonesansu za pomocą [[Bączek (żeglarstwo)|bączka]], w wyniku którego opracowano plan [[Cumowanie|zacumowania]] jachtu w małej zatoczce na dwóch cumach z dziobu i rufy podanych na ląd za pomocą [[Rzutka|rzutki]]. Niestety, manewry te nie powiodły się, bączek przewrócił się na fali [[Przybój|przyboju]] przy brzegu narażając Krzysztofa Baranowskiego na niebezpieczeństwo. Na domiar złego rzutka cumy wkręciła się w śrubę napędową jachtu, co omal nie spowodowało rozbicia ''Śmiałego'' o skały. Zrezygnowano z prób cumowania i załoga na brzeg dostawała się kolejno bączkiem, zaś jacht [[Dryf (żegluga)|dryfował]] w bezpiecznej odległości od skał przez dwie doby. Zbadano [[Fauna|faunę]] wyspy, którą stanowiły [[głuptaki]] i [[kraby]], zebrano również próbki skalne. Dodatkowo Tomasz Romer przez kilka godzin filmował z wyspy jacht pływający pod żaglami różnymi kursami wokół skał.

''Śmiały'' ponownie skierował się na południe i następnego dnia jako drugi polski jacht żaglowy przeciął [[równik]]. Zgodnie z marynarską tradycją zorganizowano [[chrzest równikowy]], który objął większość załogi, bowiem tylko Bronisław Siadek i Jerzy Knabe przekraczali wcześniej równik drogą morską. Po kilku następnych dniach żeglugi na południe z [[Prąd Brazylijski|Prądem Brazylijskim]] ''Śmiały'' dotarł do portu w [[Rio de Janeiro]]. Tutaj jacht spędził niemal trzy tygodnie, początkowo w [[Marina (żeglarstwo)|marinie]] Iate Clube, a następnie na [[Kotwicowisko|kotwicowisku]] Isla Fiscal. W trakcie pobytu załoga spotkała się z przedstawicielami [[Polonia|Polonii]] brazylijskiej, z [[Konsul (urzędnik)|konsulem]] polskim oraz członkami Brazylijskiego Towarzystwa Geograficznego. Zwiedzano również okolice, m.in. [[Petrópolis|Petropólis]] w paśmie górskim [[Serra do Mar]]<ref>{{Cytuj |autor = Krzysztof Wojciechowski |tytuł = Droga do Petropolis |czasopismo = Poznaj Świat |data = 1967 |wolumin = 15 |numer = 3 |s = s.26-28}}</ref>. Kolejny krótki etap prowadził do [[Santos]], gdzie postój trwał dwa tygodnie. Wymieniono tam sprowadzoną z Wielkiej Brytanii [[Skrzynia biegów|skrzynię biegów]] silnika korzystając z pomocy polskiego mechanika. Członkowie załogi zostali zaproszeni na noclegi do polskich rodzin. Niestety, po badaniach lekarskich, załogę musiał opuścić Tomasz Romer. Okazało się, że zawał serca, którego doznał na Wyspach Kanaryjskich nie pozwala mu na wyczerpującą podróż przez Cieśninę Magellana, toteż powrócił drogą lotniczą do kraju. Funkcję I oficera objął po nim Jerzy Knabe, zaś lekarza – kapitan Kowalski. Załogę miał uzupełnić w [[Argentyna|Argentynie]] Ludomir Mączka.

=== Etap Brazylia – Argentyna ===
[[Plik:Smialy slip.jpg|mały|Jacht po remoncie w Buenos Aires|alt=]]
Z portu w Santos jacht wyruszył z pięcioosobową załogą, co podniosło trudność żeglugi, tym bardziej, że jacht nękany był awariami w sztormowej pogodzie w okolicach [[Wyspa Świętej Katarzyny|Wyspy Świętej Katarzyny]]. Między innymi, trzeba było wymienić stalowe linki [[reling]]u, które popękały wskutek [[Korozja|korozji]] i naprężeń. W czasie sinego wiatru rozdarł się na pół przedni żagiel [[fok]], zaś zalanie wodą zaburtową maszynowni spowodowało unieruchomienie [[Rozrusznik silnika spalinowego|rozrusznika]] silnika, co pozbawiło jacht napędu mechanicznego. W związku z tym, manewr wejścia do [[Montevideo]], stolicy [[Urugwaj]]u musiał być przeprowadzony na żaglach. Niestety, nie udało się wyciągnąć jachtu na brzeg, za to naprawiono rozrusznik. W tym porcie załoga spędziła Boże Narodzenie i Nowy Rok. Na święta członkowie załogi zostali zaproszeni do rodzin polonijnych. Jacht odwiedzili członkowie załogi urugwajskiego jachtu ''Alferez Campora'', który opłynął Ziemię w latach 1960-62 oraz kilkoro innych żeglarzy, dla których port był etapem oceanicznych rejsów.

Po kilkunastodniowym postoju w Montevideo, jacht popłynął w poprzek [[La Plata (estuarium)|Rio de La Plata]] do [[Buenos Aires]]. Tutaj do załogi dołączył Ludomir Mączka, rezerwowy członek załogi, który dotarł do Argentyny polskim statkiem handlowym. Było to istotne wzmocnienie obsady jachtu, posiadał on bowiem patent kapitana jachtowego, doskonale znał się na [[Prace bosmańskie|pracach bosmańskich]] oraz był z wykształcenia [[geolog]]iem, więc mógł również brać udział w badaniach naukowych. Po zaokrętowaniu przejął funkcję II oficera i bosmana. W Buenos Aires nareszcie udało się przeprowadzić remont kadłuba. Dzięki uprzejmości i gościnności Yacht Club Argentino ''Śmiały'' został [[Slip (żeglarstwo)|wyslipowany]] za darmo w stoczni [[San Fernando (Argentyna)|San Fernando]], gdzie żeglarze własnymi siłami oczyścili podwodną część kadłuba obrośniętą muszelkami i roślinnością wodną oraz pomalowali kilkoma warstwami farby. Prace te zajęły blisko trzy tygodnie. W międzyczasie załoga spotykała się z przedstawicielami Polonii, władzami argentyńskimi, prasą i telewizją, ambasadorem Polski, zwiedzała miasto i okolicę. Dzięki uprzejmości lokalnej Polonii załoga mogła również niedrogo wyleczyć zęby u dentysty. Kulminacyjnym momentem pobytu w Buenos Aires była krótka audiencja u prezydenta Argentyny [[Arturo Umberto Illia|Arturo Umberto Illi]] oraz złożenie kwiatów w oficjalnej ceremonii pod pomnikiem argentyńskich bohaterów – generała [[José de San Martín|José Francisco de San Martína]] i admirała [[Guillermo Brown|Williama Browna]].

Przed wypłynięciem w dalszą drogę zastanawiano się nad wyborem trasy. Brano pod uwagę rejs wokół [[Horn (przylądek)|Przylądka Horn]], co stanowi wielką nobilitację dla żeglarzy, było jednak niebezpieczne. Poza tym droga ta była dłuższa i niosła ze sobą ryzyko wystąpienia awarii, które trudno byłoby naprawić. Z kolei trasa przez Cieśninę Magellana to mniejszy sukces sportowy, ale prowadząca przez obszary sprzyjające badaniom naukowym, ponadto umożliwiająca żeglugę dzienną i postoje nocne. Biorąc pod uwagę opóźnienie rejsu oraz geograficzno-naukowy charakter wyprawy podjęto decyzję o przejściu Cieśniny Magellana, a następnie żeglugi kanałami zachodniej [[Patagonia|Patagonii]] na [[Ocean Spokojny]].

=== Etap Argentyna – Chile ===
[[Plik:Smialy trasa patagonia.jpg|mały|Trasa "Śmiałego przez Patagonię|alt=|lewo]]
''Śmiały'' opuścił Buenos Aires 2 lutego 1966 roku i popłynął na południe zawijając po drodze do [[Mar del Plata]], a następnie [[Puerto Deseado]]. Również i ten odcinek załoga pokonywała w bardzo trudnych warunkach pogodowych. Doszło do kilku kolejnych awarii, podarcia żagli, utraty dwóch [[Koło ratunkowe|kół ratunkowych]], ale najpoważniejsze było pęknięcie [[Sterociąg|linki mechanizmu sterowego]]. Jej wymiana w skrajnie trudnych warunkach pogodowych trwała osiem godzin, w czasie których ''Śmiały'' dryfował w kierunku lądu zalewany przez wysokie fale. Przez kilka dni trwały sztormy, z małą widzialnością, niskimi chmurami i opadami, co uniemożliwiało dokładne określenie pozycji jachtu. Konieczne było sprawdzenie i ponowne określenie [[Dewiacja kompasu|dewiacji]] kompasu. 25 lutego 1966 r. jacht znalazł się obok [[Przylądek Dziewic|Przylądka Dziewic]] u wejścia do Cieśniny Magellana. Pokonanie ostatnich 300 mil zajęło ponad 8 dni.

[[Cieśnina Magellana]] jest bardzo wymagającą drogą wodną z uwagi na trudne warunki nawigacyjne, [[Anomalia magnetyczna|anomalie magnetyczne]], przeciwne wiatry, deszcze i ograniczoną widzialność przez większą część roku, a także dość silne prądy pływowe, które zwłaszcza w wąskich przesmykach mogą sprawiać trudności małym jednostkom. Niebezpieczne są porywiste podmuchy [[Wiatr katabatyczny|wiatru katabatycznego]] z różnych kierunków, spływające ze stromych gór, tzw. ''williwaws''. Sprawę pogarszał brak wiarygodnych map, te którymi dysponowała załoga nie pokazywały wszystkich mielizn i skał podwodnych, nie można też było liczyć na [[Znak nawigacyjny|znaki nawigacyjne]] czy [[Latarnia morska|latarnie]]. Przejście dwóch zwężeń Angostura wymagało skoordynowania czasu żeglugi z [[Pływy morskie|przypływem]], gdyż płynięcie pod silny prąd na silniku było niemożliwe. Po dwóch dniach jacht zacumował w [[Punta Arenas]]. Tutaj załoga skorzystała z gościny chilijskiej [[Fregata (okręt eskortowy)|fregaty]] ''Covadonga,'' gdzie mogła się wykąpać i została zaproszona na bankiet. W porcie zakupiono żywność na dalszą drogę, oraz paliwo do silnika, którego rola w tym etapie była kluczowa. Ponieważ zbiornik jachtu mieścił około 300 litrów, zatankowano dodatkowo ponad 600 litrów ropy do kanistrów i beczek, z czego dwie umocowano na pokładzie.
[[Plik:Smialy lodowiec Inez.jpg|mały|Badanie lodowca Mount Wharton na wyspie Santa Inez]]
Dalsza droga odbywała się głównie na siniku i wyłącznie w ciągu dnia. Śmiały minął przylądek [[Froward]], najdalej na południe wysunięty punkt całego rejsu i skierował się na zachód. Na noc jacht kotwiczył lub cumował w wyszukanych wcześniej na mapie zatokach osłoniętych od wiatru. W trakcie tych postojów załoga badała m.in. [[lodowiec]] Mount Wharton znajdujący się na wyspie [[Santa Inés (wyspa)|Santa Inés]]. Po kilku dniach jacht osiągnął zachodni kres cieśniny i popłynął na północ w kierunku kanałów między [[Wyspy Królowej Adelajdy|Wyspami Królowej Adelajdy]]. 10 marca, u wejścia do kanału Smytha udało się wysłać do Polski depeszę z latarni morskiej na wysepce [[Fairway (wyspa)|Fairway]] obsługiwanej przez samotnego [[Latarnia morska|latarnika]]. W trakcie żeglugi kanałami Patagonii dotychczasowy kuk – Krzysztof Baranowski zdał obowiązki kucharza, początkowo Bronisławowi Siadkowi a następnie Ludomirowi Mączce, sam zaś pełnił wachtę pokładową i prowadził jacht.

Żegluga kanałami, pomiędzy skalistymi wyspami była jeszcze bardziej niebezpieczna niż w Cieśninie Magellana, za sprawą pływającego lodu ze schodzących z gór lodowców. Po kilku dniach żeglugi, głównie na silniku, ''Śmiały'' zatrzymał się w niewielkiej osadzie [[Puerto Edén|Puerto Eden]] na wyspie [[Wellington (wyspa)|Wellington]], którą zamieszkiwało w prymitywnych warunkach kilkudziesięcioro ostatnich [[Indianie|Indian]] z plemienia [[Alakalufowie|Alakalufów]] oraz kilkuosobowy personel [[Stacja meteorologiczna|stacji meteorologicznej]] i radiostacji wojskowej. Następnym punktem rejsu był lodowiec [[Bernardo (lodowiec)|Bernardo]], którego [[Jęzor lodowcowy|jęzor]] stanowi ujście do oceanu [[Lądolód Patagoński Południowy|wielkich lodowców]] w patagońskich [[Andy Patagońskie|Andach]]. Załoga zakotwiczyła jacht w fiordzie [[Seno Iceberg]], po czym jej część udała się na badania terenowe realizując cele naukowe. Obserwowano liczne przypadki [[Cielenie się lodowca|cielenia się]] lodowca w zatoce, badano [[Morena|osady lodowcowe]], pobierano próbki skał oraz kartowano linię brzegową i dokonywano pomiarów głębokości. Piątego dnia postoju wiatr zaczął spychać lód pływający w zatoce w stronę brzegu, co groziło unieruchomieniem jachtu w lodach lub nawet jego zniszczeniem. Pozostający na pokładzie wachtowi wezwali sygnałem z [[Pistolet sygnałowy|rakietnicy]] ekspedycję lądową, która niemal w ostatniej chwili dotarła na jacht bączkiem, torując sobie drogę pośród pływającej [[Kra|kry]]. Również sam jacht nie bez trudu opuścił zatokę lawirując w gęstniejącej pokrywie lodowej.
[[Plik:Smialy lody Seno.jpg|lewo|mały|Jacht w lodowej pułapce]]
Po kilku kolejnych dniach jacht wypłynął na krótko na [[Ocean Spokojny]] by ominąć półwysep [[Taitao]], następnie Kanałem Darwina dostał się do ujścia rzeki [[Rio Aisén]]. Tutaj doszło do wejścia na mieliznę Banco Babor, nieoznakowaną na mapach, powstałą wskutek naniesienia osadów po [[Powodzie|powodzi]], która zniosła również znak nawigacyjny. Tym razem problem był poważny, gdyż jacht utknął tam w czasie [[Pływ syzygijny|przypływu syzygijnego]], co mogło utrudnić, bądź wręcz uniemożliwić zejście z niej o własnych siłach. Po kilkudniowych próbach zejścia z mielizny za pomocą motorówki, kotwic a nawet wykopania rynny pod [[Stępka|kilem]] jachtu pomoc zaoferował znajdujący się w pobliżu chilijski [[kabotażowiec]] ''Rio Baker''. Jacht miał ubezpieczenie na wypadek holowania, kapitan Kowalski wynegocjował cenę za tę usługę na 120 dolarów, jednakże spór o zapłatę ciągnął się przez 3 miesiące a rachunek wyniósł ostatecznie 500 dolarów<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Bolesław Kowalski |tytuł = Wyprawa „Śmiały” |data = 1979 |isbn = 83-203-0082-7 |wydanie = 1 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Młodzieżowa Agencja Wydawnicza]] |s = s. 237}}</ref>. Statek za pomocą [[Hol (technika)|holu]] ściągnął ''Śmiałego'' z mielizny bez większych uszkodzeń, po czym jacht dotarł samodzielnie do portu [[Puerto Chacabuco|Chacabuco]], ale utracił dwie kotwice i kilkadziesiąt metrów liny skradzione przez miejscowych rybaków. Pomimo serdecznego przyjęcia przez lokalną społeczność, władze portowe szykanowały załogę jachtu, próbowały dokonać rewizji na pokładzie w podejrzeniu posiadania [[Przemyt|przemycanych]] towarów, następnie zmusiły kapitana do wzięcia na pokład dwóch [[Pilot morski|pilotów]] w kolejnym etapie do [[Puerto Montt]]. W tym porcie dołączył do załogi ''Śmiałego'' Tadeusz Wilgat, kierownik naukowy wyprawy, który przybył do Buenos Aires samolotem i drogą lądową przez [[Santiago]] dojechał do Puerto Montt. Jacht zatrzymał się tu na kilka dni w celu dokonania niezbędnych napraw, znowu niesprawny był silnik, agregat prądotwórczy, [[prostownik]] a także kuchenka w kambuzie.

[[Plik:Smiały przy lodowcu.jpg|thumb|''Śmiały'' przy lodowcu w fiordzie Seno Iceberg|alt=]] Po siedmiu dniach żeglugi przez Pacyfik załoga dotarła do [[Valparaíso]], gdzie jacht zacumował na blisko dwa miesiące. W tym czasie naukowa część załogi udała się na zaplanowane wcześniej badania terenowe na lądzie, będące głównym celem wyprawy, a pozostali zajęli się remontem jachtu. W czasie gdy naukowcy prowadzili prace hydrograficzne w [[Dorzecze|dorzeczu]] rzeki [[Aconcagua (rzeka)|Aconcagua]], ''Śmiały'' pozostawał zacumowany na dwóch pływających [[Boja|beczkach]] około 200 m od brzegu, przez co łączność z lądem była możliwa tylko za pomocą motorówek lub własnego bączka. Mimo to, jacht był często odwiedzany przez różnych gości, m.in. przez [[Ana Domeyko|Anę Domeyko]] wnuczkę [[Ignacy Domeyko|Ignacego Domeyki]]. 19 maja 1966 doszło do ważnego spotkania załogi z przedstawicielami działającego w Ameryce Południowej „La Hermandad de la Costa” („Bractwa Wybrzeża”). Członkowie załogi zostali uroczyście przyjęci do Bractwa, z numerami 1–6 w nowo powstającym Bractwie Polskim ([[Bractwo Wybrzeża – Mesa Kaprów Polskich|Mesa Kaprów Polskich]]). Członkostwo w elitarnym klubie opłaciło się, pomagało bowiem przezwyciężyć różne trudności administracyjne w portach południowoamerykańskich.

Mimo iż badania hydrograficzne były prowadzone na zlecenie i pod nadzorem władz chilijskich, wliczając w to również wojsko, po kilku tygodniach do ''Śmiałego'' dotarła informacja o konieczności przerwania tych prac i opuszczenia portu. Pomimo odwołań składanych przez kapitana Kowalskiego i prowadzenia różnych rozmów wyjaśniających, władze nakazały załodze wypłynięcie z Valparaíso w ciągu tygodnia. Prace terenowe zostały przerwane, na szczęście zostały wykonane prawie w komplecie i wkrótce po powrocie naukowców na jacht można było przygotować się do wyjścia w morze. Wypłynięcie przyspieszyło zbliżanie się sztormu, który był bardzo niebezpieczny dla jednostek cumujących w otwartej od strony morza zatoce. Znacznie bezpieczniejsze było [[sztormowanie]] na oceanie z dala od lądu. ''Śmiały'' wypłynął z Valparaíso wieczorem 14 czerwca 1966 r. niemal w ostatniej chwili przed nadchodzącą burzą. Po kilku dniach załoga dowiedziała się o znacznych spustoszeniach jakie sztorm poczynił w porcie – kilka jednostek zerwało się z kotwic i rozbiło o nabrzeże, podtopiona była dzielnica portowa, zniszczonych było kilka mostów, zginęły cztery osoby.

=== Etap Chile – Bahamy ===
[[Plik:Smialy w porcie.jpg|lewo|mały|''Śmiały'' w porcie w Callao|alt=]]
Po siedmiu dniach spokojnej żeglugi z [[Prąd Peruwiański|Prądem Peruwiańskim]] ''Śmiały'' zawinął do kolejnego portu w Chile – [[Antofagasta]], zaś doc. Wilgat przebył tę trasę drogą lądową i dołączył do załogi. Po zacumowaniu i załatwieniu formalności kapitan został poformowany, że jacht jest aresztowany i nie może opuścić portu z powodu długu. Chodziło o zaległość w wypłacie odszkodowania przez firmę ubezpieczeniową za ściąganie jachtu z mielizny w Puerto Aisen przez chilijski statek. Okazało się, że przedstawiciel [[Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji „Warta”|Warty]] w Chile nie złożył stosownych gwarancji wypłaty tych pieniędzy. Na szczęście sprawę udało się załatwiać dzięki telefonowi do polskiej ambasady. W oczekiwaniu na potwierdzenie, załoga miała okazję zwiedzić pustynię [[Atakama]] i znajdującą się na niej największą na świecie [[Kopalnia odkrywkowa|kopalnię odkrywkową]] miedzi w [[Chuquicamata]]. Wycieczkę zorganizował pracownik kopalni, Polak Jerzy Tyczyński<ref name=":0" />.

Kolejnym portem na trasie rejsu było peruwiańskie [[Callao]], do którego ''Śmiały'' wpłynął 8 lipca 1966 r. W czasie ośmiodniowego postoju uzupełniono zaopatrzenie, dokonano drobnych napraw, a załoga zwiedziła stolicę kraju [[Lima|Limę]], dolinę dopływu [[Amazonka|Amazonki]] rzeki [[Mantaro]] oraz część [[Centralna Kolej Transandyjska|Centralnej Kolei Transandyjskiej]], wybudowanej przez [[Ernest Malinowski|Ernesta Malinowskiego]] w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Ponieważ harmonogram rejsu był przekroczony i zagrożony był planowany termin powrotu do Polski, w Callao zdecydowano, aby skrócić planowaną pierwotnie trasę poprzez rezygnację z odwiedzenia [[Galapagos|Wysp Galapagos]]. W związku z tym jacht popłynął na północ do [[Panama|Panamy]], by przez [[Kanał Panamski]] przedostać się na [[Morze Karaibskie]] i Atlantyk.[[Plik:Smialy bractwo.jpg|mały|Krzysztof Baranowski przyjęty do Bractwa Wybrzeża]]Po przybyciu do [[Balboa (miasto w Panamie)|Balboa]], amerykańskie władze [[Strefa Kanału Panamskiego|strefy kanałowej]] czyniły jachtowi trudności w zawinięciu do portu, a nawet sugerowały, że nie przepuszczą go przez kanał. Później stawiały przed kapitanem wygórowane wymagania techniczne, finansowe, konieczność wynajęcia [[holownik]]a do żeglugi przez kanał, itp. Za załogą wstawił się polonijny [[armator]] z Valparaiso Tadeusz Bartosiak, który był osobą powszechnie znaną i szanowaną w ''Panama Agencies'', obsługującej transfer statków przez kanał. Dzięki niemu załoga nie tylko otrzymała pilota, ale została zwolniona z opłat agencyjnych. Jacht sprawnie pokonał kanał i zakotwiczył w [[Cristóbal (Panama)|Cristóbal]] na wybrzeżu Morza Karaibskiego. Tutaj z załogą rozstał się Tadeusz Wilgat, który udał się służbowo do [[Kanada|Kanady]] na kongres geograficzny i stamtąd powrócił do Polski.

Wybierając dalszą trasę, załoga musiała wziąć pod uwagę zbliżający się sezon [[huragan]]ów na Morzu Karaibskim a także niekorzystne prądy. Z kolei żegluga przez [[Cieśnina Florydzka|Cieśninę Florydzką]], wokół [[Kuba|Kuby]] niosła ze sobą ryzyko spotkania się z jednostkami kontrrewolucjonistów kubańskich, którzy wciąż byli aktywni w tym rejonie. Ostatecznie zdecydowano się na drugi wariant, oraz ostatni przed pokonaniem Atlantyku postój na [[Bahamy (archipelag)|Bahamach]] będących wtedy samorządną kolonią brytyjską. W tym celu wybrano port we [[Freeport (Bahamy)|Freeport]], wybudowany w 1963 roku. ''Śmiały'' dotarł tam po 12 dniach żeglugi, etap ten przebiegł bez większych problemów, jeśli nie liczyć naprawy cięgła [[Koło sterowe|koła sterowego]]. Na miejscu jacht spotkał się z bardzo gościnnym przyjęciem licznej Polonii, praktycznie cała administracja portu była obsadzona przez Polaków, przeważnie byłych oficerów Polskiej Marynarki Wojennej i handlowej z czasów II wojny światowej. We Freeport jacht spędził 10 dni, m.in. musiał przeczekać huragan Faith, który znalazł się na trasie rejsu.

=== Etap Bahamy – Polska ===
[[Plik:Smialy szycie zagli.jpg|mały|Naprawa żagli|alt=|lewo]]
''Śmiały'' opuścił Bahamy 1 września 1966 roku i rozpoczął najdłuższy, nieprzerwany etap rejsu. Początkowo żeglowano w kierunku północnym, wzdłuż wybrzeży [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]], aby dotrzeć do [[Prąd Zatokowy|Prądu Zatokowego]] i wykorzystać jego działanie do zwiększenia prędkości. Na północnym Atlantyku dominowały dość silne wiatry, przechodzące w sztormy. Jacht znowu był trapiony awariami, z których najdotkliwsze były zniszczenia żagli. Doszło do sytuacji, kiedy ''Śmiały'' nie miał ani jednego sprawnego żagla nadającego się po podniesienia na masztach, popękały nawet żagle sztormowe, toteż kapitan zarządził „alarm żaglowy" – cała załoga była zaangażowana do ich zszywania i reparacji. Następnie zmieniono nieco system wachtowy – Ludomir Mączka, na własną prośbę zajmował się wyłącznie naprawą żagli, zaś kapitan włączył się do wacht pokładowych. Szwankowała również instalacja elektryczna, co zmusiło załogę do ograniczeń w zużyciu prądu. Zła pogoda dominowała praktycznie przez całe przejście Atlantyku, załodze dawał się we znaki reumatyzm, zawodne okazały się także nowe [[Sztormiak|ubrania sztormowe]] zakupione w Panamie. W trakcie tego etapu załoga natknęła się na dryfującą, opuszczoną tratwę ratunkową, spotkała też kilka statków, m.in. transatlantyk [[SS France (1960)|„France"]].

Po trwającej 41 dni żegludze non-stop jacht zawinął do [[Ostenda|Ostendy]]. Tutaj załoga dokonała ostatnich napraw i konserwacji przed powrotem do portu macierzystego, m.in. odmalowania kadłuba i pokładu. W tych pracach oraz w kambuzie żeglarzom pomagały dwie turystki – Australijka i Kanadyjka, które podróżowały po Europie i w zamian za pomoc popłynęły ''Śmiałym'' z Ostendy do [[Kilonia|Kilonii]]. Po przekroczeniu [[Kanał Kiloński|Kanału Kilońskiego]] jacht zawinął jeszcze do [[Christiansø]], podobnie jak na początku wyprawy rok wcześniej, gdzie przygotowano jacht do uroczystego powitania w Szczecinie. Następnie jacht wszedł do Świnoujścia, w celu dokonania odprawy celnej i paszportowej, oraz do [[Police|Polic]], gdzie postawiono [[Gala flagowa|galę flagową]]. Do Szczecina ''Śmiały'' wpłynął 30 października 1966 r. otoczony jachtami i motorówkami, z dziennikarzami i reporterami [[Polska Kronika Filmowa|Polskiej Kroniki Filmowej]] na pokładzie. Kapitan złożył meldunek o pomyślnym zakończeniu wyprawy i wykonaniu zadań naukowych prof. [[Jerzy Kondracki|Jerzemu Kondrackiemu]], przewodniczącemu Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Wyprawa trwała łącznie 477 dni, z czego 207 dni w morzu, jacht przebył 22 841 mil morskich (42 302&nbsp;km), czyli więcej niż wynosi obwód Ziemi na równiku.

== Badania naukowe ==
Podstawowym celem rejsu były badania naukowe w wielu dziedzinach. Program badawczy był bardzo obszerny, oprócz badań terenowych w Chile, stanowiących główne zadanie dla badaczy, prowadzono stałe cykliczne pomiary i badania podczas żeglugi. W latach sześćdziesiątych XX wieku pozyskiwanie danych naukowych [[Teledetekcja|metodami zdalnymi]] było jeszcze słabo rozwinięte, większość stacji pomiarowych działała na lądzie, podczas gdy to nad oceanami kształtują się główne [[Fizyka atmosfery|zjawiska]] klimatyczne i meteorologiczne wpływające na pogodę nad lądami.  Dlatego tak duże znaczenie miały obserwacje prowadzone w dotychczasowej „pustce pomiarowej".

=== Badania hydrograficzne ===
[[Plik:Smialy pomiary rzeczne.jpg|mały|Pomiary przepływu na rzece|alt=]]Badania te stanowiły główny cel wyprawy i miały objąć [[kartowanie]] rzek w górskich rejonach Chile. Istniała luka w literaturze naukowej na ten temat, dostępne materiały były bardzo ubogie, niekompletne i mało wiarygodne. Doc. dr Tadeusz Wilgat zamierzał sprawdzić w jakim stopniu da się zastosować w odmiennych warunkach klimatycznych wypracowaną w Polsce metodę badania stosunków wodnych. Kartowanie hydrograficzne było autorską metodą zainicjowaną na [[I Kongres Nauki Polskiej|I Kongresie Nauki Polskiej]] przez [[Mieczysław Klimaszewski|Mieczysława Klimaszewskiego]] i opracowaną przez polskich geografów. Polegało na rejestracji w terenie wszelkich zjawisk wodnych w powiązaniu z innymi elementami [[Środowisko geograficzne|środowiska geograficznego]]: budową [[Geologia|geologiczną]], [[Rzeźba terenu|ukształtowaniem terenu]], [[gleba]]mi, parametrami [[klimat]]ycznymi, i konfrontacji z istniejącymi mapami, [[Aerofotografia|zdjęciami lotniczymi]] i innymi źródłami. W ich wyniku opracowano Mapę Hydrograficzną Polski. Był to wówczas pionierski projekt na skalę światową, który został wprowadzony do programu [[Międzynarodowa Unia Geograficzna|Międzynarodowej Unii Geograficznej]].[[Plik:Smialy konie.jpg|mały|W terenie wysokogórskim badacze poruszali się na mułach|alt=|lewo]]Odpowiednie ustalenia poczyniono na długo przed rozpoczęciem rejsu drogą korespondencyjną z Instytutem Geograficznym [[Universidad de Chile|Uniwersytetu w Santiago]]. Po przybyciu do stolicy Chile, doc. Wilgat skontaktował się z dr. Romulo Santana Aguillarem, z którym wspólnie ustalili konkretny teren badań. Chilijczyk zaproponował zbadanie dorzecza rzeki [[Aconcagua (rzeka)|Aconcagua]], która zaopatruje w wodę wiele miejscowości leżących w ważnym rejonie gospodarczym. Na wybór terenu wpłynął też fakt, iż wzdłuż rzeki biegnie dobra szosa oraz wąskotorowa [[Kolej transandyjska|linia kolejowa]], co ułatwiało komunikację.
[[Plik:Smialy mielizna.jpg|mały|''Śmiały'' na mieliźnie w Rio Aisen|alt=]]
Przed rozpoczęciem badań zespół naukowy (T. Wilgat, L. Mączka, B. Siadek i K. Wojciechowski) poświęcił kilka dni na zebranie materiałów źródłowych, danych hydrometrycznych, meteorologicznych, [[Mapa topograficzna|map topograficznych]], co wymagało wizyt w kilku bibliotekach, instytutach i urzędach. Konieczne było też uzyskanie odpowiednich zezwoleń w [[San Felipe (Valparaíso)|gubernatorstwie prowincji]] Aconcagua i w wojsku. Oficjele sprzyjali polskim badaczom, którzy uzyskali od gubernatora listy polecające, zaś wojsko wypożyczyło [[Muł (ssak)|muły]] juczne i przewodników, bez których poruszanie się w wysokogórskim terenie byłoby niemożliwe. Udostępniono też bazę w szkole w miejscowości Rio Blanco. Teren badań był dość rozległy, obejmował 7640&nbsp;km², z czego połowa położona była w terenie wysokogórskim, gdzie wiele szczytów osiągało 5000 m n.p.m. z najwyższym [[Cerro Juncal]] 5965 m. Z tego powodu, oraz małej rezerwy czasowej, zespół podzielił się na dwie grupy: L. Mączka i B. Siadek badali północną część [[Zlewnia|zlewni]], zaś T. Wilgat i K. Wojciechowski [[Bieg rzeki|górny bieg]] rzeki Aconcagua i jej lewobrzeżne [[dopływ]]y. Badacze w ramach prac wprowadzali poprawki i aktualizacje na istniejące mapy, kategoryzowali sieć rzeczną na jej kolejne [[Rzędowość rzeki|rzędy]], rozróżniali cieki stałe i okresowe, rejestrowali wszelkie [[źródło|źródła]], [[Młaka|młaki]] i [[Wysięk (hydrologia)|wysięki]] wraz z pomiarem ich wydajności. Prowadzono pomiary wielkości [[Przepływ rzeki|przepływu]] w potokach. W wyższych partiach gór badano [[Lodowiec górski|lodowce]] i efekty ich działalności zarówno [[Rzeźba glacjalna|niszczącej]] jak i [[Morena|akumulacyjnej]]<ref>{{Cytuj |autor = Tadeusz Wilgat, Andrzej Kęski, Krzysztof Wojciechowski |tytuł = Charakterystyka hydrograficzna wybranych fragmentów dorzecza Rio Aconcagua (Chile) |czasopismo = Przegląd Geograficzny |data = 1969 |wolumin = 41 |numer = 1 |wydawca = PWN |s = s.3-34}}</ref>. W drugim etapie badań do zespołu dołączył Krzysztof Baranowski, co pomogło zintensyfikować prace. Były one o tyle trudne, że do większości obszarów można było się dostać tylko na mułach, korzystając z pomocy lokalnych przewodników. Wiele razy badacze nocowali w górach rozbijając obozowiska. W takich wypadkach wynajmowano dodatkowego muła lub konia do dźwigania ekwipunku. W dalsze trasy udawano się samochodem terenowym i penetrowano teren pieszo.

Niestety, prace nie zostały dokończone, gdyż władze chilijskie nakazały ich przerwanie. Jak poinformował nieoficjalnie kapitana Kowalskiego polski ambasador – naciskała na to placówka amerykańskich doradców przy armii chilijskiej. Jednym z powodów mogło być posądzenie Polaków o szpiegostwo (była to epoka [[Zimna wojna|Zimnej Wojny]]), bardziej prawdopodobna była jednak chęć zlecenia dalszych prac naukowcom amerykańskim, którzy prowadzili je wcześniej na sąsiednich terenach<ref>{{Cytuj |autor = Bolesław Kowalski |tytuł = Wyprawa „Śmiały”, |data = 1979 |isbn = 83-203-0082-7 |wydanie = 1 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Młodzieżowa Agencja Wydawnicza]] |s = s.260}}</ref>. Wcześniejsze zakończenie badań nie zaważyło jednak na całości opracowania. Ukończona została najważniejsza część ekspedycji – penetracja i kartowanie najmniej znanego górnego dorzecza rzeki Aconcagua, co zaowocowało bardzo wartościowym materiałem naukowym. Efekty badań pozwoliły zaplanować lokalnym władzom lepsze [[gospodarka wodna|gospodarowanie wodą]] na tym obszarze.

=== Badania geograficzne ===
[[Plik:Smialy mutony.jpg|lewo|mały|Badanie wygładów lodowcowych (mutonów)]]
Członkowie ekspedycji wykorzystywali wszystkie możliwości do przeprowadzenia badań geograficznych. Sprzyjały temu wszelkie postoje w trakcie żeglugi zwłaszcza Cieśniną Magellana i kanałami Patagonii. Badano lodowce, ich działalność rzeźbotwórczą m.in. na wyspie [[Santa Inés (wyspa)|Santa Inés]] oraz jęzory [[Lądolód Patagoński Południowy|wielkich lodowców]] w patagońskich Andach, na Wyspach Kanaryjskich zdobyto wulkan [[Teide|Pico de Teide]], w Chile eksplorowano pustynię [[Atakama]], a w Brazylii pasmo górskie [[Serra do Mar]]. Na wyspach św. Piotra Pawła, gdzie nigdy nie było żadnych Polaków, pobrano próbki skał i osadów, co pozwoliło potwierdzić, że wysepki nie są pochodzenia wulkanicznego, lecz wyniesionym [[uskok]]iem tektonicznym. Członkowie załogi organizowali również krótkie wycieczki z większości portów, gdzie ''Śmiały'' miał postój, aby zapoznać się z lokalnym środowiskiem geograficznym. W wielu przypadkach korzystali z gościnności środków transportu przedstawicieli lokalnej Polonii. W [[Puerto Deseado]] miejscowy posterunek policji udostępnił załodze motorówkę, dzięki której mogli zorganizować wycieczkę do kolonii [[Pingwiny|pingwinów]] w górze rzeki.

=== Badanie bilansu promieniowania słonecznego ===
[[Plik:Smialy albedomierz.jpg|mały|Albedomierz na dziobie jachtu]]
Bilans [[Promieniowanie słoneczne|promieniowania słonecznego]] był jeszcze wciąż mało zbadanym problemem naukowym. Brakowało syntetycznego ujęcia struktury tego bilansu na powierzchni oceanów w różnych [[Szerokość geograficzna|szerokościach geograficznych]]. Ponieważ trasa rejsu ''Śmiałego'' przebiegała praktycznie przez wszystkie [[Strefa klimatyczna|strefy klimatyczne]] z wyjątkiem polarnej i obejmowała zakres około 110 stopni szerokości geograficznej, stwarzało to doskonałe warunki do przeprowadzenia badań opartych na cyklicznych pomiarach. Na [[Dziób jednostki pływającej|dziobie]] jachtu zamontowano specjalny wysięgnik, na którym umieszczano [[albedomierz]], mierzący zarówno bezpośrednie jak i odbite od powierzchni morza promieniowanie słoneczne. Był on demontowany w przypadku niesprzyjającej pogody lub silnych fal, które mogły uszkodzić instrument. Choć luki w pomiarach bywały czasem dość długie, na przykład w czasie sztormów w [[Ryczące czterdziestki|Ryczących Czterdziestkach]], to jednak zebrany materiał pomiarowy miał dużą wartość naukową ze względu na unikatowość, czas i zakres podróży oraz słabo dotychczas zbadane zagadnienie.

=== Badanie planktonu ===
[[Plik:Smialy plankton.jpg|lewo|mały|Połów planktonu do specjalnej siatki]]
Na zlecenie [[Morski Instytut Rybacki|Morskiego Instytutu Rybackiego]] dr Wojciechowski prowadził połowy [[plankton]]u za pomocą specjalnej siatki. Była ona wyrzucana na linie za [[Rufa|rufę]] jachtu na kilkanaście minut, po czym zebrany plankton był umieszczany w słoikach z [[Formalina|formaliną]] wraz z opisanym miejscem i datą połowu. Zainteresowanie tymi badaniami wyraziło również Biuro Hydrograficzne [[Armada de la República Argentina|argentyńskiej marynarki wojennej]], które zleciło załodze połowy planktonu na [[Szelf kontynentalny|szelfie]] patagońskim. Ponieważ siatka była stosunkowo delikatna i nie posiadano zapasowej, mogła być używana tylko gdy jacht płynął z prędkością mniejszą niż 5 węzłów. Niestety, siatka porwała się przy jednym z połowów i zebrany materiał był niekompletny lecz został przekazany zleceniodawcy w [[Puerto Deseado]].

=== Badania medyczne ===
Obecność w załodze lekarza, Tomasza Romera umożliwiła przeprowadzenie badań z zakresu medycyny. Opracował on własny program badawczy z pogranicza [[Fizjologia|fizjologii]] i geografii medycznej, który został skonsultowany z prof. dr [[Halina Szwarc|Haliną Szwarc]] z Katedry Medycyny Sportowej [[Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie|Akademii Wychowania Fizycznego]] w Warszawie, oraz w [[Komitet Badań Morza|Komitecie Badań Morza]] [[Polska Akademia Nauk|PAN]]. Celem badania było określenie w jakim czasie członkowie załogi osiągają normalną [[Sprawność fizyczna|sprawność fizyczną]] przy przejściu z lądu do pracy na morzu i odwrotnie, oraz jaki jest związek wydolności fizycznej z warunkami klimatycznymi i pogodowymi. Badania te prowadzone były za pomocą pomiarów [[Ciśnienie tętnicze|ciśnienia tętniczego]] oraz [[Tętno|tętna]] w próbie ortostatycznej (w pozycji leżącej po przebudzeniu) i w pozycji stojącej po pewnej aktywności fizycznej oraz wyciskaniu [[Siłomierz|dynamometru]]. Na podstawie tych pomiarów był określany tzw. [[Test Cramptona|Wskaźnik Cramptona]]. Załoga podlegała też cyklicznym, comiesięcznym badaniom [[Psychometria|psychometrycznym]], każdego 10. dnia miesiąca wszyscy wypełniali ankiety i formularze przygotowane przez dr. [[Mieczysław Choynowski|Mieczysława Choynowskiego]] z Pracowni Psychometrycznej PAN, które stanowiły ciekawy materiał porównawczy dotyczący stanu psychicznego i emocjonalnego załogi oraz wzajemnych relacji na pokładzie na przestrzeni całej wyprawy<ref>{{Cytuj |autor = Tomasz Romer |tytuł = Medycyna spod żagla |czasopismo = Poznaj Świat |data = 1967 |wolumin = 15 |numer = 3 |miejsce = Warszawa |s = s. 11}}</ref>.

Bronisław Siadek prowadził pomiary [[katatermometr]]yczne. Zagadnienie to miało na celu zbadanie wpływu pogody na [[Temperatura ciała człowieka|ciepłotę ciała człowieka]]. Ochładzanie biologiczne jest funkcją temperatury, prędkości wiatru i [[Wilgotność powietrza|wilgotności]] powietrza (w mniejszym stopniu również [[Ciśnienie atmosferyczne|ciśnienia]] atmosferycznego). Pomiar stopnia ochładzania prowadzony był za pomocą dwóch [[termometr]]ów, z których jeden był suchy a drugi umieszczony w zbiorniczku z cieczą, następnie mierzona była różnica czasu w jakim temperatura w obu przyrządach spadała w przedziale od 38 do 35 stopni Celsjusza, a więc zbliżonej do temperatury ciała ludzkiego. Pomiary były prowadzone przez cały czas trwania rejsu, cztery razy dziennie w różnych warunkach pogodowych i klimatycznych, z wyjątkiem sztormów i skomplikowanych manewrów. Ponieważ w czasie pomiarów rejestrowano także aktualne warunki pogodowe ([[zachmurzenie]], [[Chmura (meteorologia)|rodzaj chmur]], temperaturę powietrza i morza, kierunek i prędkość wiatru, wysokość fal) stanowiły bogaty materiał naukowy służący do opracowania praktycznych wskazówek w zakresie prawidłowej [[Dieta|diety]] i odzieży dla załóg statków i jachtów w różnych strefach klimatycznych.

== Podsumowanie ==
[[Plik:Smialy Szczecin.jpg|mały|Powitanie ''Śmiałego'' w Szczecinie|alt=]]
Piętnastomiesięczny rejs zakończył się pełnym sukcesem. Była to w ówczesnym czasie najdłuższa, najtrudniejsza i pierwsza przeprowadzona na tak wielką skalę eskapada polskiego jachtu. Zrealizowano niemal w stu procentach program naukowy, pokonano wytyczoną trasę (z wyjątkiem Wysp Galapagos); mimo licznych awarii, przeciwności i trudności organizacyjnych jacht i załoga wrócili cało do portu macierzystego. ''Śmiały'' odwiedził 31 portów, w 13 krajach, na 4 kontynentach. W większości portów po raz pierwszy widziano polską banderę, wszędzie spotykał on się z życzliwością i zainteresowaniem. Mimo trudnych warunków i przebywania na małej przestrzeni przez półtora roku, załoga dała dowód opanowania trudnej sztuki żeglugi w skrajnych warunkach pogodowych, nawigacyjnych i klimatycznych. Nie doszło też do żadnych większych konfliktów między członkami załogi. W [[Strefa międzyzwrotnikowa|tropikach]] stalowy kadłub jachtu nagrzewał się w słońcu do tego stopnia, że temperatura wewnątrz przekraczała 40 stopni. Z kolei w chłodnym i wilgotnym klimacie Patagonii para wodna skraplała się na ściankach i suficie powodując zawilgocenie i nasiąkanie wodą odzieży, materacy i żagli a także przyspieszała korozję metalowych części jachtu. Nagminne były awarie osprzętu, przecieranie i rozdarcia żagli oraz lin, konieczność wchodzenia na maszt w celu dokonania napraw takielunku, często zawodził silnik. Większość z tych usterek była spowodowana stosunkowo niską jakością sprzętu i materiałów. Mankamentem organizacyjnym był zbyt mały zapas żagli, ich naprawa była, praktycznie, stałym zajęciem załogi.

Rejs ''Śmiałego'' zapoczątkował wielkie sukcesy polskiego żeglarstwa oceanicznego. Dwa lata później [[Polskie Towarzystwo Geograficzne|PTG]] zorganizowało kolejną wyprawę badawczą na tym samym jachcie – wokół [[Islandia|Islandii]], następnie [[Leonid Teliga]], jako pierwszy Polak [[Rejs wokółziemski|samotnie okrążył świat]] na małym jachcie, jego wyczyn w latach siedemdziesiątych XX w. powtórzyli: Krzysztof Baranowski, [[Henryk Jaskuła]] i [[Krystyna Chojnowska-Liskiewicz]], zaś jachty [[S/y Copernicus|Copernicus]], [[S/y Otago|Otago]] czy [[S/y Spaniel|Spaniel]] odnosiły sukcesy w prestiżowych regatach oceanicznych. Wszyscy członkowie załogi zostali odznaczeni [[Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe|Medalami Za Wybitne Osiągnięcia Sportowe]], niektórzy z nich (K. Baranowski, J. Knabe czy L. Mączka) w dalszej karierze żeglarskiej brali udział w długotrwałych rejsach oceanicznych i przyczynili się do popularyzacji żeglarstwa.

== Kalendarium rejsu ==
<br>
{| class="wikitable" cellspacing="0" cellpadding="2" border="1"
! rowspan="2" style="background:#efefef;" |Data wypłynięcia
! rowspan="2" style="background:#efefef;" |Port  wyjściowy
! rowspan="2" style="background:#efefef;" |Trasa ([[akwen]]y)
! rowspan="2" |Port   docelowy
! rowspan="2" |Data   przybycia
! colspan="2" |Godziny żeglugi
! rowspan="2" |Przebieg
odcinka

w [[Mila morska|Mm]]
! rowspan="2" |Przebieg
narastająco

w [[Mila morska|Mm]]
|-
!Na żaglach
!Na silniku
|-
| align="left" |22 lipca 1965
| align="left" |[[Gdynia]] {{Flaga|POL}}
| align="left" |[[Zatoka Gdańska]] – [[Morze Bałtyckie]] – [[Świna]] – [[Kanał Piastowski]] – [[Zalew Szczeciński]]
|[[Trzebież]] {{Flaga|POL}}
|24 lipca 1965
|align="center" |4
|align="center" |53
|align="center" |301
|align="center" |301
|-
| align="left" |25 lipca 1965
| align="left" |[[Trzebież]] {{Flaga|POL}}
| align="left" |[[Zalew Szczeciński]] – [[Odra]]
|[[Szczecin]] {{Flaga|POL}}
|25 lipca 1965
|align="center" |0
|align="center" |4
|align="center" |17
|align="center" |318
|-
| align="left" |29 lipca 1965
| align="left" |[[Szczecin]] {{Flaga|POL}}
| align="left" |[[Odra]] – [[Zalew Szczeciński]]
|[[Trzebież]] {{Flaga|POL}}
|29 lipca 1965
|align="center" |0
|align="center" |3
|align="center" |17
|align="center" |335
|-
| align="left" |30 lipca 1965
| align="left" |[[Trzebież]] {{Flaga|POL}}
| align="left" |[[Zalew Szczeciński]] – [[Świna|Kanał Piastowski]] – [[Świna]]
|[[Świnoujście]] {{Flaga|POL}}
|30 lipca 1965
|align="center" |0
|align="center" |3
|align="center" |18
|align="center" |353
|-
| align="left" |31 lipca 1965
| align="left" |[[Świnoujście]] {{Flaga|POL}}
| align="left" |[[Świna]] – [[Morze Bałtyckie]]
|[[Christiansø]] {{Flaga|DEN}}
|31 lipca 1965
|align="center" |7
|align="center" |7
|align="center" |103
|align="center" |456
|-
| align="left" |4 sierpnia 1965
| align="left" |[[Christiansø]] {{Flaga|DEN}}
| align="left" |[[Morze Bałtyckie]]
|[[Holtenau (Kilonia)|Holtenau]] {{Flaga|GER}}
|7 sierpnia 1965
|align="center" |24
|align="center" |36
|align="center" |282
|align="center" |738
|-
| align="left" |8 sierpnia 1965
| align="left" |[[Holtenau (Kilonia)|Holtenau]] {{Flaga|GER}}
| align="left" |[[Kanał Kiloński]] – [[Łaba]] – [[Morze Północne]] – [[La Manche|Kanał La Manche]]
|[[Portsmouth]]  {{Flaga|GBR}}
|12 sierpnia 1965
|align="center" |82
|align="center" |29
|align="center" |538
|align="center" |1276
|-
| align="left" |15 sierpnia 1965
| align="left" |[[Portsmouth]]  {{Flaga|GBR}}
| align="left" |[[Solent|Cieśnina Solent]]
|[[Cowes]]  {{Flaga|GBR}}
|15 sierpnia 1965
|align="center" |0
|align="center" |3
|align="center" |14
|align="center" |1290
|-
| align="left" |15 sierpnia 1965
| align="left" |[[Cowes]]  {{Flaga|GBR}}
| align="left" |[[Solent|Cieśnina Solent]] – [[Southampton Water]]
|[[Southampton]]  {{Flaga|GBR}}
|15 sierpnia 1965
|align="center" |0
|align="center" |3
|align="center" |23
|align="center" |1313
|-
| align="left" |21 sierpnia 1965
| align="left" |[[Southampton]]  {{Flaga|GBR}}
| align="left" |[[Southampton Water]] – [[River Hamble]]
|[[Hamble]]  {{Flaga|GBR}}
|21 sierpnia 1965
|align="center" |0
|align="center" |1
|align="center" |6
|align="center" |1319
|-
| align="left" |22 sierpnia 1965
| align="left" |[[Hamble]]  {{Flaga|GBR}}
| align="left" |[[River Hamble]] – [[Solent|Cieśnina Solent]]
|[[Yarmouth (Wight)|Yarmouth]]  {{Flaga|GBR}}
|22 sierpnia 1965
|align="center" |0
|align="center" |2
|align="center" |12
|align="center" |1331
|-
| align="left" |22 sierpnia 1965
| align="left" |[[Yarmouth (Wight)|Yarmouth]]  {{Flaga|GBR}}
| align="left" |[[La Manche|Kanał La Manche]]
|[[Poole]]  {{Flaga|GBR}}
|22 sierpnia 1965
|align="center" |0
|align="center" |5
|align="center" |26
|align="center" |1357
|-
| align="left" |24 sierpnia 1965
| align="left" |[[Poole]]  {{Flaga|GBR}}
| align="left" |[[La Manche|Kanał La Manche]] – [[Zatoka Biskajska]] – [[Ocean Atlantycki]]
|[[Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz]]  {{Flaga|ESP}}
|8 września 1965
|align="center" |457
|align="center" |35
|align="center" |1849
|align="center" |3206
|-
| align="left" |20 września 1965
| align="left" |[[Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz]]  {{Flaga|ESP}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]]
|[[Mindelo]]  {{Flaga|POR}}
|28 września 1965
|align="center" |202
|align="center" |8
|align="center" |934
|align="center" |4140
|-
| align="left" |30 września 1965
| align="left" |[[Mindelo]]  {{Flaga|POR}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]]
|[[Rio de Janeiro]]  {{Flaga|BRA}}
|30 października  1965
|align="center" |604
|align="center" |70
|align="center" |3226
|align="center" |7366
|-
| align="left" |17 listopada 1965
| align="left" |[[Rio de Janeiro]]  {{Flaga|BRA}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]]
|[[Santos]]  {{Flaga|BRA}}
|21 listopada 1965
|align="center" |61
|align="center" |26
|align="center" |247
|align="center" |7613
|-
| align="left" |3 grudnia 1965
| align="left" |[[Santos]]  {{Flaga|BRA}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]]
|[[Bom Abrigo]]  {{Flaga|BRA}}
|5 grudnia 1965
|align="center" |42
|align="center" |7
|align="center" |142
|align="center" |7755
|-
| align="left" |5 grudnia 1965
| align="left" |[[Bom Abrigo]]  {{Flaga|BRA}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]] – [[La Plata (estuarium)|La Plata]]
|[[Montevideo]]  {{Flaga|URU}}
|17 grudnia 1965
|align="center" |254
|align="center" |35
|align="center" |1025
|align="center" |8780
|-
| align="left" |3 stycznia 1966
| align="left" |[[Montevideo]]  {{Flaga|URU}}
| align="left" |[[La Plata (estuarium)|La Plata]]
|[[Buenos Aires]]  {{Flaga|ARG}}
|5 stycznia 1966
|align="center" |29
|align="center" |4
|align="center" |138
|align="center" |8918
|-
| align="left" |7 stycznia 1966
| align="left" |[[Buenos Aires]]  {{Flaga|ARG}}
| align="left" |[[La Plata (estuarium)|La Plata]]
|[[San Fernando (Argentyna)|San Fernando]]  {{Flaga|ARG}}
|7 stycznia 1966
|align="center" |0
|align="center" |5
|align="center" |15
|align="center" |8933
|-
| align="left" |25 stycznia 1966
| align="left" |[[San Fernando (Argentyna)|San Fernando]]  {{Flaga|ARG}}
| align="left" |[[La Plata (estuarium)|La Plata]]
|[[Buenos Aires]]  {{Flaga|ARG}}
|25 stycznia 1966
|align="center" |0
|align="center" |4
|align="center" |15
|align="center" |8948
|-
| align="left" |2 lutego 1966
| align="left" |[[Buenos Aires]]  {{Flaga|ARG}}
| align="left" |[[La Plata (estuarium)|La Plata]] – [[Ocean Atlantycki]]
|[[Mar del Plata]]  {{Flaga|ARG}}
|4 lutego 1966
|align="center" |24
|align="center" |30
|align="center" |288
|align="center" |9236
|-
| align="left" |5 lutego 1966
| align="left" |[[Mar del Plata]]  {{Flaga|ARG}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]]
|[[Puerto Deseado]]  {{Flaga|ARG}}
|15 lutego 1966
|align="center" |75
|align="center" |62
|align="center" |1031
|align="center" |10 267
|-
| align="left" |17 lutego 1966
| align="left" |[[Puerto Deseado]]  {{Flaga|ARG}}
| align="left" |[[Ocean Atlantycki]] – [[Cieśnina Magellana]]
|[[Punta Arenas]]  {{Flaga|CHI}}
|17 lutego 1966
|align="center" |147
|align="center" |86
|align="center" |850
|align="center" |11 117
|-
| align="left" |4 marca 1966
| align="left" |[[Punta Arenas]]  {{Flaga|CHI}}
| align="left" |[[Cieśnina Magellana]] – [[Canal Smyth]] – [[Paso Victoria]] – [[Canal Sarmiento]] – [[Paso Anchor]] – [[Angostura Guía]] –
[[Canal Inocentes]] – [[Canal Concepción]] – [[Canal Wide]] – [[Canal Icy]] – [[Canal Grappler]]  – [[Paso del Indio]]
|[[Puerto Edén|Puerto Eden]]  {{Flaga|CHI}}
|15 marca 1966
|align="center" |8
|align="center" |105
|align="center" |484
|align="center" |11 601
|-
| align="left" |17 marca 1966
| align="left" |[[Puerto Edén|Puerto Eden]]  {{Flaga|CHI}}
| align="left" |[[Paso del Indio]] – [[Canal Mesier]] – [[Seno Iceberg]] – [[Bahía Penas]] – [[Ocean Spokojny]] – [[Bahía Darwin]] – [[Canal Moraleda]] -– [[Rio Aisén]]
|[[Puerto Chacabuco|Chacabuco]]  {{Flaga|CHI}}
|29 marca 1966
|align="center" |39
|align="center" |55
|align="center" |412
|align="center" |12 013
|-
| align="left" |30 marca 1966
| align="left" |[[Puerto Chacabuco|Chacabuco]] {{Flaga|CHI}}
| align="left" |[[Rio Aisén]]
|[[Puerto Aisén]]  {{Flaga|CHI}}
|30 marca 1966
|align="center" |0
|align="center" |3
|align="center" |11
|align="center" |12 024
|-
| align="left" |4 kwietnia 1966
| align="left" |[[Puerto Aisén]]  {{Flaga|CHI}}
| align="left" |[[Rio Aisén]]
|[[Puerto Chacabuco|Chacabuco]]  {{Flaga|CHI}}
|4 kwietnia 1966
|align="center" |0
|align="center" |2
|align="center" |11
|align="center" |12 035
|-
|4 kwietnia 1966
|[[Puerto Chacabuco|Chacabuco]] {{Flaga|CHI}}
|[[Rio Aisén]] – [[Canal Moraleda]] – [[Golfo Corcovado]] – [[Canal Apiao]] – [[Golfo de Ancud]] – [[Seno de Reloncavi]]
|[[Puerto Montt]]  {{Flaga|CHI}}
|9 kwietnia 1966
|align="center" |36
|align="center" |58
|align="center" |359
|align="center" |12 394
|-
|19 kwietnia 1966
|[[Puerto Montt]]  {{Flaga|CHI}}
|[[Seno de Reloncavi]] – [[Canal Chacao]] – [[Ocean Spokojny]]
|[[Valparaíso]]  {{Flaga|CHI}}
|26 kwietnia 1966
|align="center" |63
|align="center" |84
|align="center" |639
|align="center" |13 033
|-
|14 czerwca 1966
|[[Valparaíso]]  {{Flaga|CHI}}
|[[Ocean Spokojny]]
|[[Antofagasta]]  {{Flaga|CHI}}
|22 czerwca 1966
|align="center" |94
|align="center" |89
|align="center" |709
|align="center" |13 742
|-
|30 czerwca 1966
|[[Antofagasta]]  {{Flaga|CHI}}
|[[Ocean Spokojny]]
|[[Callao]]  {{Flaga|PER}}
|8 lipca 1966
|align="center" |124
|align="center" |63
|align="center" |832
|align="center" |14 574
|-
|16 lipca 1966
|[[Callao]] {{Flaga|PER}}
|[[Ocean Spokojny]]
|[[Balboa (miasto w Panamie)|Balboa]] {{Flaga|PCZ}}
|29 lipca 1966
|align="center" |287
|align="center" |31
|align="center" |1393
|align="center" |15 967
|-
|3 sierpnia 1966
|[[Balboa (miasto w Panamie)|Balboa]] {{Flaga|PCZ}}
|[[Kanał Panamski]]
|[[Cristóbal (Panama)|Cristóbal]] {{Flaga|PCZ}}
|3 sierpnia 1966
|align="center" |0
|align="center" |10
|align="center" |45
|align="center" |16 012
|-
|8 sierpnia 1966
|[[Cristóbal (Panama)|Cristóbal]] {{Flaga|PCZ}}
|[[Morze Karaibskie]] – [[Cieśnina Jukatańska]]  – [[Zatoka Meksykańska]] – [[Cieśnina Florydzka]]
|[[Freeport (Bahamy)|Freeport]] {{Flaga|GBR}}
|20 sierpnia 1966
|align="center" |187
|align="center" |99
|align="center" |1539
|align="center" |17 551
|-
|1 września 1966
|[[Freeport (Bahamy)|Freeport]] {{Flaga|GBR}}
|[[Ocean Atlantycki]] – [[La Manche|Kanał La Manche]] – [[Morze Północne]]
|[[Ostenda]] {{Flaga|BEL}}
|12 października 1966
|align="center" |875
|align="center" |102
|align="center" |4570
|align="center" |22 121
|-
|16 października 1966
|[[Ostenda]] {{Flaga|BEL}}
|[[Morze Północne]] –- [[Łaba]]
|[[Brunsbüttel]] {{Flaga|GER}}
|18 października 1966
|align="center" |36
|align="center" |20
|align="center" |316
|align="center" |22 437
|-
|19 października 1966
|[[Brunsbüttel]] {{Flaga|GER}}
|[[Kanał Kiloński]]
|[[Holtenau (Kilonia)|Holtenau]] {{Flaga|GER}}
|19 października 1966
|align="center" |0
|align="center" |12
|align="center" |52
|align="center" |22 489
|-
|20 października 1966
|[[Holtenau (Kilonia)|Holtenau]] {{Flaga|GER}}
|[[Zatoka Kilońska]]
|[[Kilonia]] {{Flaga|GER}}
|20 października 1966
|align="center" |0
|align="center" |1
|align="center" |4
|align="center" |22 493
|-
|22 października 1966
|[[Kilonia]] {{Flaga|GER}}
|[[Zatoka Kilońska]] – [[Morze Bałtyckie]]
|[[Christiansø]] {{Flaga|DEN}}
|24 października 1966
|align="center" |38
|align="center" |6
|align="center" |218
|align="center" |22 711
|-
|27 października 1966
|[[Christiansø]] {{Flaga|DEN}}
|[[Morze Bałtyckie]]  – [[Świna]]
|[[Świnoujście]] {{Flaga|POL}}
|27 października 1966
|align="center" |0
|align="center" |20
|align="center" |95
|align="center" |22 806
|-
|28 października 1966
|[[Świnoujście]] {{Flaga|POL}}
|[[Świna]] – [[Kanał Piastowski]] – [[Zalew Szczeciński]]
|[[Police]] {{Flaga|POL}}
|28 października 1966
|align="center" |0
|align="center" |4
|align="center" |25
|align="center" |22 831
|-
|30 października 1966
|[[Police]] {{Flaga|POL}}
|[[Zalew Szczeciński]] – [[Odra]]
|[[Szczecin]] {{Flaga|POL}}
|30 października 1966
|align="center" |0
|align="center" |4
|align="center" |10
|align="center" |22 841
|-
! colspan="4" |
!'''RAZEM:'''
!align="center" |'''3799 h'''
!align="center" |'''1289 h'''
! colspan="2" |'''22  841 Mm'''
|}

== Ciekawostki ==
* We wszystkich portach pokład ''Śmiałego'' odwiedziło łącznie około 3500 osób<ref name=":3">{{Cytuj |autor = Bronisław Siadek |tytuł = Wyprawa w liczbach. Dookoła kontynentu |czasopismo = Poznaj Świat |data = 1967 |wolumin = 15 |numer = 3 |s = s.43}}</ref>
* Załoga otrzymała w trakcie rejsu korespondencję z 57 krajów<ref name=":3" />
* Rekord przelotu dobowego podczas rejsu to 197 mil morskich (365&nbsp;km) osiągniętych na północnym Atlantyku<ref name=":2" />
* Krzysztof Baranowski, mimo iż w czasie rejsu był kucharzem, miał już wtedy uprawnienia do samodzielnego prowadzenia jachtu jako kapitan<ref name=":1" />
* [[Fundacja Klasyczne Jachty]], która jest obecnie właścicielem ''Śmiałego'', zamierza wyremontować jacht i zorganizować rejs tą samą trasą, w 60-lecie oryginalnej wyprawy<ref>{{Cytuj |tytuł = O projekcie {{!}} Śmiały Projekt |data dostępu = 2020-05-19 |url = https://www.smialyprojekt.pl/?page_id=61 |język = pl}}</ref>

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* Tomasz Romer ''„Śmiałym” do Rio'' [[Wydawnictwo Morskie]], Gdynia 1966 (seria [[Miniatury Morskie]], zeszyt nr 115)
* Bronisław Siadek ''Gdzie rodzi się rzeka.'' [[Poznaj Świat]], Warszawa 1966, T 14, nr 9, s. 26-31,
* Jerzy Knabe ''„Śmiałym” dokoła kontynentu'' [[Wydawnictwo Morskie]], Gdynia 1967 (seria [[Miniatury Morskie]], zeszyt nr 123)
* Jerzy Kondracki ''Cele i wyniki wyprawy s/y „Śmiały”,'' Poznaj Świat, Warszawa 1967, T 15, nr 3, s. 2
* Bronisław Siadek ''Wyprawa w liczbach. Dookoła kontynentu,'' Poznaj Świat, Warszawa 1967, T 15, nr 3, s. 41-43,
* Tadeusz Wilgat ''Informacja o wyprawie geograficznej jachtem „Śmiały” do Ameryki Południowej –'' [[Geografia w Szkole]], Warszawa 1967, T 20, nr 1, str. 37-41,
* Tomasz Romer ''Medycyna spod żagla.'' Poznaj Świat, Warszawa 1967, T 15, nr 3, s. 10-12
* Ludomir Mączka ''Nad Rio Aisen.'' Poznaj Świat, Warszawa 1967, T 15, nr 3, s. 13-16
* Bronisław Siadek ''Spotkanie z Atacamą,'' Poznaj Świat, Warszawa 1967, T 15, nr 3, s. 28-32,
* Tadeusz Wilgat. ''W wysokich Andach,'' Poznaj Świat, Warszawa 1967, T 15, nr 3, s. 3-9,
* Krzysztof Baranowski ''Kapitan Kuk'' (seria Naokoło świata) Iskry, Warszawa 1968
* Tadeusz Wilgat ''Wyprawa jachtem „Śmiały” do Ameryki Południowej –'' Polskie Towarzystwo Geograficzne w pięćdziesiątą rocznice działalności, Warszawa 1968, s. 271-319
* ''Wyprawa na „Śmiałym”'' (praca zbiorowa), Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa, 1969
* Tadeusz Wilgat, Andrzej Kęski, Krzysztof Wojciechowski ''Charakterystyka hydrograficzna wybranych fragmentów dorzecza Rio Aconcagua (Chile)'' [[Przegląd Geograficzny]], [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]], Warszawa 1969, T 41, zeszyt 1, s. 3-34
* A. Kaszowski, Z. Urbanyi, ''„Polskie jachty na oceanach”,'' Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1981 r.  {{ISBN|83-215-4410-X}}
* Bolesław K. Kowalski ''Wyprawa „Śmiały”,'' Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1979, {{ISBN|83-203-0082-7}}

== Linki zewnętrzne ==
* [https://ptgeo.org.pl/ Polskie Towarzystwo Geograficzne]
* [http://www.smialy.wyspianski.net/smialy.html Śmiały – żywa historia polskiego żeglarstwa]
* [https://www.smialyprojekt.pl/?page_id=61 Projekt „Śmiały”]

{{SORTUJ:Śmiały}}
[[Kategoria:Ekspedycje naukowo-badawcze]]
[[Kategoria:Historia żeglarstwa]]
[[Kategoria:Rejsy polskich jachtów]]
Szablony użyte w tym artykule:
Szablon:Cytuj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Flaga (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Flaga/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:ISBN (edytuj)
Szablon:Państwo dane ARG (edytuj)
Szablon:Państwo dane Argentyna (edytuj)
Szablon:Państwo dane BEL (edytuj)
Szablon:Państwo dane BRA (edytuj)
Szablon:Państwo dane Belgia (edytuj)
Szablon:Państwo dane Brazylia (edytuj)
Szablon:Państwo dane CHI (edytuj)
Szablon:Państwo dane Chile (edytuj)
Szablon:Państwo dane DEN (edytuj)
Szablon:Państwo dane Dania (edytuj)
Szablon:Państwo dane ESP (edytuj)
Szablon:Państwo dane GBR (edytuj)
Szablon:Państwo dane GER (edytuj)
Szablon:Państwo dane Hiszpania (edytuj)
Szablon:Państwo dane Niemcy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane PCZ (edytuj)
Szablon:Państwo dane PER (edytuj)
Szablon:Państwo dane POL (edytuj)
Szablon:Państwo dane POR (edytuj)
Szablon:Państwo dane Peru (edytuj)
Szablon:Państwo dane Polska (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane Portugalia (edytuj)
Szablon:Państwo dane Strefa Kanału Panamskiego (edytuj)
Szablon:Państwo dane URU (edytuj)
Szablon:Państwo dane Urugwaj (edytuj)
Szablon:Państwo dane Wielka Brytania (edytuj)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Moduł:Cytuj (edytuj)
Moduł:Cytuj/czasopisma (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Cytuj/dostęp (edytuj)
Moduł:Cytuj/firewall (edytuj)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Wróć do Rejs s/y Śmiały dookoła Ameryki Południowej.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Rejs_s/y_Śmiały_dookoła_Ameryki_Południowej”