Tekst źródłowy strony Leki cytostatyczne

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{Nie mylić z|[[Chemioterapeutyki]]}}

'''Leki cytostatyczne''', '''cytostatyki''', '''leki przeciwnowotworowe''', '''leki cytotoksyczne''' – grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w [[chemioterapia nowotworów|chemioterapii nowotworów]],  działająca toksycznie na [[komórka nowotworowa|komórki nowotworowe]] charakteryzujące się szybkimi podziałami. Leki te uszkadzają jednak także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki ([[Szpik kostny|szpik]] kostny, błony śluzowe, komórki włosów), stąd częste są działania niepożądane takie jak: [[Niedokrwistość|anemia]], [[nudności]] i [[wymioty]], łysienie. Cytostatyki mają wąski [[indeks terapeutyczny]]. 

Leki cytostatyczne w ramach chemioterapii są stosowane jako samodzielna metoda leczenia lub w sposób skojarzony, szczególnie z metodami [[chirurgia onkologiczna|chirurgicznymi]], [[radioterapia|radioterapią]] i [[hormonoterapia nowotworów|hormonoterapią]]. Mogą poprzedzać zasadniczą metodę leczenia jako [[leczenie neoadiuwantowe]] lub uzupełniać je w ramach [[leczenie adiuwantowe|leczenia adiuwantowego]].

Ogólna zasada działania cytostatyków polega na zaburzaniu cyklu komórkowego i powodowaniu śmierci komórki lub zahamowaniu jej rozwoju i podziałów. Skuteczność leczenia zależy od stopnia w jakim populacja komórek nowotworowych zostanie zniszczona. Zwykle podczas jednej [[chemioterapia nowotworów|chemioterapii]] stosuje się kilka leków z różnych grup cytostatyków. Powoduje to zwiększenie skuteczności leczenia. Leki dobiera się tak, aby miały różny mechanizm działania (zabijały komórkę różnymi sposobami) i jednocześnie inne działania niepożądane, dzięki czemu unika się nasilenia tych samych efektów toksycznych.

Ciągle trwają badania kliniczne nad nowszymi cytostatykami, które działają bardziej swoiście (wybiórczo) i są mniej toksyczne od leków starszej generacji. Dużą rolę odgrywają skuteczne [[leki przeciwwymiotne]] (np. [[ondansetron]], [[aprepitant]]) i poprawiające czynność szpiku [[Czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów|G-CSF]].

== Działania niepożądane (wspólne dla wszystkich grup) ==
Wszystkie grupy leków cytotoksycznych wykazują działanie toksyczne na zdrowe, szybko dzielące się komórki organizmu. Występują zatem:
* [[Niedokrwistość|anemia]], [[małopłytkowość|trombocytopenia]], [[neutropenia]] – wskutek hamowania podziałów w szpiku kostnym
* obniżenie odporności, niekiedy zagrażające życiu
* [[nudności]], [[wymioty]], [[choroba wrzodowa|wrzody żołądka i dwunastnicy]], stany zapalne błon śluzowych układu pokarmowego – na skutek zaburzania podziałów komórek nabłonka wyściełającego przewód pokarmowy
* [[łysienie]] – na skutek ingerowania w podziały komórek nabłonka skóry
* [[niepłodność]] – w wyniku zahamowania [[spermatogeneza|spermatogenezy]] i [[Menstruacja|miesiączkowania]] oraz uszkodzenia komórek płciowych
* [[teratogenność|działanie teratogenne]] i [[embriotoksyczność|embriotoksyczne]]
* uszkodzenie nerek przez zwiększenie poziomu [[kwas moczowy|kwasu moczowego]] pochodzącego z rozpadających się komórek ([[Zespół rozpadu guza|zespół lizy guza]])

== Grupy cytostatyków ==
Działanie cytostatyków może polegać na:
:* w przypadku '''[[leki alkilujące|leków alkilujących]]'''
Podstawieniu atomu wodoru w [[kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]] rodnikiem alkilowym, co powoduje [[alkilowanie]] DNA hamujące [[podział komórki|podział komórek]] oraz przyłączeniu rodnika alkilowego do atomu azotu w cząsteczce [[guanina|guaniny]]. Działanie niektórych leków alkilujących polega także dodatkowo na blokowaniu enzymów odpowiedzialnych za naprawę DNA (pochodne nitrozomocznika, np. [[karmustyna]], [[lomustyna]], [[fotemustyna]]), [[dakarbazyna]] działa dodatkowo jako [[antymetabolit]] purynowy. Leki alkilujące nie są swoiste dla fazy [[cykl komórkowy|cyklu komórkowego]], ale najsilniej działają w [[interfaza|fazie S]]. Do najgroźniejszych powikłań odległych w terapii tymi lekami należy możliwość wystąpienia wtórnych nowotworów. Często powodują także bezpłodność.
:* w przypadku '''inhibitorów [[mitoza|mitozy]]'''
Dochodzi do rozpadu [[mikrotubula|mikrotubul]] (tak działają [[Alkaloidy barwinka różyczkowego|alkaloidy Vinca]]: [[winblastyna]], [[winkrystyna]] i [[winorelbina]]) lub ich stabilizacji, jak w przypadku [[taksany|taksanów]] ([[paklitaksel]], [[docetaksel]]). Inhibitory mitozy są fazowo specyficzne, działają w [[mitoza|fazie M]], taksany dodatkowo w [[interfaza|fazie G2]]. Groźnym objawem ubocznym tej grupy leków jest ich [[cytotoksyczność|neurotoksyczność]], szczególnie w przypadku winkrystyny, a także toksyczne działanie na [[układ pokarmowy]] i [[Układ oddechowy człowieka|oddechowy]].
:* w przypadku '''[[inhibitory topoizomerazy|inhibitorów topoizomerazy I i II]]'''
Dochodzi do hamowania aktywności enzymów potrzebnych do dalszej replikacji DNA. Do tej grupy zalicza się: pochodne kamptotecyny ([[irynotekan]] i [[topotekan]]), jako blokery I [[topoizomerazy]] oraz lignany ([[etopozyd]] i [[tenipozyd]]), jako blokery II topoizomerazy. Do najgroźniejszych powikłań należą wtórne białaczki, szczególnie w przypadku etopozydu i tenipozydu.
:* w przypadku '''[[Antybiotyki cytostatyczne|antybiotyków o działaniu cytostatycznym]]'''
Dochodzi bądź do stabilizacji DNA poprzez utworzenie niemożliwej do rozplecenia spirali ([[antracykliny]]), bądź do przecięcia nici DNA ([[bleomycyna]]), bądź również do efektu alkilującego ([[mitomycyna]]). Jest to więc grupa cytostatyków najmniej jednolita pod względem działania na komórki nowotworu. Antybiotyki mają szerokie działanie przeciwnowotworowe. Do groźnych działań ubocznych należą: uszkodzenie mięśnia sercowego (antracykliny), uszkodzenie płuc (bleomycyna). 
:* w przypadku '''[[antymetabolit]]ów'''
Dochodzi bądź do zahamowania reakcji enzymatycznych, które umożliwiają podział komórek nowotworowych (inhibitory tetrahydrogenazy folianowej; [[metotreksat]], ralitreksed, pemetreksed), bądź wbudowania do struktury DNA jako fałszywy budulec, poprzez łudzące podobieństwo w budowie chemicznej do prawdziwego; tak działają antymetabolity pirymidynowe ([[arabinozyd cytozyny|cytarabina]], [[gemcytabina]]) oraz purynowe (fludarabina, chlorodeoksyadenozyna). Antymetabolity mogą także działać poprzez zablokowanie wbudowania cząsteczki, niezbędnej do syntezy DNA, jak np. [[fluorouracyl]]. Najgroźniejszym objawem niepożądanym w przypadku antymetabolitów jest uszkodzenie szpiku (szczególnie nasilone w przypadku analogów purynowych). Wszystkie antymetabolity są swoiste dla fazy S cyklu komórkowego. Do zalet leczenia antymetabolitami należy to, że (z wyjątkiem cytarabiny) względnie rzadko wywołują silne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

== Zagrożenia dla personelu medycznego ==
Stosowanie leków cytostatycznych, będących zwykle związkami toksycznymi i rakotwórczymi, stanowi zagrożenie dla personelu medycznego. M.in. stwierdzono skażenie tymi substancjami środków ochrony osobistej pielęgniarek<ref>{{Cytuj |autor = Raveena Ramphal, Tejinder Bains, Régis Vaillancourt, Martin H. Osmond, Nicholas Barrowman |tytuł = Occupational exposure to cyclophosphamide in nurses at a single center |czasopismo = Journal of Occupational and Environmental Medicine |data = 2014 |wolumin = 56 |numer = 3 |s = 304–312 |doi = 10.1097/JOM.0000000000000097 |pmid = 24481248}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Catherine Rioufol, Florence Ranchon, Vérane Schwiertz, Nicolas Vantard, Elsa Joue |tytuł = Administration of anticancer drugs: exposure in hospital nurses |czasopismo = Clinical Therapeutics |data = 2014|wolumin = 36 |numer = 3 |s = 401–407 |doi = 10.1016/j.clinthera.2014.01.016 |pmid = 24612942}}</ref>. W 2013 roku [[Pan American Health Organization]] i [[Światowa Organizacja Zdrowia]] opublikowały rekomendacje dotyczące bezpieczeństwa pracy z cytostatykami<ref>{{Cytuj |tytuł = Bezpieczeństwo dostosowane do poziomu zagrożenia w procedurach przygotowywania i podawania cytostatyków |data dostępu = 2018-06-07 |opublikowany = www.skamex.com.pl |url = http://www.skamex.com.pl/edukacja/onkologia/bezpieczenstwo-dostosowane-do-poziomu-zagrozenia-w-procedurach-przygotowywania-i-podawania-cytostatykow}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.paho.org/hq/dmdocuments/2014/safe-handling-chemotherapy-drugs.pdf | tytuł = Safe Handling of Hazardous Chemotherapy. Drugs in Limited-Resource Settings. Special Program on Sustainable Development and Health Equity | autor= Thomas H. Connor, Stephen F. Eckel, Melissa A. McDiarmid, Martha Polovich, Luci A. Power|data = 2013 | opublikowany = Pan American Health Organization i World Health Organization | język = en | data dostępu = 2019-08-17}}</ref>.

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Janiec red.| imię=Waldemar | tytuł= Kompendium farmakologii Wydanie II| data=2006 | wydawca=Wydawnictwo Lekarskie PZWL | miejsce=Warszawa |isbn=83-200-3589-9| strony=}}

{{Klasyfikacja ATC|L01}}

{{Zastrzeżenia|Medycyna}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Cytostatyki| ]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Cytuj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj stronę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Dmbox (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Grupa szablonów (edytuj)
Szablon:Ikona (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Klasyfikacja ATC (edytuj)
Szablon:Klasyfikacja ATC/L01 (edytuj)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (edytuj)
Szablon:Lang (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Navbox/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Nie mylić z (edytuj)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Szablon nawigacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Zastrzeżenia (edytuj)
Moduł:Cytuj (edytuj)
Moduł:Cytuj/czasopisma (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Cytuj/dostęp (edytuj)
Moduł:Cytuj/firewall (edytuj)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:Ikona (edytuj)
Moduł:Ikona/dane (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Navbox (edytuj)
Moduł:Navbox/printer/default (edytuj)
Moduł:Navbox/res (edytuj)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Wikidane/data (edytuj)
Moduł:Wikidane/format/string (edytuj)

Wróć do Leki cytostatyczne.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Leki_cytostatyczne”