Tekst źródłowy strony Piryt

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{Minerał infobox
 |nazwa                   = Piryt
 |grafika                 = Pyrite - Huanzala mine, Huallanca, Bolognesi, Ancash, Peru.jpg
 |opis grafiki            = 
 |alt grafiki             = 
 |inne nazwy              = iskrzyk, złoto głupców
 |skład chemiczny         = {{chem|FeS|2}}
 |twardość w skali Mohsa  = 6,5
 |przełam                 = muszlowy
 |łupliwość               = brak
 |pokrój kryształu        = 
 |układ krystalograficzny = [[Układ regularny|regularny]]
 |topliwość               = 
 |właściwości mechaniczne = 
 |gęstość minerału        = 4,95 do 5,10 g/cm³
 |barwa                   = mosiężnożółta, mosiężna, złota
 |rysa                    = czarna
 |połysk                  = metaliczny
 |współczynnik załamania  = 
 |inne własności optyczne = 
 |postacie alotropowe     = 
 |szczególne własności    = 
 |klasyfikacja Strunza    = 
 |commons                 = Pyrite
 |wikisłownik             = piryt
}}
'''Piryt''' – [[minerał]] [[żelazo|żelaza]] z gromady [[siarczki|siarczków]], [[disiarczek żelaza(II)]], {{chem|FeS|2}}<ref>{{WebMineral|id=Pyrite|nazwa=Pyrite|data dostępu=2023-08-08}}</ref>. Nazwa pochodzi od [[Język grecki|gr.]] ''pyr'' ‘ogień’ oraz ''pyrites'' ‘iskrzący’, gdyż minerał iskrzy się pod wpływem uderzeń [[krzesiwo|krzesiwa]] ([[krzemień|krzemienia]], twardego [[metal (materiałoznawstwo)|metalu]])<ref>{{Mindat|id=3314|nazwa=Pyrite|data dostępu=2019-10-15}}</ref><ref name=encyk/>.

== Właściwości ==
Występuje niemal we wszystkich typach skał. Tworzy kryształy izometryczne, przyjmujące najczęściej postać [[sześcian (geometria)|sześcianów]], ośmiościanów, dwunastościanów pentagonalnych (pięciokątnych). Na ścianach kryształów często są widoczne wyraźne zbrużdżenia. Czasami tworzy charakterystyczne [[Kryształy bliźniacze|bliźniaki]], zwane „krzyżami żelaznymi”. Występuje też w [[skupienia minerałów|skupieniach]] zbitych, ziarnistych, skorupowych, kulistych i groniastych<ref name=mineralogia>{{Cytuj książkę | nazwisko =Bolewski | imię =Andrzej | nazwisko2 =Manecki | imię2 =Andrzej | tytuł =Mineralogia szczegółowa | wydawca =Wydawnictwo Polskiej Agencji Ekologicznej | miejsce =Warszawa | rok =1993 | isbn =838563603X}}</ref>. Jest –  obok [[markasyt]]u – najbardziej powszechną odmianą [[polimorfizm (krystalografia)|polimorficzną]] siarczku żelaza<ref name=pwn>{{encyklopedia PWN|id = 3957656|tytuł=piryt|data dostępu=2019-02-18}}</ref>. Ze względu na barwę podobną do [[złoto|złota]] nazywany bywa „złotem głupców”.

Często zawiera domieszki [[nikiel|niklu]], [[kobalt]]u, [[cynk]]u, [[srebro|srebra]], [[złoto|złota]], [[miedź|miedzi]].

Występuje najczęściej w asocjacji ze [[sfaleryt]]em, [[galena|galeną]], [[chalkopiryt]]em, [[markasyt]]em, [[arsenopiryt]]em oraz [[pirotyn]]em<ref name=encyk>{{Cytuj książkę | nazwisko =Żaba| imię =Jerzy | tytuł =Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów | wydawca =Videograf | rok =2014 | isbn =9788378352976}}</ref>.

Pod wpływem [[tlen]]u i wilgoci atmosferycznej ulega szybkiemu powierzchniowemu [[wietrzenie|wietrzeniu]], utleniając się do [[Tlenki żelaza|tlenków]] i [[wodorotlenek żelaza|wodorotlenków żelaza]] (np. do [[limonit]]u) oraz [[Siarczan żelaza(II)|siarczanów żelaza]] ([[korozja atmosferyczna]]). Nawet dotknięcie palcem ścian kryształu pirytu może skutkować pojawieniem się [[rdza|rdzy]] na jego powierzchni w ciągu kilku dni, z powodu naturalnej wilgoci i kwaśnego [[Skala pH|odczynu]] skóry<ref name=atlasmin>{{Cytuj książkę | nazwisko =Madenbach | imię =Olaf | nazwisko2 =Madenbach | imię2 =Ulrike | tytuł =Atlas minerałów | wydawca =Wydawn. RM | rok =2008 | isbn =8372436444}}</ref>.

== Geneza ==
Powstaje w końcowych fazach krystalizacji [[magma|magmy]], w procesach hydrotermalnych i [[pneumatoliza|pneumatolitowych]], powszechny również w skałach metamorficznych i osadowych<ref name=pwn/>.

== Występowanie ==
Występuje we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych<ref name=atlasmin/>.

[[Włochy]] – Rio Marina, Elba, Campiano, Toskania; [[Hiszpania]] – Rio Tinto, Tharsis, Huelva; [[Grecja]] – [[Ksanti]]; [[Norwegia]] – Grong Lokken; [[Szwecja]] – Gallivare, Klefva; [[Rosja]] – Ural, Kaukaz, Dalniegorsk; [[Stany Zjednoczone|USA]] – Kolorado, Pensylwania, Tennessee, Utah; [[Peru]]; [[Meksyk]]; [[Uganda]]<ref name=pwn/>.

W Polsce: [[Rudki (powiat kielecki)|Rudki]] k. [[Nowa Słupia|Nowej Słupi]], [[Kowala (powiat kielecki)|Kowala]], [[Kostomłoty Pierwsze|Kostomłoty]], [[Ślichowice|Kielce Ślichowice]] ([[Góry Świętokrzyskie]]); [[Sosnowiec]], [[Szczygłowice]], [[Bytom]] ([[Górnośląskie Zagłębie Węglowe|GZW]]); [[Wałbrzych]], [[Nowa Ruda]] ([[Dolnośląskie Zagłębie Węglowe]]); [[Turoszów]]; [[Olkusz]], [[Trzebinia]], [[Bytom]], [[Tarnowskie Góry]] (śląsko-krakowskie złoża [[cynk]]u i [[ołów|ołowiu]]); [[Sieroszowice]], [[Lubin]], [[Rudna (województwo dolnośląskie)|Rudna]] ([[Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy]]); [[Wieściszowice]], [[Miedzianka (województwo dolnośląskie)|Miedzianka]], [[Ciechanowice]] ([[Rudawy Janowickie]]); [[Złoty Stok]]; [[Radzimowice (województwo dolnośląskie)|Radzimowice]] ([[Góry Kaczawskie]]); [[Borów (powiat świdnicki)|Borów]] k. [[Strzegom]]ia, [[Szklarska Poręba]] ([[Dolny Śląsk]])<ref name=mineralogia/>.

== Zastosowania ==
Piryt, jako siarczkowa ruda żelaza (33–45% Fe, 32–45% S), jest surowcem do otrzymywania [[dwutlenek siarki|dwutlenku siarki]] i [[Surówka hutnicza|surówki żelaza]]:
: 4 {{chem|FeS|2}} + 11 {{chem|O|2}} → 2 {{chem|Fe|2|O|3}} + 8 {{chem|SO|2}}

Z uzyskanych półproduktów wytwarza się [[kwas siarkowy]] i [[żelazo]]. Ponadto z pirytu uzyskuje się inne metale stanowiące domieszki<ref name=mineralogia/>.

Inne zastosowania<ref name=pwn/><ref name=mineralogia/><ref name=atlasmin/>:
* kamień kolekcjonerski
* stosowany od czasów starożytnych do wyrobu biżuterii i ozdób
* bywa stosowany jako [[proszek polerski]]
* stosowany jest do wyrobu czerwonych i brunatnych farb mineralnych
* w przeszłości służył do jednego ze sposobów rozpalania ognia, np. w [[Zamek kołowy|zamku kołowym]] dawnej broni palnej.

== Odmiany pirytu ==
<gallery mode="packed" heights="140">
Plik:Mineral Pirita GDFL112.jpg|forma [[Dwunastościan foremny|dodekaedru]]
Plik:PyritOktaeder.jpg|forma [[Ośmiościan foremny|oktaedru]]
Plik:Pyrite 60608.jpg|forma zrośnięta
Plik:Pyrite foolsgold.jpg|agregat kryształów sześciennych
</gallery>

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Surowce chemiczne]]
[[Kategoria:Siarczki (minerały)]]
[[Kategoria:Żelazo]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Chem (edytuj)
Szablon:Chem/1 (edytuj)
Szablon:Chem/19 (edytuj)
Szablon:Chem/2 (edytuj)
Szablon:Chem/20 (edytuj)
Szablon:Chem/disp0A0 (edytuj)
Szablon:Chem/dispA0A (edytuj)
Szablon:Chem/initialA0 (edytuj)
Szablon:Chem/sign (edytuj)
Szablon:Chem/su0m1 (edytuj)
Szablon:Chem/type (edytuj)
Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Encyklopedia PWN (edytuj)
Szablon:Infobox grafika (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox nagłówek (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox nagłówek dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox projekt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox projekt/projekt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Mindat (edytuj)
Szablon:Minerał infobox (edytuj)
Szablon:Odn/id (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:WebMineral (edytuj)
Moduł:Color contrast (edytuj)
Moduł:Color contrast/colors (edytuj)
Moduł:Cytuj (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Cytuj/dostęp (edytuj)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:ISBN/wydawcy (edytuj)
Moduł:Infoboksy (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Wikidane/data (edytuj)
Moduł:Wikidane/format/string (edytuj)

Wróć do Piryt.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Piryt”