Tekst źródłowy strony Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku

{{Wypadek lotniczy infobox
 |nazwa                = Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku
 |grafika              = Katastrofa w Smoleńsku.jpg
 |opis grafiki         = Zdjęcie [[Tu-154]] rozbitego w Smoleńsku
 |alt grafiki          = 
 |państwo              = obwód smoleński
 |miejsce              = [[Smoleńsk]]
 |data                 = [[10 kwietnia]] [[2010]]
 |godzina              = 10:41 czasu lokalnego<br>8:41 czasu polskiego
 |rodzaj               = [[Wypadek lotniczy#Typy katastrof lotniczych|katastrofa samolotu wojskowego]]; [[kontrolowany lot ku ziemi]]
 |przyczyna            = błędy załogi<ref name="Raport MAK">{{cytuj stronę |url = http://komisja.smolensk.gov.pl/download.php?s=65&id=11976 |tytuł = Tłumaczenie finalne raportu końcowego MAK |archiwum = https://web.archive.org/web/20121214132908/http://komisja.smolensk.gov.pl/download.php?s=65&id=11976 |zarchiwizowano = 2012-12-14 |data dostępu = 2012-12-25}}</ref>, zejście poniżej minimalnej wysokości zniżania przy nadmiernej prędkości opadania, w warunkach atmosferycznych uniemożliwiających wzrokowy kontakt z ziemią i spóźnione rozpoczęcie procedury odejścia na drugi krąg<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />
 |ofiary śmiertelne    = 96 osób
 |ofiary na ziemi      = 
 |ranni                = 
 |1. typ               = [[Tu-154|Tupolew Tu-154]]M Lux
 |1. nazwa             = 
 |1. użytkownik        = [[36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego]]
 |1. numer             = 101
 |1. start             = {{flaga|POL}} [[Lotnisko Chopina w Warszawie]]<br>([[Kod lotniska ICAO|kod ICAO]]: EPWA)
 |1. cel lotu          = {{flaga|RUS}} [[Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj]]<br>(kod ICAO: XUBS)
 |1. numer lotu        = PLF 101 – I – M
 |1. liczba pasażerów  = 88 osób
 |1. liczba załogi     = 8 osób
 |1. ofiary śmiertelne = 
 |1. ranni             = 
 |kod mapy             = Smoleńsk
 |współrzędne          = 54°49′28.16″N 32°03′03.16″E
 |commons              = Category:2010 Polish Air Force Tu-154 crash
 |wikinews             = Portal:Katastrofa polskiego samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem
}}
[[Plik:Polish Air Force Tupolev Tu-154 Dmitry Karpezo-2.jpg|mały|[[Polski samolot Tu-154M nr boczny 101|Tu-154M nr 101]], który uległ katastrofie (zdjęcie z 2008 roku)]]
'''Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku''' (również '''katastrofa smoleńska'''<ref name="katastrofa smoleńska">{{cytuj stronę |url = http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/488548,katastrofa_smolenska_na_kolejnej_konferencji_rosyjscy_sledczy_mowia_ze_jeszcze_nie_mozna_mowic_o_niczyjej_winie.html |tytuł = Katastrofa smoleńska: Na kolejnej konferencji rosyjscy śledczy mówią, że jeszcze nie można mówić o „niczyjej winie” |opublikowany = gazetaprawna.pl |data = 2011-02-18 |data dostępu = 2011-12-28}}</ref> oraz '''tragedia smoleńska'''<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/Plus-Minus/301269945-Pawel-Szefernaker-Tragedia-Smolenska-byla-przelomem.html#ap-1 |tytuł = Paweł Szefernaker: Tragedia Smoleńska była przełomem |opublikowany = rp.pl |data = 2017-01-26 |data dostępu = 2017-05-01}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.onet.pl/kraj/michal-kaminski-tragedia-smolenska-jest-sakralizacja-przywodztwa-pis/lwsm9lr |tytuł = Michał Kamiński: tragedia smoleńska jest sakralizacją przywództwa PiS |opublikowany = [[onet.pl]] |data = 2017-02-21 |data dostępu = 2017-05-01}}</ref>) – [[Wypadek lotniczy|katastrofa lotnicza]] polskiego [[Polski samolot Tu-154M nr boczny 101|samolotu]] wojskowego, do której doszło w [[Smoleńsk]]u w sobotę, 10 kwietnia 2010 o godz. 8:41 [[Czas środkowoeuropejski letni|czasu środkowoeuropejskiego letniego]] ([[UTC+02:00|CEST]]) (10:41 [[UTC+04:00|czasu moskiewskiego letniego]])<ref name="2mak.ru" /><ref name="prawna">{{cytuj stronę |url = http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/415928,upadek_prezydenckiego_tu_154m_brakuje_10_minut_katastrofy.html,2 |tytuł = Upadek prezydenckiego Tu-154M – Brakuje 10 minut katastrofy |data = 2010-04-23 |opublikowany = gazetaprawna.pl |data dostępu = 2010-05-25}}</ref>. Zginęło w niej [[Lista ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku|96 osób]], wśród nich: prezydent RP [[Lech Kaczyński]] z małżonką [[Maria Kaczyńska|Marią Kaczyńską]], ostatni prezydent RP na uchodźstwie [[Ryszard Kaczorowski]], wicemarszałkowie [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmu]] i [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Senatu]], 18 parlamentarzystów, dowódcy wszystkich rodzajów [[Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej|Sił Zbrojnych RP]], funkcjonariusze [[Biuro Ochrony Rządu|Biura Ochrony Rządu]], pracownicy [[Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej|Kancelarii Prezydenta]], szefowie instytucji państwowych, duchowni, przedstawiciele ministerstw, organizacji kombatanckich i społecznych, oraz osoby towarzyszące, stanowiący delegację polską na uroczystości związane z obchodami 70. rocznicy [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]], a także [[Załoga polskiego samolotu Tu-154M nr boczny 101|załoga samolotu]].

Była to druga pod względem liczby ofiar katastrofa w historii polskiego lotnictwa i największa pod względem liczby ofiar katastrofa w dziejach polskich [[Siły Powietrzne|Sił Powietrznych]]. Katastrofy nie przeżyła żadna z osób obecnych na pokładzie<ref name="2mak.ru" />.

Samolot, który uległ katastrofie, należał do [[36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego|36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego]] i był w dyspozycji Szefa [[Kancelaria Prezesa Rady Ministrów|Kancelarii]] [[Prezes Rady Ministrów|Prezesa Rady Ministrów]]<ref>{{cytuj |tytuł = Oświadczenie ministra Jacka Sasina |data = 2010-04-28 |opublikowany = prezydent.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121108195646/http://www.prezydent.pl/kancelaria/dzialalnosc-kancelarii/art,742,oswiadczenie-ministra-jacka-sasina.html |język = pl |data dostępu = 2018-05-26}}</ref>.

Piloci próbowali wylądować na [[Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj|lotnisku Smoleńsk-Siewiernyj]] – byłej bazie wojskowej – w gęstej [[Mgła|mgle]], przy widzialności zmniejszonej do około 500 metrów. Samolot schodził znacznie poniżej normalnej ścieżki podejścia, aż uderzył w drzewa, co spowodowało niekontrolowaną prawie pełną pół[[Beczka (lotnictwo)|beczkę]] i uderzył w ziemię, zatrzymując się na zalesionym pasie ziemi w niewielkiej odległości od pasa startowego<ref name="Raport końcowy KBWLLP" /><ref name="2mak.ru" />.

Zarówno rosyjskie, jak i polskie oficjalne dochodzenia nie wykazały żadnych usterek technicznych w samolocie i doszły do wniosku, że załoga nie przeprowadziła podejścia w bezpieczny sposób w danych warunkach pogodowych<ref name="Raport końcowy KBWLLP" /><ref name="2mak.ru" />. Władze polskie stwierdziły poważne braki w organizacji i szkoleniu zaangażowanej jednostki lotniczej<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />, która została następnie rozwiązana. Kilku wysokich rangą członków polskiej armii podało się do dymisji pod naciskiem polityków i mediów.

Na przestrzeni lat katastrofa stała się szeroko poruszanym tematem polskiej debaty publicznej. Dyskutowane były m.in. przyczyny i przebieg wypadku. Równocześnie pojawiły się różne [[Teoria spiskowa|teorie spiskowe]] dotyczące katastrofy, promowane przez liderów [[Prawo i Sprawiedliwość|Prawa i Sprawiedliwości]], [[Jarosław Kaczyński|Jarosława Kaczyńskiego]] i jego zastępcę, [[Antoni Macierewicz|Antoniego Macierewicza]], którzy sugerowali, że katastrofa mogła być politycznym zabójstwem, a rozbicie się samolotu – skutkiem zamachu lub innego aktu terrorystycznego<ref name="Telegraph-Day">{{cytuj pismo |nazwisko = Day |imię = Matthew |tytuł = Smolensk air disaster 'was caused by mystery explosion’ |url = https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/poland/10758863/Smolensk-air-disaster-was-caused-by-mystery-explosion.html |czasopismo = The Telegraph |wydawca = Telegraph Media Group |data = 10 kwietnia 2014 |data dostępu = 2019-04-25}}</ref><ref name="BBC-34640535">{{cytuj stronę |url = https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-34640535 |tytuł = Poland returns to conservative roots with Law and Justice win |nazwisko = Easton |imię = Adam |opublikowany = BBC News |data = 26 października 2015 |data dostępu = 2019-04-25}}</ref><ref name="Al-Jaz">{{cytuj stronę |url = http://www.aljazeera.com/indepth/features/2013/04/2013410113411207111.html |tytuł = Poland polarised on plane crash anniversary |nazwisko = Ojewska |imię = Natalia |opublikowany = Al Jazeera |data = 10 kwietnia 2013 |data dostępu = 2019-04-25}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20160315043510/http://www.france24.com/en/20160314-poland-accuses-russia-terrorism-over-2010-jet-crash|tytuł = Poland accuses Russia of ‘terrorism’ over 2010 jet crash |opublikowany = France 24 |data dostępu = 2016-03-14}}</ref>. Dochodzenia polskie i międzynarodowe nie znalazły dowodów potwierdzających taką tezę<ref name="Raport końcowy KBWLLP" /><ref name="2mak.ru" />.

== Tupolew Tu-154M nr operacyjny 101 i lot PLF 101 ==
{{osobny artykuł|Polski samolot Tu-154M nr boczny 101}}
Katastrofie uległ wojskowy samolot [[Tu-154|Tupolew Tu-154]]M Lux nr boczny 101, wyprodukowany wiosną 1990 roku w zakładach lotniczych w [[Samara|Kujbyszewie]] w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i od tego czasu trzykrotnie remontowany, należący do [[36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego|36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego]] (36 SPLT).

=== Lot PLF 101 i załoga samolotu ===
[[Plik:2010 Polish Air Force Tu-154 crash map-pl.svg|mały|upright=1.2|lewo|Trasa lotu]]
{{osobny artykuł|Załoga polskiego samolotu Tu-154M nr boczny 101}}
10 kwietnia 2010 samolot Tu-154M odbywał lot na trasie [[Warszawa]] – [[Smoleńsk]]; według przepisów polskich przelot miał status HEAD (informacja dla [[Kontrola ruchu lotniczego|służb kontroli ruchu lotniczego]], że na pokładzie znajduje się jedna z najważniejszych osób w państwie)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.altair.com.pl/magazines/article?article_id=2777 |tytuł = Specpułk od kuchni |autor = G. Sobczak |opublikowany = altair.com.pl |data dostępu = 2010-05-22}}</ref>; według przepisów rosyjskich miał status nieregularnego lotu międzynarodowego i lotu kategorii „A”<ref name="2mak.ru" /> (tzw. lot osoboważny<ref name="uwagi" />). Załogę samolotu Tu-154M stanowili żołnierze i pracownice 36 SPLT w liczbie siedmiu osób oraz jedna funkcjonariuszka [[Biuro Ochrony Rządu|Biura Ochrony Rządu]], będąca członkiem personelu pokładowego. Start z [[Lotnisko Chopina w Warszawie|portu lotniczego Warszawa-Okęcie]] nastąpił o godz. 7:27 [[UTC+02:00|UTC+2]] (9:27 UTC+4), z 27-minutowym opóźnieniem<ref name="2mak.ru" /><ref name="Seremet2" />. Zgodnie z planem lotu, w którym lot nosił oznaczenie „PLF 101 – I – M”<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/541802-Lot-do-Smolenska-byl-wojskowy---mowia-eksperci.html |tytuł = Lot był wojskowy, nie cywilny |opublikowany = rp.pl |data = 2010-09-28 |data dostępu = 2010-09-29}}</ref>, rejs miał trwać 75 minut<ref name="polskazbrojna">{{cytuj stronę |url = http://www.polska-zbrojna.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=7878:smoleska-droga-podejcia-pz-202010&catid=88:polska-zbrojna&Itemid=112 |tytuł = Smoleńska droga podejścia (PZ 20/2010) |autor = T. Białoszewski, M. Sarjusz-Wolski |opublikowany = polska-zbrojna.pl |data = 2010-05-14 |data dostępu = 2010-06-02}}</ref>. Lot odbywał się na wysokości 10 tys. m<ref name="2mak.ru" />, z prędkością 800&nbsp;km na godzinę<ref name="polskazbrojna" />; o godz. 7:45 UTC+2 samolot przekroczył granicę polskiej przestrzeni powietrznej<ref name="Seremet2" />, a o godz. 8:22 UTC+2 wszedł w rosyjską przestrzeń powietrzną, przekraczając punkt nawigacyjny ASKIL<ref name="2mak.ru" />. Zbliżywszy się do celu podróży, rosyjskiego [[Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj|lotniska wojskowego Smoleńsk-Siewiernyj]], maszyna rozpoczęła manewr zniżania, po czym okrążyła lotnisko na wysokości 500 m, by podejść do lądowania od strony wschodniej<ref name="polskazbrojna" /> kursem 259 stopni<ref name="2mak.ru" />. Kilkadziesiąt minut wcześniej na lotnisku Siewiernyj miały miejsce [[Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj#Incydenty lotnicze w dniu 10 kwietnia 2010|dwa incydenty lotnicze]], z udziałem polskiego samolotu [[Jak-40]] i rosyjskiego samolotu [[Ił-76]]MD.

== Okoliczności katastrofy ==
=== Przygotowanie lotniska i warunki pogodowe przed katastrofą ===
[[Plik:Smolensk Nord-APP.png|mały|upright=1.7|lewo|Rekonstrukcja ostatnich chwil lotu Tu-154M według raportów MAK i KBWLLP]]
Naprowadzaniem samolotu na lotnisku Smoleńsk-Siewiernyj kierowało czterech oficerów [[Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej|Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej]]: płk gwardii Nikołaj Krasnokutski, ppłk Pawieł Plusnin (kierownik lotów), mjr Wiktor Ryżenko (kierownik strefy lądowania, obsługujący radiolokacyjny system lądowania (RSP)) i mjr W.W. Łubancew (pomocnik kierownika lotów)<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?typ=po&dat=20110107&id=po06.txt |tytuł = Prognoza przyszła z Tweru |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2011-01-07 |data dostępu = 2011-01-08}}</ref>. Płk Krasnokutski, ppłk Plusnin i mjr Ryżenko przebywali na bliższym startowym punkcie dowodzenia, a mjr Łubancew na dalszym startowym punkcie dowodzenia<ref name="2mak.ru" />. Lotnisko nosiło kryptonim „Korsaż” (dosł. „gorset”)<ref>W języku rosyjskim „Корсаж” („Korsaż”). W transkrypcjach MAK i KBWLLP z 2010 i 2011 roku występuje forma „Korsaż”. W przekazach dziennikarskich błędnie rozpowszechniono mylne tłumaczenie rosyjskiego kryptonimu „Корсаж” jako „Korsarz” (pirat, morski rabuś), podczas gdy w rzeczywistości słowo „корсаж” znaczy po rosyjsku „gorset”, zaś polski „korsarz” to po rosyjsku m.in. „корсар” („korsar”).</ref>; nie było na nim [[Wieża kontroli lotów|wieży kontroli lotów]] i kierowanie lotami odbywało się ze startowego punktu dowodzenia<ref name="uwagi" />. Lotnisko Siewiernyj nie posiadało systemu precyzyjnego naprowadzania [[Instrument landing system|Instrument Landing System]] (ILS), a jedynie dwie [[Radiolatarnia bezkierunkowa|radiolatarnie bezkierunkowe]] (NDB). Zgodnie z raportem [[Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego|Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego]] (KBWLLP) wskazania bliższej radiolatarni były niestabilne i wahały się w zakresie ±10°<ref name="Raport końcowy KBWLLP">{{cytuj stronę |url = http://archive.is/vdsx |tytuł = Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |data = 2011-07-27 |strony = 11, 17, 27, 174, 175, 318, 319 |data dostępu = 2012-07-05}}</ref>. Również system świetlny lotniska nie działał w dniu katastrofy poprawnie. Światła drugiej i trzeciej grupy (700–800 m od progu pasa) nie istniały, zaś na światłach pierwszej grupy (900 m od progu pasa) z trzech żarówek świeciła się tylko jedna. Wszystkie światła były również zasłaniane przez rosnące w pobliżu drzewa i krzewy. W pobliżu drogi lądowania występowały także przeszkody lotnicze, które swą wysokością przekraczały dopuszczalne normy (niektóre nawet o 11 metrów)<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />.

Tuż przed katastrofą nad lotniskiem zalegała warstwa gęstej, szarawej [[Mgła|mgły]]; wyżej niebo było bezchmurne i świeciło słońce<ref name="Wosztyl">{{cytuj stronę |url = http://www.polskatimes.pl/opinie/258595,wosztyl-mieli-my-precyzyjne-informacje,id,t.html |tytuł = Wosztyl: Mieliśmy precyzyjne informacje |opublikowany = polskatimes.pl |data = 2010-05-21 |data dostępu = 2010-05-21}}</ref>. Widzialność z minuty na minutę się pogarszała<ref name="Wosztyl" />, jednak mimo gęstej mgły lotnisko nie zostało zamknięte<ref name="pogoda">{{cytuj stronę |url = https://wydarzenia.interia.pl/kraj/news-,nId,880298 |tytuł = Dlaczego nie zamknięto lotniska w Smoleńsku? |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2010-05-12 |data dostępu = 2017-04-13}} W Rosji cywilne procedury lotniskowe reguluje m.in. [[Aeronautical Information Publication|AIP]] Federacji Rosyjskiej, część 3, Lotniska (AD), 1.1 pkt. 1c i 1e, z których wynika, że decyzję o lądowaniu obcego statku powietrznego w Rosji podejmuje jego dowódca, a kontroler może zabronić lądowania, jeśli uzna to za konieczne, por. [http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:YEFgvnEwVvIJ:www.aeronavt.com/AIP/ad/ad1/ad1-1.pdf+AIP+Russia+and+CIS,+Aerodromes+%E2%80%93+Introduction&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESjWbdNAi-Dj4U3G3cVp_n6XxBay9CWGWgN_M08U-89_A8kwovIa0WaL_dsURZvJM7W6uGpnl4e_uSNXoX6bSW0RkKtrh_bomMSmtBGmfy-DBCH01F9rASf-pC8IEhzlWzyFG1tY&sig=AHIEtbTxVCsxmkclyq9E0gV4Ki8s_u0w0w ''AIP Russia and CIS, Aerodromes – Introduction.''] {{lang|ru|en}} [dostęp 2010-05-22]. W przypadku lotów wojskowych stosowane są odrębne procedury wojskowe; według zeznań świadków na lotnisku Siewiernyj kierowanie lotami odbywało się zgodnie z „Federalnym Regulaminem Lotnictwa Państwowego” zatwierdzonym rozkazem Ministra Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej Nr 275 z 2004 roku, por. {{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/-1,1674784,0,1,rosyjscy-kontrolerzy-cywilni-czy-wojskowi,wiadomosc.html |tytuł = Rosyjscy kontrolerzy cywilni czy wojskowi |opublikowany = tvn24.pl |data = 2010-09-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100927015229/http://www.tvn24.pl/-1,1674784,0,1,rosyjscy-kontrolerzy-cywilni-czy-wojskowi,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2010-09-27 |data dostępu = 2010-09-26}}</ref>. Kierownik lotów, ppłk Pawieł Plusnin, będący jednocześnie zastępcą dowódcy komendantury lotniczej lotniska Siewiernyj<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />, telefonicznie konsultował tę sprawę z dyżurnym operacyjnym Sztabu Kierowania Lotnictwem Wojskowo-Transportowym Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej w [[Moskwa|Moskwie]]<ref name="tvn24.pl">{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/-1,1674784,0,1,rosyjscy-kontrolerzy-cywilni-czy-wojskowi,wiadomosc.html |tytuł = Rosyjscy kontrolerzy cywilni czy wojskowi |opublikowany = tvn24.pl |data = 2010-09-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100927015229/http://www.tvn24.pl/-1,1674784,0,1,rosyjscy-kontrolerzy-cywilni-czy-wojskowi,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2010-09-27 |data dostępu = 2010-09-24}}</ref>; konsultacje telefoniczne z dowództwem w [[Twer]]ze oraz dowództwem wojsk lotniczych w Moskwie prowadził również płk gwardii Nikołaj Krasnokutski, do października 2009 roku dowódca 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego stacjonującego na lotnisku Siewiernyj, w chwili katastrofy zastępca dowódcy 6955 Mginskiej Bazy Lotniczej (1 kategorii) w [[Baza lotnicza Twer-Migałowo|bazie lotniczej Twer-Migałowo]]<ref name="2mak.ru" />, w późniejszym okresie komendant 610 Centrum Szkolenia Bojowego oraz Przeszkalania Personelu Latającego Wojskowego Lotnictwa Transportowego w [[Baza lotnicza Iwanowo-Siewiernyj|bazie lotniczej Iwanowo-Siewiernyj]], obecny w pomieszczeniu kontroli lotów<ref name="dziennik.pl">{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/302882,moskwa-niech-laduja-moze-sie-uda.html |tytuł = Moskwa: Niech lądują, może się uda |opublikowany = dziennik.pl |data = 2010-09-24 |data dostępu = 2010-09-26}}</ref>. W wyniku tych konsultacji lotniska nie zamknięto<ref name="dziennik.pl" />.
[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-08.jpg|mały|Funkcjonariusze rosyjskich służb mundurowych wymieniający żarówki w lampach świateł podejścia pasa startowego lotniska w Smoleńsku kilka godzin po katastrofie]]
W trakcie pracy grupy kierowania lotami ppłk Plusnin podjął decyzję o skierowaniu samolotu na lotnisko zapasowe z powodu złych warunków atmosferycznych, jednak ta decyzja ppłk. Plusnina została anulowana przez płk. Krasnokutskiego, który wydał polecenie by sprowadzić samolot do wysokości decyzji pilota –100 m, zezwalając tym samym załodze na próbne podejście do lądowania<ref name="uwagi" />. Około godz. 10:30 czasu moskiewskiego (godz. 8:30 czasu polskiego) kierownik lotów rozmawiał o sytuacji pogodowej na lotnisku z [[Gieorgij Połtawczenko|Gieorgijem Połtawczenką]], pełnomocnym przedstawicielem prezydenta Rosji w [[Centralny Okręg Federalny|Centralnym Okręgu Federalnym]] i członkiem Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, oraz z [[Siergiej Antufjew|Siergiejem Antufjewem]], gubernatorem [[Obwód smoleński|obwodu smoleńskiego]]; oczekiwali oni na lotnisku na przylot polskiej delegacji<ref name="premier.gov.ru">{{cytuj stronę |url = http://www.premier.gov.ru/events/news/10179/ |tytuł = Председатель Правительства Российской Федерации В.В.Путин провел совещание оперативного штаба на месте катастрофы самолета Ту-154 |opublikowany = premier.gov.ru |data = 2010-07-08 |język = ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20100417032352/http://www.premier.gov.ru/events/news/10179/ |zarchiwizowano = 2010-04-17 |data dostępu = 2010-06-04}}</ref>.

Na cztery minuty przed katastrofą widzialność z ziemi była oceniana na 200 m<ref name="Anodina" />. 19 lipca 2010 podano, że o godz. 8:41 czasu polskiego warunki pogodowe na lotnisku były następujące: wiatr przy gruncie 110–130 stopni, prędkość wiatru 2&nbsp;m/s, widzialno��ć 300–500 m, mgła, zachmurzenie 10 stopni warstwowe, [[podstawa chmur]] 40–50 m, temperatura plus 1–2 [[Skala Celsjusza|stopnie Celsjusza]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru:80/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |tytuł = Tу-154М № 101 – 19 июля 2010 |opublikowany = mak.ru |data = 2010-07-19 |język = ru |data dostępu = 2010-07-20}}</ref>. W tych warunkach pogodowych lądowanie na lotnisku w Smoleńsku byłoby niezgodne z przepisami, jednak kontroler lotniska wyraził zgodę na wykonanie próby podejścia do lądowania, po decyzji załogi, by się mogła przekonać, jakie są warunki<ref name="uwagi" />.

=== Przebieg katastrofy ===
Załoga wykonywała próbne podejście do lądowania do tzw. wysokości podjęcia decyzji<ref name="Anodina" />. Zezwalając załodze na wykonanie trzeciego zakrętu kręgu nadlotniskowego, kontroler poinformował, aby na wysokości decyzji być gotowym do [[Przejście na drugie okrążenie|odejścia na drugi krąg]]<ref name="Anodina" />. Według oficjalnych źródeł rosyjskich podana przez kontrolera wysokość decyzji wynosiła 100 m<ref name="Anodina" /><ref name="stenogramy" />, według zeznań części świadków, niezgodnie z procedurą, 50 m<ref name="rozpowszechnianie" /><ref name="Muś" />. Samolot kontynuował manewr schodzenia do wysokości decyzyjnej na [[Automatyczny pilot|autopilocie]], korzystającym z danych GPS, sterującym wysokością, kursem i [[Ciąg silnika lotniczego|ciągiem]]<ref>W 2011 roku w Polsce ukazała się książka J. Osieckiego, T. Białoszewskiego, R. Latkowskiego i M. Prószyńskiego „Ostatni lot. Raport o przyczynach katastrofy” (Warszawa 2011), której autorzy zakwestionowali raporty końcowe MAK i KBWLLP i stwierdzili, że udało im się zrekonstruować lot lepiej niż ekspertom obu komisji. Zarzucając polskiej komisji manipulację faktami, napisali między innymi, że lądowanie na autopilocie oraz automacie ciągu (ABSU) było zabronione w instrukcji pilotażu tupolewów od czasu katastrofy Tu-154B-2 w Norylsku w 1981 roku, że sprzęgnięcie komputera nawigacyjnego UNS z autopilotem było zabronione przez producenta, choć powszechnie praktykowane w 36 SPLT, i że podchodzenie do lądowania w tych warunkach pogodowych, jakie panowały w Smoleńsku, stanowiło naruszenie Regulaminu Lotów Sił Zbrojnych RP (RL-2006), por. {{cytuj książkę |autor = Jan Osiecki, Tomasz Białoszewski, Robert Latkowski, Mieczysław Prószyński |tytuł = Ostatni lot. Raport o przyczynach katastrofy |data = 2011 |isbn = 978-83-7648-924-7}}</ref>. Załoga schodziła do poziomu lotniska posługując się [[radiowysokościomierz]]em, podającym odległość od ziemi w danym miejscu, zmieniającą się wraz z rzeźbą terenu. Nie korzystała z [[wysokościomierz|wysokościomierza barometrycznego]] wyskalowanego na ciśnienie atmosferyczne na poziomie lotniska i podającego wysokość względem poziomu płyty lotniska. 

Według raportów komisji badających przyczyny katastrofy, samolot w trakcie podchodzenia do lotniska na autopilocie znalazł się nad głębokim parowem położonym poniżej poziomu lotniska<ref name="2mak.ru" />. Jak podała polska Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP), z zapisu rozmów załogi samolotu wynikało, że dowódca statku powietrznego wydał komendę odejścia na drugi krąg, co nastąpiło 8 sekund po osiągnięciu 100 m, czyli wysokości decyzji<ref name="Raport końcowy KBWLLP. Załącznik 1">{{cytuj stronę |url = http://archive.is/vdsx |tytuł = Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 1.1. Profil podejścia do lądowania samolotu Tu-154M nr 101 na lotnisko SMOLEŃSK PÓŁNOCNY w dniu 10.04.2010 (od 3500 m) według czasu UTC |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |data = 2011-07-27 |data dostępu = 2012-06-03}}</ref>; w tym momencie samolot jednak już znajdował się na wysokości barometrycznej 39 metrów nad poziomem lotniska i 91 metrów nad poziomem terenu wg wskazań radiowysokościomierza<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />, zniżając się z prędkością pionową 6,2 m/s<ref name="Raport końcowy KBWLLP. Załącznik 2 str 23">{{cytuj stronę |url = http://archive.is/vdsx |tytuł = Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 2. Opis i analiza pracy systemów pokładowych samolotu Tu-154M nr 101 |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |data = 2011-07-27 |strony = 23/53 |data dostępu = 2012-06-03}}</ref>. 

Według [[Międzypaństwowy Komitet Lotniczy|Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego]], {{lang|ru}} Межгосударственный авиационный комитет (MAK), organu [[Wspólnota Niepodległych Państw|Wspólnoty Niepodległych Państw]] badającego katastrofy lotnicze, dowódca statku powietrznego nie wydał komendy odejścia na drugi krąg<ref name="2mak.ru" />. Według raportu końcowego MAK załoga samolotu podjęła decyzję o lądowaniu<ref name="2mak.ru" />, natomiast według raportu końcowego KBWLLP załoga nie podjęła decyzji o lądowaniu<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />. 17 stycznia 2011 płk [[Mirosław Grochowski]], wiceszef polskiej rządowej komisji badającej okoliczności katastrofy pod Smoleńskiem, potwierdził oficjalnie, że przed katastrofą Tu-154 dowódca samolotu, [[Arkadiusz Protasiuk]], wydał komendę „odchodzimy”<ref name="tvpinfo_20120117">{{cytuj stronę |url = http://tvp.info/informacje/polska/kapitan-wydal-komende-odchodzimy/3812855 |tytuł = Kapitan wydał komendę „odchodzimy” |data = 2011-01-17 |opublikowany = tvp.info |archiwum = https://web.archive.org/web/20110120125005/http://tvp.info/informacje/polska/kapitan-wydal-komende-odchodzimy/3812855 |zarchiwizowano = 2011-01-20 |data dostępu = 2012-11-17}}</ref>, bowiem w grudniu 2010 roku polskim ekspertom z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego udało się ustalić, że stało się to w tym samym momencie, gdy w kabinie pilotów słychać pierwszy komunikat ''pull up'', na 22 sekundy przed katastrofą. Potwierdzenie „odejścia” przez drugiego pilota, [[Robert Grzywna|Roberta Grzywnę]], nastąpiło osiem sekund później<ref name="dziennik.pl_20120116">{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/317852,tu-154-nie-ladowal-pilot-wydal-komende-odchodzimy.html |tytuł = Tu-154 nie lądował! Pilot wydał komendę „odchodzimy”! |data = 2011-01-16 |opublikowany = dziennik.pl}}</ref>.

Międzypaństwowy Komitet Lotniczy przypisał wydarzenia zachodzące w ostatniej fazie lotu błędom załogi wywołanym przez czynniki psychologiczne<ref name="2mak.ru" />, a Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego „próbie odejścia na drugi krąg przy wykorzystaniu zakresu pracy ABSU – automatyczne odejście”<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />. W trakcie podchodzenia do lądowania kierownik strefy lądowania, mjr Ryżenko, kilkakrotnie informował załogę samolotu, że maszyna znajduje się na [[Kurs (nawigacja)#Kurs statku powietrznego|kursie]] i [[Ścieżka podejścia|ścieżce]]; według strony polskiej były to informacje błędne, gdyż w rzeczywistości położenie samolotu było poza dopuszczalną tolerancją dla radiolokacyjnego systemu lądowania (RSP)<ref name="uwagi" />. Według zeznań świadka, w chwili przelotu nad jedną z radiolatarni między jej odciągiem, a skrzydłem samolotu przeskoczyła iskra<ref name="E.Klich">{{cytuj stronę |url = http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/C66ADE03E2400CF6C12577E600509FCD?OpenDocument |tytuł = Biuletyn nr 4283/VI – Komisja Infrastruktury (nr 329), Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka (nr 235) |data = 2010-10-21 |opublikowany = sejm.gov.pl |data dostępu = 2010-12-24}}</ref>.

Załoga zwiększyła ciąg silników, by nabrać wysokości, przez pewien czas maszyna leciała nisko nad ziemią, ścinając na trasie lotu wierzchołki drzew. Pierwszy kontakt z drzewami nastąpił w odległości 1050 m od progu [[Droga startowa|pasa startowego]] i 40–45 metrów na lewo od jego osi<ref name="MAK16kwietnia">{{cytuj stronę |url = http://www.rian.ru/incidents/20100416/222878521.html |tytuł = Самолет президента Польши задел деревья за километр до аэропорта |opublikowany = rian.ru |data = 2010-04-16 |język = ru |data dostępu = 2010-06-13}}</ref>. Według raportu końcowego Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego (MAK) z 12 stycznia 2011, o godz. 8:41:00 czasu polskiego, ok. 60 m na lewo od osi pasa, samolot stracił część lewego [[Skrzydło (lotnictwo)|skrzydła]] o długości ok. 6,5 m w wyniku kolizji z brzozą o średnicy pnia 30–40&nbsp;cm (tzw. [[brzoza smoleńska]]) a po następnych 5–6 sekundach zderzył się z ziemią w położeniu odwróconym<ref name="2mak.ru" />; nastąpiło to, jak podano, około 350–500 m od progu pasa startowego, 150 m na lewo od jego osi<ref name="MAK16kwietnia" />. Według raportu końcowego KBWLLP zderzenie z brzozą i utrata około jednej trzeciej długości lewego skrzydła nastąpiły o godz. 8:41:02,8 UTC+2<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />. W 2011 roku ustalenia MAK i KBWLLP na temat utraty części skrzydła przez Tu-154M w wyniku kolizji z brzozą zostały zakwestionowane przez wyniki obliczeń numerycznych przeprowadzonych na [[Uniwersytet w Akronie|University of Akron]] w Stanach Zjednoczonych przez amerykańskiego uczonego polskiego pochodzenia, [[Wiesław Binienda|Wiesława Biniendę]], z których wynikało, że w wyniku tej kolizji skrzydło samolotu nie mogło odpaść<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.ecgf.uakron.edu/~civil/people/binienda/Parlament%20November%202011%20-%20English.pdf |tytuł = Analysis of the Presidential Plane Crash in Smolensk, Russia, on April 10, 2010 (Updated November 25, 2011) |opublikowany = ecgf.uakron.edu |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20131220100346/http://www.ecgf.uakron.edu/%7Ecivil/people/binienda/Parlament%20November%202011%20-%20English.pdf |zarchiwizowano = grudnia 20, 2013 |data dostępu = 2012-07-03}}</ref>. W 2012 roku ustalenia MAK i KBWLLP na temat [[Tor ruchu|trajektorii]] lotu maszyny zostały potwierdzone przez obliczenia [[Aerodynamika|aerodynamiczne]] wykonane przez [[Paweł Artymowicz|Pawła Artymowicza]], polskiego [[astrofizyka]] pracującego na [[University of Toronto]] w [[Kanada|Kanadzie]]<ref name="Artymowicz">{{cytuj stronę |url = http://planets.utsc.utoronto.ca/~pawel/MechAv2012.pdf |tytuł = Aerodynamiczne obliczenia ostatnich sekund lotu PLF 101 w porównaniu z danymi zebranymi przez komisje badania wypadków |opublikowany = planets.utsc.utoronto.ca |data dostępu = 2012-06-18}}</ref>.

12 stycznia 2011 ujawniono, że polska [[Rejestrator parametrów lotu|czarna skrzynka]] ATM-QAR zakończyła pracę o godz. 8:41:02,5 czasu polskiego<ref name="uwagi" />, a o godz. 8:41:05 czasu polskiego doszło do zaniku zasilania pokładowego systemu kierowania lotem [[Flight Management System|FMS]] („zamrożenie pamięci”), co nastąpiło na wysokości barometrycznej skorygowanej do poziomu lotniska wynoszącej ok. 15 metrów, przy prędkości podróżnej 145 [[Węzeł (jednostka prędkości)|węzłów]] (ok. 270&nbsp;km/h), w punkcie o współrzędnych 54°49.483′ szerokości północnej i 32°03.161′ długości wschodniej<ref name="2mak.ru" />. W trakcie badań prowadzonych przez polską Komisję Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP) otrzymano kompletny zapis czarnych skrzynek samolotu Tu-154M nr 101 kończący się o godz. 8:41:04 czasu polskiego i przyjęto, że po godz. 8:41:04 w czasie krótszym niż 0,5 sekundy nastąpiło zniszczenie instalacji elektrycznej systemu rejestracji parametrów lotu MSRP, co przerwało jego pracę<ref name="Raport końcowy KBWLLP. Załącznik 2 str 7">{{cytuj stronę |url = http://archive.is/vdsx |tytuł = Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 2. Opis i analiza pracy systemów pokładowych samolotu Tu-154M nr 101 |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |data = 2011-07-27 |strony = 7/53 |data dostępu = 2011-08-01}}</ref>.

Według Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego (MAK) zderzenie samolotu z ziemią nastąpiło o godz. 8:41:06 UTC+2<ref name="2mak.ru" />, a według polskiej Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP) o godz. 8:41:07,5 UTC+2<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />. Ppłk Plusnin zeznał przed rosyjskimi śledczymi, że w chwili upadku samolotu usłyszał lekki wybuch i podjął kilka bezskutecznych prób wywołania maszyny<ref name="tvn24.pl" />. W chwili katastrofy samolot rozpadł się na tysiące fragmentów różnych rozmiarów<ref name="archeolodzy3" />. Tuż po katastrofie na miejscu zdarzenia nakręcono [[Telefon komórkowy|telefonem komórkowym]] amatorski film znany pod nazwą, między innymi, ''[[Samolot płonie]]''; stał się on jednym z dowodów rzeczowych w [[Śledztwo|śledztwie]].

=== Reakcje mediów po katastrofie ===
[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-07.jpg|mały|Rosyjscy wojskowi i milicjanci rozciągający kable zasilające oświetlenie pasa startowego kilka godzin po katastrofie]]
Informacje publikowane przez rosyjskie media tuż po katastrofie sugerowały błąd załogi lub awarię<ref name="Pliusnin" /><ref name="Aloszyn" />. Serwis LifeNews.ru przeprowadził wywiad z ppłk. Plusninem<ref name="Pliusnin">{{cytuj stronę |url = http://www.lifenews.ru/news/20288 |tytuł = Диспетчер рассказал о причинах крушения Ту-154 |opublikowany = lifenews.ru |data = 2010-04-10 |język = ru |data dostępu = 2010-10-27}}</ref>. W wywiadzie tym powiedział on, że obserwując pogarszającą się pogodę, zaproponował polskiej załodze lądowanie na lotnisku zapasowym, ale dowódca załogi podjął inną decyzję<ref name="Pliusnin" />. Pilot miał odpowiedzieć: ''Ilość paliwa pozwala mi na to, by zrobić krąg, i odlecę na zapasowe lotnisko, jeśli nie usiądę''<ref name="Pliusnin" />. Ppłk Plusnin twierdził, że załoga samolotu nie odpowiadała na komunikaty, nie podawała wysokości lotu i słabo znała język rosyjski<ref name="Pliusnin" /> (czemu oficjalnie zaprzeczyła strona polska<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.sp.mil.pl/pl/aktualnosci/1-aktualnosci/740-piloci-prezydenckiego-tu-154m |tytuł = Piloci prezydenckiego Tu 154M |data = 2010-04-11 |opublikowany = sp.mil.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20130120050916/http://sp.mil.pl/pl/aktualnosci/1-aktualnosci/740-piloci-prezydenckiego-tu-154m |zarchiwizowano = 2013-01-20 |data dostępu = 2012-09-09}}</ref> i co zostało zdementowane przez stronę rosyjską<ref name="Anodina" /> oraz w późniejszych zeznaniach ppłk. Plusnina<ref name="tvn24.pl" />).

10 kwietnia 2010 pierwszy zastępca szefa sztabu rosyjskich Sił Powietrznych, gen. Aleksandr Aloszyn, oświadczył, że w odległości 1,5 km od lotniska wzrosła pionowa prędkość opadania polskiego samolotu i maszyna znalazła się poniżej [[ścieżka podejścia|ścieżki podejścia]], po czym kontroler wydał komendę, by załoga przeszła do lotu poziomego, a gdy piloci nie wypełnili tego polecenia, kilkakrotnie wydał komendę, by skierowali się na lotnisko zapasowe, jednak samolot dalej się zniżał<ref name="Aloszyn">{{cytuj stronę |url = http://www.lifenews.ru/news/20326 |tytuł = Путин осмотрел место падения Ту-154 |opublikowany = lifenews.ru |data = 2010-04-10 |język = ru |data dostępu = 2010-06-11}}</ref> (ten opis komunikacji wieży kontrolnej z samolotem nie znalazł potwierdzenia w opublikowanych stenogramach<ref name="stenogramy" />).

Z relacji uczestników akcji ratowniczej publikowanych w rosyjskiej prasie po katastrofie wynika, że przed przylotem polskiej delegacji służby rosyjskie zastosowały w rejonie lotniska Siewiernyj bezprecedensowe środki bezpieczeństwa, lecz funkcjonariusze czekający w pobliżu lotniska w pierwszej chwili nie zorientowali się, że doszło do katastrofy<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20150222225510/http://www.mk.ru/incident/accident/article/2010/10/03/533783-samolet-kachinskogo-razbilsya-na-mnozhestvo-versiy.html |tytuł = Самолет Качиньского разбился на множество версий |opublikowany = mk.ru |data = 2010-10-04 |język = ru |data dostępu = 2010-10-14}}</ref>. Według doniesień mediów również polskie służby określiły stopień zagrożenia wizyty jako podwyższony (tzw. „średni”)<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?typ=po&dat=20100927&id=po01.txt |tytuł = 10 kwietnia: średni stopień zagrożenia |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2010-09-27 |data dostępu = 2010-10-21}}</ref>.

=== Ustalenia dotyczące czasu katastrofy ===
Według opublikowanych w marcu 2012 roku stenogramów Centrum Operacyjnego [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|MSZ]] informacja o katastrofie została przekazana ministrowi [[Radosław Sikorski|Radosławowi Sikorskiemu]] o godz. 8:48 czasu polskiego<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.msz.gov.pl/Informacja,MSZ,w,sprawie,rozmow,10,kwietnia,2010,roku,po,katastrofie,samolotu,w,Smolensku,50852.html |tytuł = Informacja MSZ w sprawie rozmów 10 kwietnia 2010 po katastrofie samolotu w Smoleńsku |opublikowany = msz.gov.pl |archiwum = https://archive.is/AbBV |zarchiwizowano = 2012-08-05 |data dostępu = 2012-05-20}}</ref>, jednak w dniach 10–28 kwietnia 2010 jako godzinę katastrofy podawano godz. 8:56 czasu polskiego (10:56 czasu moskiewskiego)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nto.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100428/KRAJSWIAT/163364978 |tytuł = Tusk: Do katastrofy pod Smoleńskiem doszło prawdopodobnie o godzinie 8:41 |opublikowany = nto.pl |data = 2010-04-28 |data dostępu = 2010-06-11}}</ref>. Pierwsze informacje o tym, że godzina może być inna, pojawiły się 23 kwietnia 2010<ref name="prawna" />.

10 kwietnia 2010 rosyjski minister ds. sytuacji nadzwyczajnych gen. [[Siergiej Szojgu]] poinformował premiera Rosji [[Władimir Putin|Władimira Putina]], że samolot zniknął z [[radar]]ów o godz. 10:50 czasu moskiewskiego<ref name="premier.gov.ru" /> (godzina ta pokrywała się z godziną zgonu wpisywaną przez rosyjskich lekarzy do protokołów identyfikacji zwłok<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/471102-Dziwne-wnioski-z-sekcji.html |tytuł = Dziwne wnioski z sekcji |opublikowany = rp.pl |data = 2010-05-05 |data dostępu = 2010-08-04}}</ref>).

Z raportu przedsiębiorstwa energetycznego Smolenskenergo wynikało, że w godz. 10:39:35–10:41:11 czasu moskiewskiego (8:39:35–8:41:11 czasu polskiego) miała miejsce przerwa w zasilaniu lotniska Siewiernyj linią energetyczną nr 602 ze [[Stacja elektroenergetyczna|stacji elektroenergetycznej]] „Siewiernaja”; doszło do tego wskutek zerwania przewodów [[Linia elektroenergetyczna napowietrzna|napowietrznej linii elektroenergetycznej]] 6 kV w przęśle pomiędzy słupami 2/3 i 2/4, co przypisano upadkowi samolotu<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20100708&typ=po&id=po02.txt |tytuł = Protokół z przeprowadzenia dochodzenia w sprawie odłączenia linii wysokiego napięcia-602 od stacji elektroenergetycznej „Siewiernaja” – 10 kwietnia 2010 |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2010-07-08 |data dostępu = 2010-08-01}} W protokole z dochodzenia w sprawie zerwanej linii znajduje się m.in. zapis: „Punkty łączności (kable) lotniska „Siewiernyj” otrzymują zasilanie od: linii wysokiego napięcia-602 stacji elektroenergetycznej „Siewiernaja” TP-329 „Rostelekom – Lotnisko „Siewiernyj”. [[Rostelecom]] to rosyjskie przedsiębiorstwo telekomunikacyjne.</ref>.

4 maja 2010 [[Siergiej Antufjew]], gubernator obwodu smoleńskiego i członek rosyjskiej komisji rządowej do zbadania przyczyn katastrofy, poinformował, że do katastrofy doszło o godz. 10:38 czasu moskiewskiego (8:38 czasu polskiego)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/203019,Nowa-informacja-ws-godziny-katastrofy-Tupolewa |tytuł = Nowa informacja ws. godziny katastrofy Tupolewa |opublikowany = polskieradio.pl |data = 2010-05-04 |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>.

19 maja 2010 Międzypaństwowy Komitet Lotniczy (MAK) podał, że zderzenie samolotu z ziemią nastąpiło o godzinie 8:41:06 czasu polskiego<ref name="Anodina" />, a 29 lipca 2011 w raporcie końcowym KBWLLP stwierdzono, że zderzenie samolotu z ziemią miało miejsce o godz. 8:41:07,5 czasu polskiego<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />.

=== Działania po katastrofie ===
[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-10.jpg|mały|Szczątki samolotu na miejscu katastrofy (10 kwietnia 2010)]]
Według komunikatu Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego (MAK) z 19 maja 2010 i raportu końcowego MAK z 12 stycznia 2011, 180 funkcjonariuszy Urzędu Spraw Wewnętrznych [[Obwód smoleński|obwodu smoleńskiego]] i rosyjskiej [[Federalna Służba Ochrony Federacji Rosyjskiej|Federalnej Służby Ochrony]] (FSO) otoczyło teren kordonem ok. 13 minut po katastrofie; 18 minut po katastrofie strażacy ugasili niewielki pożar wśród szczątków samolotu<ref name="2mak.ru" /><ref name="Anodina" />.

Według ustaleń strony polskiej jako pierwsza na miejsce katastrofy przybyła jednostka straży pożarnej PCz-3, co nastąpiło o godz. 10:55 czasu moskiewskiego (godz. 8:55 czasu polskiego), w 14 minut po upadku samolotu<ref name="uwagi" />; jednostka ta dyżurowała na terenie lotniska Siewiernyj i wyjechała na miejsce katastrofy o godz. 10:51 czasu moskiewskiego (godz. 8:51 czasu polskiego), w 10 minut po upadku samolotu<ref name="2mak.ru" />. [[Syrena (urządzenie do sygnalizacji dźwiękowej)|Syreny alarmowe]] zawyły na lotnisku o godz. 10:56 czasu moskiewskiego (godz. 8:56 czasu polskiego)<ref name="prawna" />.

Gieorgij Połtawczenko poinformował premiera Władimira Putina, że przybył na miejsce wraz z gubernatorem Antufjewem w trzy minuty po uzyskaniu informacji o katastrofie<ref name="premier.gov.ru" />. O godz. 11:00 czasu moskiewskiego (godz. 9:00 czasu polskiego) na miejsce katastrofy wyjechały jednostki ratowniczo-gaśnicze, milicjanci i funkcjonariusze [[Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej|Federalnej Służby Bezpieczeństwa]] (FSB)<ref name="2mak.ru" />. Do godz. 11:40 czasu moskiewskiego (godz. 9:40 czasu polskiego) rosyjskie służby ratownicze ustaliły, że wszyscy pasażerowie samolotu zginęli<ref name="2mak.ru" />.

W zabezpieczaniu terenu katastrofy brały udział jednostki specjalne milicji ([[OMON]] i [[OMSN]])<ref>{{cytuj stronę |url = http://uvd.smolensk.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=1695&Itemid=1 |tytuł = Опровержение (6 июня 2010 года) |opublikowany = uvd.smolensk.ru |data = 2010-06-06 |język = ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20120127162449/http://uvd.smolensk.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=1695&Itemid=1 |data dostępu = 2010-06-08}}</ref> oraz wojska ([[Specnaz]])<ref name="rmf24.pl">{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/news-cialo-prezydenta-zidentyfikowano-po-ponad-8-godzinach-od,nId,302608 |tytuł = Ciało prezydenta zidentyfikowano po ponad 8 godzinach od katastrofy |opublikowany = rmf24.pl |data = 2010-10-15 |data dostępu = 2010-10-15}}</ref>. Na fotografiach wykonanych przez białoruskiego dziennikarza Siarhieja Sierabro ([[Język białoruski|biał.]] Сяргей Серабро, [[Język rosyjski|ros.]] Сергей Серебро) w kilka godzin po katastrofie widać funkcjonariuszy rosyjskich służb mundurowych, którzy wymieniają żarówki w lampach świateł podejścia pasa startowego lotniska w Smoleńsku i rozciągają kable zasilające oświetlenie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/-1,1652433,0,1,wymieniali-lampy-tuz-po-katastrofie-tu_154,wiadomosc.html |tytuł = Wymieniali lampy tuż po katastrofie Tu-154 |opublikowany = tvn24.pl |data = 2010-04-17 |archiwum = https://web.archive.org/web/20111027184946/http://www.tvn24.pl/-1,1652433,0,1,wymieniali-lampy-tuz-po-katastrofie-tu_154,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2011-10-27 |data dostępu = 2011-06-24}} oraz {{cytuj stronę |url = http://news.vitebsk.cc/2010/04/11/pod-smolenskom-razbilsya-samolet-prezidenta-polshi-foto/ |tytuł = Под Смоленском разбился самолет президента Польши. Фото |opublikowany = news.vitebsk.cc |data = 2010-04-11 |język = ru |data dostępu = 2010-05-20}} W komunikacie MAK z dnia 19 maja 2010 podano, że bezpośrednio po katastrofie Tu-154 skontrolowanie sprawności wyposażenia świetlno-technicznego na lotnisku w Smoleńsku nie było możliwe z uwagi na dużą intensywność lotów do godziny 5:00 11 kwietnia 2010, por. [https://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html Tу-154М № 101 – 19.05.2010] {{lang|ru}} [dostęp 2010-10-15].</ref>.

10 kwietnia 2010 o godz. 13:02 czasu moskiewskiego (godz. 11:02 czasu polskiego) odnaleziono dwie [[Rejestrator parametrów lotu|czarne skrzynki]] samolotu<ref name="2mak.ru" /> (zapisy parametrów lotu i rozmów załogi<ref name="premier.gov.ru" />).

Około godz. 17:30 czasu polskiego ciało Lecha Kaczyńskiego zostało wstępnie rozpoznane przez funkcjonariuszy [[Biuro Ochrony Rządu|Biura Ochrony Rządu]] przebywających w Rosji<ref name="rmf24.pl" />.

== Badanie przyczyn i okoliczności katastrofy ==
[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-03.jpg|mały|Zerwane przewody energetyczne w rejonie miejsca katastrofy, na drugim planie fragment skrzydła Tu-154M (10 kwietnia 2010)]]
10 kwietnia 2010 w związku z katastrofą samolotu wojskowego [[śledztwo]] wszczął prokurator z [[Wojskowa prokuratura okręgowa|Wojskowej Prokuratury Okręgowej]] w Warszawie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.pg.gov.pl/index.php?1,821,37 |tytuł = Komunikat Prokuratury Generalnej z 10.04.2010 |opublikowany = pg.gov.pl |data = 2010-04-10 |archiwum = https://web.archive.org/web/20121201141806/http://www.pg.gov.pl/index.php?1,821,37 |zarchiwizowano = 2012-12-01 |data dostępu = 2011-07-07}}</ref>. Katastrofę zaczęła również badać [[Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego]] (KBWLLP), powołana przez [[Ministerstwo Obrony Narodowej]], badająca katastrofy samolotów wojskowych<ref name="lotniczapolska" />. [[Państwowa Komisja Badania Wypadków Lotniczych]] (PKBWL) przy [[Ministerstwo Infrastruktury|Ministerstwie Infrastruktury]], zajmująca się badaniem wypadków w lotnictwie cywilnym, nie podjęła dochodzenia; w „Rejestrze zdarzeń lotniczych 2010”, opublikowanym na jej stronach internetowych, katastrofę oznaczono sygnaturą 300/10 z adnotacją, że jednostką badającą jest komisja obca (komisja rosyjska)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.mi.gov.pl/2-48230714887c1-1792610-p_1.htm |tytuł = Rejestr zdarzeń lotniczych 2010 |opublikowany = mi.gov.pl |data = 2010-04-10 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100611005600/http://www.mi.gov.pl/2-48230714887c1-1792610-p_1.htm |zarchiwizowano = 2010-06-11 |data dostępu = 2010-05-15}}</ref>.

Około godziny po katastrofie prezydent Rosji [[Dmitrij Miedwiediew]] stworzył specjalną komisję rządową ds. zbadania przyczyn katastrofy na czele z premierem [[Władimir Putin|Władimirem Putinem]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://kremlin.ru/news/7413 |tytuł = Дмитрий Медведев проинформирован о катастрофе самолёта «Ту-154» под Смоленском |opublikowany = kremlin.ru |data = 2010-04-10 |język = ru |data dostępu = 2010-10-24}}</ref>. W czasie rozmowy telefonicznej z premierem [[Donald Tusk|Donaldem Tuskiem]] prezydent Miedwiediew zapewnił, że śledztwo w sprawie przyczyn katastrofy będzie prowadzone wspólnie przez prokuratorów polskich i rosyjskich<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.kprm.gov.pl/centrum_prasowe/wydarzenia/id:4471/ |tytuł = Rozmowa premiera Tuska z prezydentem Miedwiediewem i premierem Putinem |opublikowany = kprm.gov.pl |data = 2010-04-10 |archiwum = https://web.archive.org/web/20101116033341/http://www.kprm.gov.pl/centrum_prasowe/wydarzenia/id:4471/ |zarchiwizowano = 2010-11-16 |data dostępu = 2010-07-21}}</ref>. Strony polska i rosyjska zgodziły się uznać samolot Tu-154M nr 101 za samolot cywilny (poinformował o tym 3 sierpnia 2010 Marek Żylicz, członek Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP))<ref>{{cytuj stronę |url = http://wyborcza.pl/1,75478,8206955,Z_Rosjanami_trzeba_rozmawiac.html |tytuł = Z Rosjanami trzeba rozmawiać |opublikowany = wyborcza.pl |data = 2010-08-03 |data dostępu = 2010-10-03}}</ref>.

Śledztwo rozpoczął [[Komitet Śledczy przy Prokuraturze Federacji Rosyjskiej|Komitet Śledczy przy Prokuraturze Generalnej Federacji Rosyjskiej]] pod przewodnictwem pierwszego zastępcy prokuratora generalnego Rosji gen. [[Aleksandr Bastrykin|Aleksandra Bastrykina]]<ref name="16 kwietnia" />; dochodzenie objął osobistym nadzorem prokurator generalny Rosji [[Jurij Czajka]]. Postępowanie rozpoczęła wspólna komisja Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego (MAK), organu [[Wspólnota Niepodległych Państw|Wspólnoty Niepodległych Państw]] i rosyjskiego Ministerstwa Obrony<ref name="MAK" />, przy której na podstawie [[Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym|Konwencji chicagowskiej]] z 1944 roku o lotnictwie cywilnym akredytowano jako przedstawiciela Polski płk. rez. pil. [[Edmund Klich|Edmunda Klicha]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20150421223039/http://lotniczapolska.pl:80/Edmund-Klich:-nie-wiadomo--co-mnie-obowiazywalo,13180 |tytuł = Edmund Klich: nie wiadomo, co mnie obowiązywało |opublikowany = lotniczapolska.pl |data = 2010-05-07 |data dostępu = 2010-10-03}}</ref>.

Podstawą współpracy polskiej prokuratury wojskowej z prokuraturą rosyjską jest Europejska Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych z 1959 roku<ref>{{Dziennik Ustaw|1999|76|854}}.</ref>; śledztwo prowadzone przez polską prokuraturę wojskową jest niezależne od badań wykonywanych przez komisję badań wypadków lotniczych i polska prokuratura nie jest związana raportami tych komisji<ref name="npw1">{{cytuj stronę |url = http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,20,140 |tytuł = Komunikat Prokuratury Generalnej i Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 27.04.2010 |opublikowany = pg.gov.pl |data = 2010-04-27 |archiwum = https://web.archive.org/web/20121201141826/http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,20,140 |zarchiwizowano = 2012-12-01 |data dostępu = 2011-07-07}}</ref>. Nadzór nad polskim śledztwem prowadzonym przez Wojskową Prokuraturę Okręgową w Warszawie sprawowali zastępca [[Naczelna Prokuratura Wojskowa|Naczelnego Prokuratora Wojskowego]] gen. [[Zbigniew Woźniak (prokurator)|Zbigniew Woźniak]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://wyborcza.pl/1,76842,7859647,Parulski_zostaje____Rzeczpospolita___sie_myli.html |tytuł = Parulski zostaje, ''Rzeczpospolita'' się myli |opublikowany = wyborcza.pl |data = 2010-05-09 |data dostępu = 2010-05-17}}</ref>, który nadzorował m.in. śledztwo w sprawie [[Incydent w Nangar Chel|incydentu w Nangar Khel]], prokurator [[Marek Pasionek]] (do 9 czerwca 2011<ref name="Pasionek">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/671504.html |tytuł = Prokurator nadzorujący śledztwo smoleńskie odsunięty |opublikowany = rp.pl |data = 2010-06-09 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150222231218/http://www.rp.pl/artykul/671504.html |zarchiwizowano = 2015-02-22 |data dostępu = 2010-06-10}}</ref>) oraz płk [[Jerzy Artymiak]]<ref name="Seremet2" />.

W kwietniu i maju 2010 roku współpraca strony polskiej i rosyjskiej przy badaniu katastrofy była dobrze oceniana przez przedstawicieli polskich władz<ref name="E.Klich" />, jednak na przełomie lipca i sierpnia 2010 roku przedstawiciele polskiego rządu zwrócili się do strony rosyjskiej z prośbą o wyjaśnienia, jakiego typu powody utrudniają stronie rosyjskiej przekazywanie stosownych dokumentów<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=22111&data=depeszadepeszadepesza&_CheckSum=1568595424 |tytuł = Tusk: oczekujemy wyjaśnień od strony rosyjskiej ws. dokumentów na temat katastrofy smoleńskiej |opublikowany = pap.pl |data = 2010-08-02 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150924063915/http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=22111&data=depeszadepeszadepesza&_CheckSum=1568595424 |zarchiwizowano = 2015-09-24 |data dostępu = 2010-08-20}}</ref>. W lipcu 2010 roku płk Edmund Klich, akredytowany przedstawiciel Polski przy rosyjskiej komisji cywilno-wojskowej badającej przyczyny katastrofy, skierował w tej sprawie list do przewodniczącej MAK, gen. lotn. [[Tatjana Anodina|Tatiany Anodiny]]; wystosował również oficjalny protest, na który nie otrzymał odpowiedzi<ref name="E.Klich2">{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/raport-lech-kaczynski-nie-zyje-2/fakty/news-e-klich-wspolpraca-z-rosja-dobra-do-czasu-ujawnienia,nId,303685 |tytuł = E. Klich: Współpraca z Rosją dobra do czasu ujawnienia rozmów w kabinie |opublikowany = rmf24.pl |data = 2010-20-21 |data dostępu = 2010-10-22}}</ref>. We wrześniu i październiku 2010 roku Edmund Klich poinformował, że mimo wielu próśb i pism strona polska nie otrzymała od strony rosyjskiej żądanych dokumentów związanych z lotniskiem w Smoleńsku, jego oblotem i procedurami tam obowiązującymi<ref>{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-klich-to-nie-te-dokumenty-o-ktore-prosilismy,nId,887310 |tytuł = Klich: To nie te dokumenty, o które prosiliśmy |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2010-09-21 |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>; część przekazanych dokumentów była niekompletna<ref name="E.Klich" />. W sprawie tej Edmund Klich kierował do MAK pisma również we wrześniu i październiku 2010 roku, lecz nie uzyskał na nie odpowiedzi<ref name="E.Klich2" />.
[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-02.jpg|mały|Fragment oderwanego skrzydła (10 kwietnia 2010)]]

=== Śledztwa prokuratorskie ===
==== Polskie śledztwa prokuratorskie ====
W Polsce śledztwo prokuratorskie w sprawie katastrofy prowadziła prokuratura wojskowa, a w późniejszym okresie również prokuratury powszechne.

===== Naczelna Prokuratura Wojskowa =====
27 kwietnia 2010 na stronach internetowych [[Naczelna Prokuratura Wojskowa|Naczelnej Prokuratury Wojskowej]] w Warszawie opublikowano komunikat [[Prokurator Generalny (Polska)|Prokuratury Generalnej]] i Naczelnej Prokuratury Wojskowej<ref name="npw1" />; podano w nim m.in., że [[Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego]] zbadała [[Samolot płonie|film z miejsca katastrofy]], opublikowany w Internecie i zawierający krótkie wypowiedzi w języku polskim i rosyjskim oraz odgłosy przypominające wystrzały<ref name="npw1" />, nazywany także „filmem amatorskim wykonanym 10.04.2010 tuż po katastrofie przed przybyciem ratowników”<ref name="npw2">{{cytuj stronę |url = http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,20,141 |tytuł = Komunikat Prokuratury Generalnej i Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 29.04.2010 |opublikowany = pg.gov.pl |data = 2010-04-29 |archiwum = https://web.archive.org/web/20121201141820/http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,20,141 |zarchiwizowano = 2012-12-01 |data dostępu = 2011-07-07}}</ref>. Eksperci nie zdołali jednoznacznie potwierdzić autentyczności nagrania i sprawa ta stała się przedmiotem dalszych czynności procesowych<ref name="npw1" /><ref name="npw3">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20160313045223/http://www.npw.gov.pl/491-4a112b267c50b-20069-p_1.htm |tytuł = Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 25.05.2010 |opublikowany = npw.gov.pl |data = 2010-04-22 |data dostępu = 2010-05-21}}</ref>.

29 kwietnia 2010 na stronach internetowych Naczelnej Prokuratury Wojskowej opublikowano kolejny komunikat<ref name="npw2" />, z którego wynikało, że w toku śledztwa prowadzonego przez Wojskową Prokuraturę Okręgową w Warszawie przyjęto następujące cztery wstępne wersje śledcze co do przyczyn katastrofy:
* usterki techniczne samolotu Tu-154M/101, wśród nich:
** wady konstrukcyjne Tu-154M/101,
** defekty sprzętu powstałe wskutek złej obsługi przez personel naziemny,
** defekty urządzeń zaistniałe w czasie lotu,
* zachowanie (działanie lub zaniechanie) załogi Tu-154M/101, w tym:
** błąd w technice pilotowania,
** niezdyscyplinowanie załogi w powietrzu (naruszenie przez załogę regulaminowych zasad lotu),
** niedoszkolenie załogi,
* zła organizacja i zabezpieczenie lotu, w tym:
** nieprawidłowości polskiego personelu naziemnego,
** nieprawidłowości rosyjskiego personelu naziemnego,
* zachowanie osób trzecich (np. zamach terrorystyczny, sugestie i oczekiwania określonego postąpienia od załogi samolotu)<ref name="npw2" />.

[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-01.jpg|mały|Fragment skrzydła pod innym kątem (10 kwietnia 2010)]]
Na początku maja 2010 roku, po zakończeniu akcji zabezpieczania szczątków samolotu i porządkowania terenu, na miejscu katastrofy postronne osoby odnajdywały niezabezpieczone przedmioty należące do ofiar i części wraku<ref name="archeolodzy">{{cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/puste-portfele-i-paski-bez-zegarkow-na-miejscu-katastrofy-6036653073355393a |tytuł = Puste portfele i paski bez zegarków na miejscu katastrofy |opublikowany = wp.pl |data = 2010-05-06 |data dostępu = 2010-05-13}} i {{cytuj stronę |url = http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/197762,Archeolodzy-pojada-do-Smolenska-Jest-wstepna-zgoda |tytuł = Archeolodzy pojad± do Smoleńska. Jest wstępna zgoda |opublikowany = polskieradio.pl |data = 2010-05-10 |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>. 11 maja 2010 Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie, prowadząc śledztwo sygn. Po.Śl. 54/10 w sprawie nieumyślnego sprowadzenia katastrofy w ruchu powietrznym, tj. [[Sądy I instancji w Polsce#Postępowanie karne|o czyny z art. 173]] & 2 i 4 [[Kodeks karny (1997)|kk]], wydała postanowienie o żądaniu wydania przez dziennikarza [[Tomasz Sakiewicz|Tomasza Sakiewicza]], redaktora naczelnego „[[Gazeta Polska (tygodnik)|Gazety Polskiej]]”, części samolotu Tu-154M odnalezionych na miejscu katastrofy; 14 maja 2010 części te zostały przekazane [[Żandarmeria Wojskowa|Żandarmerii Wojskowej]] jako przedmioty mogące mieć istotne znaczenie dowodowe w prowadzonym śledztwie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.wiadomosci24.pl/artykul/zandarmeria_wojskowa_w_redakcji_gazety_polskiej_138533-1-1.html |tytuł = Żandarmeria Wojskowa w redakcji „Gazety Polskiej” |opublikowany = wiadomosci24.pl |data = 2010-05-15 |data dostępu = 2011-03-06}}</ref>.

12 maja 2010 prokurator generalny [[Andrzej Seremet]] poinformował, że strona polska nie wie, gdzie jest [[telefon satelitarny]] należący do wyposażenia samolotu<ref>{{cytuj stronę |url = http://dziennik.pl/katastrofa-smolensk/article605491/Nie_wiadomo_gdzie_jest_telefon_z_tupolewa.html |tytuł = Nie wiadomo, gdzie jest telefon z tupolewa |opublikowany = dziennik.pl |data = 2010-05-12 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100515041122/http://www.dziennik.pl/katastrofa-smolensk/article605491/Nie_wiadomo_gdzie_jest_telefon_z_tupolewa.html |zarchiwizowano = 2010-05-15 |data dostępu = 2010-05-22}}</ref>. Tego dnia polscy prokuratorzy wojskowi zwrócili się do władz rosyjskich o dokumenty, które pozwoliłyby ustalić, dlaczego mimo złej pogody lotnisko w Smoleńsku nie zostało zamknięte<ref name="pogoda" />.

14 maja 2010 do Moskwy poleciał polski psycholog, by przesłuchać [[Rejestrator parametrów lotu|czarne skrzynki]] i ocenić, czy wylot z Warszawy z 27-minutowym opóźnieniem mógł mieć wpływ na decyzje pilotów; zapisy czarnych skrzynek nie wskazywały na naciski wywierane na załogę<ref>{{cytuj stronę |url = http://dziennik.pl/katastrofa-smolensk/article607151/Rozmowy_pilotow_Potrzebny_psycholog.html |tytuł = Rozmowy pilotów. Potrzebny psycholog |opublikowany = dziennik.pl |data = 2010-05-14 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100518052416/http://www.dziennik.pl/katastrofa-smolensk/article607151/Rozmowy_pilotow_Potrzebny_psycholog.html |zarchiwizowano = 2010-05-18 |data dostępu = 2010-05-19}}</ref>. 14 maja 2010 ukazał się również komunikat informujący, że w czasie rozmowy telefonicznej premier [[Donald Tusk]] przekazał premierowi [[Władimir Putin|Władimirowi Putinowi]] oczekiwania strony polskiej w sprawie przekazania i upublicznienia zapisów czarnych skrzynek samolotu Tu-154M<ref>{{cytuj stronę |url = http://finanse.wp.pl/kat,7070,title,CIR-rozmowa-telefoniczna-premierow-Polski-i-Rosji-komunikat,wid,12269532,wiadomosc.html |tytuł = CIR: rozmowa telefoniczna premierów Polski i Rosji (komunikat) |opublikowany = wp.pl |data = 2010-05-14 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150222225001/http://finanse.wp.pl/kat,7070,title,CIR-rozmowa-telefoniczna-premierow-Polski-i-Rosji-komunikat,wid,12269532,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2015-02-22 |data dostępu = 2010-05-23}}</ref>; wcześniej minister spraw zagranicznych [[Radosław Sikorski]] stwierdził, że w czasie tej rozmowy mogą zapaść decyzje w sprawie daty przekazania stronie polskiej informacji z czarnych skrzynek<ref>{{cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/jeszcze-dzis-prawdopodobnie-rozmowa-tusk-putin-6037118493504641a |tytuł = Jeszcze dziś prawdopodobnie rozmowa Tusk-Putin |opublikowany = wp.pl |data = 2010-05-20 |data dostępu = 2010-05-23}}</ref>.

20 maja 2010 naczelny prokurator wojskowy płk [[Krzysztof Parulski]] poinformował na posiedzeniu sejmowej [[Komisja Obrony Narodowej (Sejm)|Komisji Obrony Narodowej]], że w Smoleńsku ponownie przeszukano miejsce katastrofy i nie znaleziono żadnych materiałów; przeczesania terenu dokonało 50 funkcjonariuszy; z ramienia władz polskich w akcji uczestniczył gen. [[Zbigniew Woźniak (prokurator)|Zbigniew Woźniak]]<ref name="Parulski">{{cytuj stronę |url = http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/E0765A35A5E2007CC125773B00302C40?OpenDocument |tytuł = Biuletyn nr 3779/VI – Komisja Obrony Narodowej (nr 88) |opublikowany = sejm.gov.pl |data = 2010-05-20 |data dostępu = 2010-10-01}}</ref>.

31 maja 2010 naczelny prokurator wojskowy płk Krzysztof Parulski uczestniczył w protokolarnym przekazaniu przez stronę rosyjską polskiej [[Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego|Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego]] (KBWLLP) kopii zapisów trzech czarnych skrzynek samolotu Tu-154M nr 101 (rejestrator pokładowy MSRP-64M-6, taśma rejestratora dźwiękowego MARS-BM oraz kaseta KS-13 zasobnika KBN-1-1 rejestratora pokładowego parametrów lotu)<ref name="npw4">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20160312172333/http://www.npw.gov.pl/491-4a112b267c50b-20256-p_1.htm |tytuł = Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 01.06.2010 |opublikowany = npw.gov.pl |data = 2010-06-01 |data dostępu = 2010-06-01}}</ref>. Zapisy rejestratorów wraz ze stenogramami znalazły się w gestii Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP)<ref name="npw4" />, po czym 2 czerwca 2010 [[Płyta kompaktowa|płyty CD]] zawierające kopie zapisów czarnych skrzynek zostały przekazane Wojskowej Prokuraturze Okręgowej w Warszawie, która zleciła [[Biegły sądowy|biegłym]] ich ekspertyzę [[Fonoskopia|fonoskopijną]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,19 |tytuł = Komunikat Prokuratury Generalnej z 2.06.2010 |opublikowany = pg.gov.pl |data = 2010-06-02 |data dostępu = 2011-07-07}}</ref>. Po zbadaniu kopii zapisu rozmów w [[Kokpit (lotnictwo)|kokpicie]] samolotu przez polskich ekspertów okazało się, że kopia jest niekompletna i brakuje 16 sekund nagrania<ref name="kopia">{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/raport-lech-kaczynski-nie-zyje-2/fakty/news-na-pierwszym-nagraniu-z-czarnych-skrzynek-zabraklo-16-sekund,nId,283482 |tytuł = Na pierwszym nagraniu z czarnych skrzynek zabrakło 16 sekund |opublikowany = rmf24.pl |data = 2010-06-15 |data dostępu = 2010-07-05}}</ref>; według doniesień mediów 15 czerwca 2010 z [[Moskwa|Moskwy]] przywieziono nową kopię zapisów rozmów<ref name="kopia" />, nie zostało to jednak oficjalnie potwierdzone<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/raport-lech-kaczynski-nie-zyje-2/fakty/news-owiana-tajemnica-wizyta-jerzego-millera-w-moskwie,nId,282526 |tytuł = Owiana tajemnicą wizyta Jerzego Millera w Moskwie |opublikowany = rmf24.pl |data = 2010-06-10 |data dostępu = 2010-07-05}}</ref>.
[[Plik:Tu-154-crash-in-smolensk-20100410-04.jpg|mały|Funkcjonariusze rosyjskich służb mundurowych przy tzw. [[Brzoza smoleńska|„brzozie smoleńskiej”]] na trasie lotu (10 kwietnia 2010)]]
15 czerwca 2010 do prokuratury wpłynęła opinia na temat warunków [[klimat]]ycznych i [[Meteorologia|meteorologicznych]] rejonu katastrofy; wynikało z niej m.in., że otoczenie lotniska Siewiernyj posiada cechy sprzyjające tworzeniu się mgieł<ref>{{cytuj |url = http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,19,157 |tytuł = Komunikat Prokuratury Generalnej z 15.06.2010 |opublikowany = pg.gov.pl |data = 2010-06-15 |archiwum = https://web.archive.org/web/20121201151634/http://www.pg.gov.pl/index.php?0,821,19,157 |zarchiwizowano = 2012-12-01 |data dostępu = 2011-07-03}}</ref>.

2 lipca 2010 Naczelna Prokuratura Wojskowa przekazała do Prokuratury Okręgowej w Warszawie materiały w sprawie publicznego rozpowszechniania bez zezwolenia wiadomości ze śledztwa dotyczącego katastrofy; nastąpiło to w związku z tym, że polskie media upubliczniły cytat z zeznań por. pil. Artura Wosztyla, pilota samolotu [[Jak-40]], który wylądował w Smoleńsku około godziny przed katastrofą; miał on zeznać, iż tuż po godz. 8:40 czasu polskiego wieża lotniska Siewiernyj wydała załodze samolotu komendę: „Jak na wysokości 50 m nie zobaczycie pasa, odlatujcie”<ref name="rozpowszechnianie">{{cytuj stronę |url = http://www.pap.com.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=20255&data=depesza&_CheckSum=-910628189 |tytuł = Naczelna Prokuratura Wojskowa zawiadamia prokuraturę ws. ujawnienia zeznań świadków |opublikowany = pap.pl |data = 2010-07-02 |data dostępu = 2010-07-04}}</ref> (zeznanie to, sprzeczne z treścią opublikowanych stenogramów<ref name="stenogramy" />, potwierdził [[technik pokładowy]] Jaka-40, chor. Remigiusz Muś<ref name="Muś">{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/1,1663248,druk.html |tytuł = Dostaliśmy zgodę na 50 metrów. TU-154 i Ił też |opublikowany = tvn24.pl |data = 2010-07-05 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100710160203/http://www.tvn24.pl/1,1663248,druk.html |zarchiwizowano = 2010-07-10 |data dostępu = 2010-07-06}}</ref>; oświadczył on, że kontrolerzy podali nieprzepisową wysokość decyzji 50 m również samolotowi Jak-40 i rosyjskiemu samolotowi [[Ił-76]] z funkcjonariuszami rosyjskiej [[Federalna Służba Ochrony Federacji Rosyjskiej|Federalnej Służby Ochrony]] (FSO), który rankiem 10 kwietnia podjął dwie nieudane próby lądowania na lotnisku<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/471584-Nasi-prokuratorzy-chca-przesluchac-pilotow-Ila-76.html |tytuł = Nasi prokuratorzy chcą przesłuchać pilotów Iła-76 |opublikowany = rp.pl |data = 2010-05-06 |data dostępu = 2010-07-06}}</ref><ref name="rp.pl">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/506143-Smolensk--same-zagadki.html |tytuł = Smoleńsk: same zagadki |opublikowany = rp.pl |data = 2010-07-10 |data dostępu = 2010-07-10}}</ref>). Rozpowszechniono także informację o istnieniu dwóch kolidujących ze sobą protokołów zeznań rosyjskiego kontrolera lotów mjr. Wiktora Ryżenki<ref name="tvn24.pl" />; zeznania te miały zostać złożone w tym samym czasie przed dwoma różnymi śledczymi rosyjskimi<ref name="rozpowszechnianie" />.

W związku z nieprzekazaniem przez stronę rosyjską pełnej dokumentacji medycznej, w dniu 13 lipca 2010 w Wojskowej Prokuraturze Okręgowej w Warszawie mec. Rafał Rogalski złożył wniosek o [[Ekshumacja|ekshumację]] ciała [[Przemysław Gosiewski|Przemysława Gosiewskiego]], przeprowadzenie [[Sekcja zwłok|sekcji zwłok]] oraz o zabezpieczenie materiału biologicznego w celu przeprowadzenia ekspertyzy toksykologiczno-chemicznej<ref name="ekshumacja">{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/12690,1664782,0,1,wniosek-o-pierwsza-ekshumacje-ofiary-zlozony,wiadomosc.html |tytuł = Wniosek o pierwszą ekshumację ofiary złożony |opublikowany = tvn24.pl |data = 2010-07-13 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100716184359/http://www.tvn24.pl/12690,1664782,0,1,wniosek-o-pierwsza-ekshumacje-ofiary-zlozony,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2010-07-16 |data dostępu = 2010-07-15}}</ref>.

27 lipca 2010 prokurator generalny [[Andrzej Seremet]] poinformował, że polscy prokuratorzy uczestniczyli tylko w jednej sekcji zwłok ofiar (sekcja zwłok [[Lech Kaczyński|Lecha Kaczyńskiego]]); w pozostałych przypadkach polscy prokuratorzy nie uczestniczyli w badaniach sekcyjnych<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=21735&data=depesza&_CheckSum=732365449 |tytuł = Seremet: polscy prokuratorzy tylko przy sekcji Lecha Kaczyńskiego |opublikowany = pap.pl |data = 2010-07-27 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150924063907/http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=21735&data=depesza&_CheckSum=732365449 |zarchiwizowano = 2015-09-24 |data dostępu = 2010-08-04}}</ref>. Tego samego dnia podano, że w sekcjach zwłok ofiar nie uczestniczyli także polscy [[Patomorfologia|patomorfolodzy]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20120913121525/http://www.tvp.info/informacje/polska/w-rosji-polacy-przesluchali-czterech-swiadkow/2229896 |tytuł = W Rosji Polacy przesłuchali 4 świadków |data = 2010-07-27 |opublikowany = tvp.info |data dostępu = 2010-08-22}}</ref> (28 kwietnia 2010 polskie media informowały, że przy sekcjach zwłok ofiar, prowadzonych w moskiewskim Biurze Ekspertyz Sądowych, był obecny dr Paweł Krajewski, kierownik Zakładu Medycyny Sądowej [[Warszawski Uniwersytet Medyczny|Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/468036-Najpierw-badali-prezydenta.html |tytuł = Najpierw badali prezydenta |opublikowany = rp.pl |data = 2010-04-28 |data dostępu = 2010-08-05}}</ref>).

4 sierpnia 2010 naczelny prokurator wojskowy [[Krzysztof Parulski]] oświadczył na posiedzeniu sejmowej [[Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka|Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka]], że prokuratura w dalszym ciągu weryfikowała pierwotne cztery wersje śledcze co do przyczyn katastrofy: defekt techniczny samolotu, działania lub zaniechania członków załogi, złą organizację i zabezpieczenie lotu oraz zachowania osób trzecich, w tym możliwość zamachu<ref name="Seremet2">{{cytuj stronę |url = http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/CE326E57AE873DB8C125778C00232154?OpenDocument |tytuł = Biuletyn nr 067/VI – Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka (nr 222) |opublikowany = sejm.gov.pl |data = 2010-08-04 |data dostępu = 2010-09-30}}</ref>. Prokurator generalny Andrzej Seremet stwierdził, że w śledztwie polskim nie nastąpi postęp, dopóki strona polska nie otrzyma istotnych dowodów, w tym dokumentacji sekcji zwłok ofiar, rejestratorów lotów i szczątków samolotu<ref name="Seremet2" /> (polskie wnioski o pomoc prawną obejmowały m.in. przekazanie dowodów rzeczowych zabezpieczonych na miejscu zdarzenia, w tym wraku samolotu Tu-154M<ref>{{cytuj |url = http://www.pg.gov.pl/index.php?0,809,1,163 |tytuł = Sprostowanie – Prokuratura Generalna |opublikowany = pg.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121201141811/http://www.pg.gov.pl/index.php?0,809,1,163 |data dostępu = 2010-07-04 |zarchiwizowano = 2012-12-01}}</ref>). Andrzej Seremet przyznał, że zgłaszał swój niepokój co do tempa przekazywania przez stronę rosyjską dokumentacji ze śledztwa<ref name="Seremet2" />.
[[Plik:Tragedia w Smolensku 3.jpg|mały|[[Podwozie (lotnictwo)|Podwozie]] Tu-154M na miejscu katastrofy (11 kwietnia 2010)]]
23 września 2010 polscy prokuratorzy wojskowi przyznali, że na miejscu katastrofy w dalszym ciągu znajdowano ludzkie szczątki; gen. Krzysztof Parulski zapowiedział wyjazd do Smoleńska misji pilotażowej, by ustalić warunki wyjazdu na miejsce polskich [[Archeologia|archeologów]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/raport-lech-kaczynski-nie-zyje-2/fakty/news-prokuratura-wojskowa-w-smolensku-sa-jeszcze-szczatki-ofiar,nId,298982 |tytuł = Prokuratura wojskowa: W Smoleńsku są jeszcze szczątki ofiar |data = 2010-09-23 |opublikowany = rmf24.pl |data dostępu = 2010-09-30}}</ref>. W dniach 29 września – 3 października 2010 w Smoleńsku przebywał polski prokurator oraz grupa 5 archeologów i [[Geodezja|geodetów]] mających ustalić termin rozpoczęcia prac<ref name="archeolodzy2">{{cytuj stronę |url = http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=25892&data=depeszadepesza&_CheckSum=1398415513 |tytuł = Polscy eksperci wrócili ze Smoleńska |data = 2010-10-03 |opublikowany = pap.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20150924063919/http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=depesza&dz=kraj&dep=25892&data=depeszadepesza&_CheckSum=1398415513 |zarchiwizowano = 2015-09-24 |data dostępu = 2010-10-04}}</ref>.

24 września 2010 prokurator generalny Andrzej Seremet poinformował, że polska prokuratura nie dysponuje protokołami przesłuchań płk. Nikołaja Krasnokutskiego oraz nagraniami rozmów prowadzonych w wieży kontroli lotów na lotnisku Siewiernyj<ref name="wp.pl2">{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.wp.pl/prokuratura-wiedziala-kto-10-kwietnia-byl-na-wiezy-6037849854136961a |tytuł = Prokuratura wiedziała, kto 10 kwietnia był na wieży |data = 2010-09-24 |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2010-10-10}}</ref>.

W dniach 13–27 października 2010 na miejscu katastrofy przebywała misja polskich archeologów, którym towarzyszył polski prokurator wojskowy; zbadali oni teren o powierzchni ok. 1,5 ha i odnaleźli w sumie kilka tysięcy fragmentów elementów konstrukcyjnych samolotu, jego wyposażenia i rzeczy osobistych ofiar, a także szczątki kostne, najprawdopodobniej ludzkie<ref name="archeolodzy3">{{cytuj stronę |url = http://www.polskatimes.pl/artykul/324719,polscy-archeolodzy-znalezli-kolejne-szczatki-na-miejscu,id,t.html |tytuł = Polscy archeolodzy znaleźli kolejne szczątki na miejscu katastrofy w Smoleńsku |data = 2010-10-26 |opublikowany = polskatimes.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20120913054513/http://www.polskatimes.pl/artykul/324719,polscy-archeolodzy-znalezli-kolejne-szczatki-na-miejscu,id,t.html |zarchiwizowano = 2012-09-13 |data dostępu = 2010-10-29}}</ref>. Prace badawcze obejmowały jedynie przeszukanie powierzchni terenu; na miejscu katastrofy nie prowadzono [[Wykopaliska|wykopalisk]]<ref name="archeolodzy3" />.

27 października 2010 [[Małgorzata Wassermann]], córka [[Zbigniew Wassermann|Zbigniewa]], złożyła wniosek o ekshumację ciała ojca, gdyż nie otrzymała wyników sekcji zwłok, nie znała bezpośredniej przyczyny zgonu i nie miała wiedzy, jakie szczątki włożono do trumny<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/461786,malgorzata_wassermann_zlozyla_wniosek_o_ekshumacje_ojca.html |tytuł = Małgorzata Wassermann złożyła wniosek o ekshumację ojca |data = 2010-10-28 |opublikowany = gazetaprawna.pl |data dostępu = 2010-10-29}}</ref>.

1 kwietnia 2011 prokurator generalny Andrzej Seremet poinformował podczas konferencji prasowej, że prokuratura wojskowa nie znalazła dowodów na to, by w czasie lotu do Smoleńska doszło do zamachu; wykluczono tezę o działaniu osób trzecich w kontekście katastrofy<ref name="1kwietnia2011">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/636120-Prokuratura-wykluczyala-zamach.html |tytuł = Zamachu na pokładzie nie było |data = 2011-04-01 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2011-04-03}}</ref>.

19 kwietnia 2011 rzecznik Naczelnej Prokuratury Wojskowej oświadczył, że prokuratura wojskowa nie zebrała materiału dowodowego wskazującego na to, by katastrofa była efektem czyichkolwiek nacisków na załogę<ref name="naciski">{{cytuj |tytuł = Prokuratura nie ma dowodów, że do katastrofy doprowadziły naciski |data = 2011-04-19 |opublikowany = tvn24.pl |data dostępu = 2022-02-21 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150223013714/https://tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/prokuratura-nie-ma-dowodow-ze-do-katastrofy-doprowadzily-naciski,213331.html |zarchiwizowano = 2015-02-23}}</ref>.

9 czerwca 2011 od śledztwa w sprawie katastrofy został odsunięty prokurator [[Marek Pasionek]]<ref name="Pasionek" />. 13 czerwca 2011 ukazał się komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej, z którego wynikało, że 17 marca 2011, w odpowiedzi na polski wniosek o pomoc prawną, [[Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych]] zawiadomił Wojskową Prokuraturę Okręgową w Warszawie, iż [[Stany Zjednoczone]] przekazały agendom rządu polskiego, już w początkowym okresie śledztwa, wszelkie materiały dotyczące katastrofy, jakimi dysponowały<ref name="npw5">{{cytuj stronę |url = http://archive.is/20121221151009/http://www.npw.gov.pl/491-4a112b267c50b-29067-p_1.htm |tytuł = Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 13.06.2011 |data = 2011-06-13 |opublikowany = npw.gov.pl |data dostępu = 2011-06-15}}</ref>. Po uzyskaniu tej informacji prokuratura wojskowa zwróciła się do kilku polskich organów i instytucji o przekazanie materiałów uzyskanych od strony amerykańskiej<ref name="npw5" />. W wyniku tego pisma Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie otrzymała od jednej z polskich instytucji państwowych pakiet dokumentów niejawnych, które dołączono do akt wydzielonych śledztwa<ref name="npw5" />.

22 sierpnia 2011 prokuratura wojskowa poinformowała o przedstawieniu dwóm oficerom 36 SPLT zarzutów „niedopełnienia obowiązków służbowych związanych z organizacją lotu do Smoleńska w dniu 10 kwietnia 2010 w zakresie wyznaczenia i przygotowania załogi Tu-154M”<ref name="zarzuty">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/705105.html |tytuł = Są pierwsze zarzuty za katastrofę smoleńską |data = 2011-08-22 |opublikowany = rp.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20150223024556/http://www.rp.pl/artykul/705105.html |zarchiwizowano = 2015-02-23 |data dostępu = 2011-08-23}}</ref>. Podejrzani nie przyznali się do winy i odmówili składania wyjaśnień, a prokuratura nie zastosowała wobec nich środków zapobiegawczych<ref name="zarzuty" />.

29 sierpnia 2011 przeprowadzono ekshumację szczątków [[Zbigniew Wassermann|Zbigniewa Wassermanna]]. Z komunikatu Naczelnej Prokuratury Wojskowej wynikało, że przyczyną były wątpliwości co do stwierdzeń w dokumentacji sądowo-lekarskiej badania zwłok zmarłego otrzymanej z Rosji. Szczątki przewieziono do wrocławskiego Zakładu Medycyny Sądowej<ref>{{cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/powtorny-pogrzeb-zbigniewa-wassermanna-6032745078314114a |tytuł = Powtórny pogrzeb Zbigniewa Wassermanna |data = 2011-09-01 |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2011-10-19}}</ref>.

We wrześniu 2011 biegli powołani przez prokuraturę wojskową dokonali oględzin urządzeń samolotu przechowywanych w Moskwie oraz wraku znajdującego się na lotnisku w Smoleńsku<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20160402154528/http://www.rp.pl/artykul/724528-Polscy-biegli-zakonczyli-badanie-wraku-w-Smolensku.html |tytuł = Badanie wraku skończone. Przyjrzeli się urwanemu skrzydłu |data = 2011-09-29 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2011-10-11}}</ref>.

19 i 20 marca 2012 na polecenie prokuratury przeprowadzono ekshumacje ciał [[Przemysław Gosiewski|Przemysława Gosiewskiego]] i [[Janusz Kurtyka|Janusza Kurtyki]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-ekshumacja-zwlok-janusza-kurtyki,nId,913878 |tytuł = Ekshumacja zwłok Janusza Kurtyki |data = 2012-03-20 |opublikowany = [[interia.pl]] |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>.

W sierpniu 2012 Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie zwróciła się do władz Federacji Rosyjskiej o udzielenie pomocy prawnej, umożliwiającej m.in. oględziny miejsca katastrofy na lotnisku smoleńskim oraz przebadanie elementów wraku Tu-154M o numerze bocznym 101<ref name="niezaleznapl20121107_34553">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34553-rosjanie-sfalszowali-opinie-pirotechniczne |tytuł = Rosjanie sfałszowali opinie pirotechniczne |opublikowany = niezalezna.pl |data = 2012-11-07}}</ref>.

Efektem tego wniosku, w dniach od 17 września do 12 października 2012 grupa polskich prokuratorów i biegłych przebywała w Smoleńsku<ref name="niezalezna20121105_1500">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34489-biegli-pobrali-probki-w-dwoch-kompletach |tytuł = Biegli pobrali próbki w dwóch kompletach |data = 2012-11-05 |opublikowany = niezalezna.pl}}</ref>. Specjaliści z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego oraz Centralnego Biura Śledczego<ref name="wp20121102">{{cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/probki-z-trotylem-zebrane-z-tu-154m-sa-nadal-w-rosji-6031558116004993a |tytuł = Próbki z trotylem zebrane z Tu-154M są nadal w Rosji |opublikowany = wp.pl |data = 2012-11-02 |data dostępu =}}</ref> badali wrak samolotu, miejsce katastrofy, brzozę, z którą według oficjalnych ustaleń miał zderzyć się tupolew<ref name="nd20121102">{{cytuj stronę |url = http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/13968,rosjanie-trzymaja-probki.html |tytuł = Rosjanie trzymają próbki |autor = Piotr Falkowski |data = 2012-11-02 |opublikowany = naszdziennik.pl}}</ref>, pobierali próbki w celu zbadania obecności materiałów wybuchowych<ref name="wp20121102" />. Przy pracy posługiwali się najwyższej klasy specjalistycznym sprzętem: [[Spektroskopia Ramana|spektrometrami Ramana]]: detektorem Raytech FD 6643, detektorem RaytechFT 2407, przenośnym systemem rentgenowskim Scansil 4336R, wykrywaczami metalu, m.in. marki Fischer 1280X aquanaut, detektorami IMS-mMO-2M, Pilot M, monitorem skażeń radioaktywnych EKO C, urządzeniami GPS marki Colorado<ref name="niezaleznapl_20121105_1835">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34491-prokuratura-potwierdza-informacje-gpc |tytuł = Prokuratura potwierdza informacje „GPC” |data = 2012-11-05 |opublikowany = niezalezna.pl}}</ref>.

Eksperci posługiwali się także detektorem Hardened MobileTrace, służącym do wykrywania i rozpoznawania drobnych cząsteczek materiałów wybuchowych, narkotyków, chemicznych środków bojowych oraz toksycznych chemikaliów przemysłowych, do którego materiał do badania pobierany jest ręcznie oraz automatycznie przez zasysanie cząsteczek, a odczyt jest natychmiastowy (urządzenie jest bezbłędne w co najmniej 98% przypadków<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.morpho.com/IMG/pdf/MDI_Hardened_MobileTrace_DAT.pdf |tytuł = Specyfikacja urządzenia Hardened MobileTrace |opublikowany = morpho.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20130228120525/http://www.morpho.com/IMG/pdf/MDI_Hardened_MobileTrace_DAT.pdf |zarchiwizowano = 2013-02-28}}</ref>), jak również [[Spektroskopia Ramana|spektrometrem Ramana]] TruDefender FT – analizatorem niebezpiecznych substancji chemicznych, pozwalającym na jednoznaczną chemiczną identyfikację substancji oraz automatyczną analizę i podającym wyniki w ciągu kilku sekund<ref name="niezaleznapl20121105_1359">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34471-prokuratura-ma-dowody-na-wybuch-w-tupolewie |tytuł = Prokuratura ma dowody na wybuch w tupolewie |data = 2012-11-05 |opublikowany = niezalezna.pl}}</ref><ref name="niezaleznapl20121105_1824">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34478-tym-sprzetem-szukano-sladow-wybuchu-w-tu-154m |tytuł = Tym sprzętem szukano śladów wybuchu w Tu-154M |data = 2012-11-05 |opublikowany = niezalezna.pl}}</ref>.

Podczas badań byli obecni przedstawiciele strony rosyjskiej. Wszystkie próbki były pobierane w dwóch kompletach – jeden dla strony polskiej, drugi dla strony rosyjskiej. Obydwa komplety pozostały w Rosji. W przyszłości komplet polski ma być przekazany polskiej prokuraturze<ref name="niezalezna20121105_1500" /> po pozytywnej odpowiedzi Rosjan na wniosek o tzw. pomoc prawną<ref name="wp20121102" />.

===== Prokuratury powszechne =====
W grudniu 2010 roku Prokuratora Okręgowa w Warszawie wszczęła śledztwo w sprawie niszczenia wraku Tu-154M przez funkcjonariuszy rosyjskich<ref name="wrak">{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/raport-lech-kaczynski-nie-zyje-2/fakty/news-jest-sledztwo-ws-niszczenia-wraku-tupolewa-przez-rosjan,nId,312883 |tytuł = Jest śledztwo ws. niszczenia wraku tupolewa przez Rosjan |data = 2010-12-14 |opublikowany = rmf24.pl |data dostępu = 2010-12-14}}</ref>; jedną z podstaw wniosku zawiadomienia o przestępstwie był materiał filmowy [[Telewizja Polska|Telewizji Polskiej]] ze Smoleńska, przedstawiający cięcie wraku przez miejscowe służby<ref name="tvp.pl" />.

1 kwietnia 2011 poinformowano, że prokuratura wojskowa wyłączyła z głównego śledztwa tzw. wątek odpowiedzialności osób cywilnych za organizację lotu (czyny [[Funkcjonariusz publiczny|funkcjonariuszy publicznych]] niebędących żołnierzami w czynnej [[Służba wojskowa|służbie wojskowej]], polegające na niedopełnieniu obowiązków służbowych)<ref name="1kwietnia2011" />. Śledztwo w tej sprawie zaczęła prowadzić Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga<ref name="1kwietnia2011" /> i umorzyła je w lipcu 2012 roku<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/907208-Sledztwo-w-sprawie-organizacji-lotow-do-Smolenska-zostalo-umorzone.html |tytuł = Śledztwo w sprawie organizacji lotów do Smoleńska zostało umorzone |data = 2012-07-02 |opublikowany = rp.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20170811055732/http://www.rp.pl/artykul/907208-Sledztwo-w-sprawie-organizacji-lotow-do-Smolenska-zostalo-umorzone.html |zarchiwizowano = 2017-08-11 |data dostępu = 2012-07-02}}</ref>. W trakcie prowadzonego śledztwa Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga otrzymała materiały zgromadzone w trakcie kontroli prowadzonej w 2011 roku przez [[Najwyższa Izba Kontroli|Najwyższą Izbę Kontroli]]<ref name="NIK2">{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.wp.pl/title,Zaskakujacy-raport-NIK-ws-katastrofy-smolenskiej,wid,14082763,wiadomosc.html?ticaid=1d8ed |tytuł = Zaskakujący raport NIK ws. katastrofy smoleńskiej |opublikowany = wp.pl |data = 2011-12-14 |data dostępu = 2011-12-15}}</ref>.

W dniu 16 listopada 2010 Wojskowa Prokuratura Okręgowa w [[Poznań|Poznaniu]] wszczęła śledztwo w sprawie ujawnienia [[Tajemnica służbowa|tajemnicy służbowej]] i rozpowszechniania bez zezwolenia informacji z [[Postępowanie przygotowawcze|postępowania przygotowawczego]] dotyczącego katastrofy smoleńskiej, gdyż dochodziło do nieustannego wycieku informacji i dane o charakterze niejawnym pojawiały się w [[Prasa (media)|prasie]] lub [[Portal internetowy|portalach internetowych]], co m.in. powodowało opóźnienia w śledztwie w sprawie katastrofy<ref name="przecieki1">{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20160402155157/http://www.rp.pl/artykul/789056-Oswiadczenie-plk--Mikolaja-Przybyla.html |tytuł = Oświadczenie płk. Mikołaja Przybyła |data = 2012-01-09 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2012-01-10}}</ref>. Jednym z celów śledztwa było też zatamowanie przecieków prasowych<ref name="przecieki1" />. W późniejszym okresie sprawę skierowano do Prokuratury Rejonowej Warszawa-Śródmieście, a w połowie czerwca 2011 roku do Prokuratury Okręgowej w Warszawie, która [[Umorzenie postępowania|umorzyła]] śledztwo w dniu 15 grudnia 2011<ref name="przecieki2">{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20160402155039/http://www.rp.pl/artykul/775609-Umorzone-sledztwo-ws--Marka-Pasionka.html |tytuł = „Dyscyplinarka” dla Pasionka za śledztwo smoleńskie |data = 2011-12-19 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2012-01-10}}</ref>. Śledztwo umorzono w pięciu wątkach, częściowo z powodu niewykrycia sprawcy, częściowo z powodu braku danych uprawdopodobniających popełnienie przestępstwa lub braku znamion przestępstwa, a częściowo z powodu znikomej [[Społeczna szkodliwość czynu|szkodliwości społecznej czynu]]<ref name="przecieki2" />.

9 lutego 2012 Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga przedstawiła zastępcy szefa BOR, gen. [[Paweł Bielawny|Pawłowi Bielawnemu]], zarzuty niedopełnienia obowiązków podczas wizyt premiera [[Donald Tusk|Donalda Tuska]] i prezydenta [[Lech Kaczyński|Lecha Kaczyńskiego]] w Katyniu w kwietniu 2010 roku oraz poświadczenia nieprawdy w dokumencie<ref>{{cytuj stronę |url = http://mswia.gov.pl/portal/pl/2/9609/Minister_odwolal_ze_stanowiska_wiceszefa_BOR.html |tytuł = Minister odwołał ze stanowiska wiceszefa BOR |data = 2012-02-09 |opublikowany = mswia.gov.pl |data dostępu = 2012-02-10}}</ref>.

Ze śledztwa prowadzonego przez prokuraturę wojskową wyłączono wątek wykorzystywania po katastrofie telefonu komórkowego [[Nokia 6610i]] użytkowanego przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego<ref name="nokia">{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120508&typ=po&id=po03.txt |tytuł = Sprawa telefonu prezydenta do rewizji |data = 2012-05-08 |opublikowany = naszdziennik.pl |data dostępu = 2012-05-09}}</ref>. Ustalono, że w dniu 10 kwietnia 2010 miały miejsce dwa połączenia wychodzące (pierwsze o godz. 12:46, a drugie o godz. 16:24 czasu polskiego), a w dniu 11 kwietnia 2010 jedno połączenie wychodzące (o godz. 12:18 czasu polskiego); celem połączeń było odsłuchiwanie [[Poczta głosowa|poczty głosowej]] prezydenta RP<ref name="nokia" />. Sprawą tą zajmowała się w 2011 roku Prokuratura Okręgowa w Warszawie, która odmówiła wszczęcia śledztwa ze względu na niezaistnienie przestępstwa; w maju 2012 roku Prokuratura Generalna zwróciła się do Prokuratury Apelacyjnej w Warszawie o dokonanie analizy tej decyzji i rozważenie kontynuowania tego postępowania<ref name="nokia" />, po czym Prokuratura Okręgowa w Warszawie wszczęła śledztwo w tej sprawie (sygn. V Ds. 188/12)<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120609&typ=po&id=po05.txt |tytuł = Jest wniosek, będą kolejne |data = 2012-05-09 |opublikowany = naszdziennik.pl |data dostępu = 2012-05-10}}</ref>.

Ponadto ze śledztwa prokuratury wojskowej wyłączono sprawę zniszczenia przez urzędników polskiego [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|Ministerstwa Spraw Zagranicznych]] rzeczy należących do [[Tomasz Merta|Tomasza Merty]], w tym [[Dowód osobisty|dowodu osobistego]], a także kradzieży należących do niego cennych przedmiotów ([[Obrączka ślubna|obrączki ślubnej]])<ref name="Merta">{{cytuj stronę |url = http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/2730,przepraszamy-za-spalenie.html |tytuł = „Przepraszamy” za spalenie |data = 2012-07-02 |opublikowany = naszdziennik.pl |data dostępu = 2012-08-04}}</ref>. Śledztwo w tej sprawie podjęła Prokuratura Okręgowa w Warszawie<ref name="Merta" />.

W sierpniu 2012 roku Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga wszczęła śledztwo w sprawie poświadczenia nieprawdy przez komisję Jerzego Millera badającą katastrofę smoleńską oraz utrudniania głównego śledztwa prokuratury wojskowej przez sformułowanie nieprawdziwego wniosku dotyczącego głównej rzekomo przyczyny katastrofy, czyli uderzenia Tu-154 w brzozę. Zawiadomienie na początku lipca złożył przewodniczący zespołu parlamentarnego ds. wyjaśnienia przyczyn katastrofy smoleńskiej, [[Antoni Macierewicz]]. W treści zawiadomienia podano m.in., że materiał dowodowy pochodzący ze skrzynki ATM/QAR, którym posłużyła się komisja Jerzego Millera, według Macierewicza wskazuje na to, iż samolot przeleciał nad tym drzewem i nie mógł go złamać<ref name="sledztwo201208gw">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20120827021152/http://wiadomosci.gazeta.pl:80/wiadomosci/1,114871,12358151,Komisja_Millera_poswiadczyla_nieprawde__Prokuratura.html |tytuł = Komisja Millera poświadczyła nieprawdę? Prokuratura wszczęła śledztwo |data = 2012-08-24 |opublikowany = [[gazeta.pl]]}}</ref><ref name="sledztwo201208niezalezna">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/32454-wierze-ze-bedzie-uczciwe-sledztwo |tytuł = Wierzę, że to będzie uczciwe śledztwo |data = 2012-09-02 |opublikowany = niezalezna.pl}}</ref>.

27 października 2012 r., w domu rodzinnym w [[Piaseczno|Piasecznie]] znaleziono wiszące ciało technika pokładowego chor. Remigiusza Musia<ref>{{cytuj stronę |url = http://archive.is/20130503180607/http://www.fakt.pl/Smolensk-smierc-swiadka-katastrofy-Nie-zyje-swiadek-ze-Smolenska-Zmarl-Remigiusz-Mus,artykuly,184224,1.html/ekshumacja-zwlok-janusza-kurtyki,1774139,6911 |tytuł = Smoleńsk: Nie żyje świadek katastrofy Tu154 |opublikowany = fakt.pl |data = 2012-10-28}}</ref>, technika pokładowego, który razem z por. Arturem Wosztylem, pierwszym pilotem, i por. Rafałem Kowaleczko stanowił załogę Jaka-40<ref name="niezalezna_20121028_Muś">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34271-nie-zyje-chorazy-remigiusz-mus-technik-jaka-40 |tytuł = Nie żyje chorąży Remigiusz Muś, technik Jaka-40 |opublikowany = niezalezna.pl |data = 2012-10-28}}</ref>. W wywiadach twierdził, że kontroler z wieży w Smoleńsku zezwolił załodze prezydenckiego tupolewa na zejście do wysokości 50 m, gdy tymczasem z opublikowanego stenogramu wynika, że kontroler miał zezwolić na zejście do 100 metrów<ref name="gazeta_20121028_Muś">{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,12755440,Nie_zyje_Remigiusz_Mus__Byl_na_pokladzie_Jaka_40_w.html |tytuł = Nie żyje Remigiusz Muś. Był na pokładzie Jaka-40 w Smoleńsku |opublikowany = [[gazeta.pl]] |data = 2012-10-28}}</ref>. Remigiusz Muś mówił również, że tuż przed katastrofą TU-154M słyszał dwa wybuchy, których źródła nie kojarzył<ref name="niezalezna_20121028_Muś" />.

==== Rosyjskie śledztwo prokuratorskie ====
===== Komitet Śledczy przy Prokuraturze Generalnej Federacji Rosyjskiej =====
Nad ranem 11 kwietnia 2010 roku, na polecenie śledczych, rosyjscy specjaliści przeprowadzili sekcję zwłok Lecha Kaczyńskiego<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/512050-Sekcja-bez-polskich-ekspertow.html |tytuł = Sekcja bez polskich ekspertów |opublikowany = rp.pl |data = 2010-07-22 |data dostępu = 2010-07-22}}</ref>. Tego samego dnia [[Komitet Śledczy przy Prokuraturze Federacji Rosyjskiej|Komitet Śledczy przy Prokuraturze Generalnej Federacji Rosyjskiej]] wstępnie wykluczył, że przyczyną katastrofy była awaria; według przewodniczącego Komitetu, gen. [[Aleksandr Bastrykin|Aleksandra Bastrykina]], świadczyły o tym m.in. wyniki odczytu czarnej skrzynki samolotu<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.vesti.ru/doc.html?id=352505 |tytuł = СКП: по данным самописца лайнер был исправен |opublikowany = vesti.ru |data = 2010-04-11 |język = ru |data dostępu = 2010-08-07}}</ref>.

16 kwietnia 2010 Komitet Śledczy przy Prokuraturze Generalnej Rosji ogłosił, iż zakończono czynności procesowe w miejscu katastrofy<ref name="16 kwietnia">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20100419212457/http://wiadomosci.gazeta.pl:80/Wiadomosci/1,80277,7780156,Prokuratura__zakonczono_sledztwo_w_miejscu_katastrofy.html |tytuł = Prokuratura: zakończono śledztwo w miejscu katastrofy Tu-154M |opublikowany = [[gazeta.pl]] |data = 2010-04-16 |data dostępu = 2010-04-16}}</ref>. Zidentyfikowano ciała 96 ofiar; w celu identyfikacji przeprowadzono 266 ekspertyz medycznych, w tym genetycznych<ref name="16 kwietnia" />.

W czerwcu 2010 roku prokuratura rosyjska skierowała do Polski wniosek o przesłuchanie rodzin ofiar, a także osób, które odpowiadały za organizację wizyty i przygotowywały samolot do lotu<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,102433,8078307,Wniosek_Rosjan__polscy_sledczy_musza_przesluchac_bliskich.html |tytuł = Wniosek Rosjan: polscy śledczy muszą przesłuchać bliskich ofiar katastrofy |opublikowany = tokfm.pl |data = 2010-06-29 |data dostępu = 2010-07-22}}</ref>.

2 sierpnia 2010 prokuratura rosyjska skierowała do Polski dwa wnioski prawne, zwracając się m.in. o informacje o przebywaniu postronnych osób w kokpicie samolotu, o odczyt zapisu rozmów w kokpicie przez polskich biegłych i o wykaz połączeń z pokładu maszyny w chwili podchodzenia do lądowania<ref name="Seremet2" />.

===== Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej =====
15 stycznia 2011 śledztwo w sprawie katastrofy przejął [[Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej]], powstały z przekształcenia Komitetu Śledczego przy Prokuraturze Generalnej Federacji Rosyjskiej<ref name="komitet śledczy">{{cytuj stronę |url = http://premier.gov.ru/events/messages/13858/ |tytuł = Работа Государственной комиссии по установлению причин катастрофы самолета Ту-154, произошедшей 10 апреля 2010 г. в Смоленской области, завершена |data = 2011-01-15 |opublikowany = premier.gov.ru |język = ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20110118032826/http://premier.gov.ru/events/messages/13858/ |zarchiwizowano = 2011-01-18 |data dostępu = 2011-01-15}}</ref>. 18 lutego 2011 w Moskwie odbyła się konferencja prasowa przedstawicieli Komitetu Śledczego poświęcona stanowi rosyjskiego śledztwa w sprawie katastrofy<ref name="katastrofa smoleńska" />.

=== Pozostałe postępowania ===
==== Inne postępowania polskie ====
===== Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego =====
[[Plik:Transkrypcja rozmow 4238987.pdf|mały|Stenogram rozmów w kokpicie samolotu, przekazany 31 maja 2010 przez [[Międzypaństwowy Komitet Lotniczy]] (MAK)]]
{{wikicytaty|z raportu Millera|Raport Millera}}
Katastrofę zaczęła badać [[Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego]] (KBWLLP) powołana przez [[Ministerstwo Obrony Narodowej]]<ref name="lotniczapolska" />, badająca wypadki samolotów wojskowych, nieorzekająca o winie i odpowiedzialności za katastrofę<ref>Por. {{Dziennik Ustaw|2004|138|1464}}.</ref>. 24 kwietnia 2010 jej przewodniczący, [[Edmund Klich]], będący jednocześnie przedstawicielem Polski akredytowanym przy rosyjskiej komisji cywilno-wojskowej badającej przyczyny katastrofy, skrytykował dotychczasowy przebieg śledztwa, zwracając uwagę m.in. na to, że śledczy chcą całą winą obarczyć pilotów maszyny<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tvp.info/informacje/polska/raport-ze-sledztwa-ws-katastrofy-w-srode/1701973 |tytuł = Raport ze śledztwa ws. katastrofy – w środę |opublikowany = tvp.info |data = 2010-04-24 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100528062015/http://www.tvp.info/informacje/polska/raport-ze-sledztwa-ws-katastrofy-w-srode/1701973 |zarchiwizowano = 2010-05-28 |data dostępu = 2010-05-18}}</ref>. 27 kwietnia 2010 szef MON zmienił rozporządzenie regulujące działania komisji, m.in. wprowadzając przepis, że przewodniczący komisji podlega bezpośrednio [[Prezes Rady Ministrów|Prezesowi Rady Ministrów]] i że decyzję w przedmiocie udzielania informacji o przebiegu i rezultatach badań prowadzonych przez komisję podejmuje premier<ref name="lotniczapolska">{{cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20100711041257/http://lotniczapolska.pl:80/KBWLLP:-kto-bada-katastrofe-Tu-154M,13142 |tytuł = Tusk: KBWLLP: kto bada katastrofę Tu-154M |autor = S. Kasjaniuk |opublikowany = lotniczapolska.pl |data = 2010-05-06 |data dostępu = 2010-05-18}}, por. [https://web.archive.org/web/20121201125646/http://www.bip.mon.gov.pl/pliki/file/ROZPORZADZENIA/2010/Dz_U_2010_69_442.pdf Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 kwietnia 2010].</ref>. 28 kwietnia 2010 poinformowano, że Edmund Klich zrezygnował z przewodniczenia komisji; jej nowym szefem został minister spraw wewnętrznych i administracji [[Jerzy Miller (polityk)|Jerzy Miller]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20130812123142/http://lotniczapolska.pl:80/Tusk:-Edmund-Klich-zrezygnowal-z-kierowania-KBWLLP,13032 |tytuł = Tusk: Edmund Klich zrezygnował z kierowania KBWLLP |autor = S. Kasjaniuk |opublikowany = lotniczapolska.pl |data = 2010-04-28 |data dostępu = 2010-05-18}}</ref>.

W kwietniu 2010 roku strona rosyjska przekazała KBWLLP nagrania z wieży kontroli lotów, obejmujące rozmowy telefoniczne, korespondencję radiową oraz rozmowy pomiędzy osobami na wieży; w 2010 roku materiały te nie zostały upublicznione<ref name="E.Klich" />; do połowy września 2010 roku nie przekazano ich polskiej prokuraturze wojskowej<ref name="wp.pl2" />.

Na początku maja 2010 roku, w związku z odnajdywaniem na miejscu katastrofy przez przypadkowe osoby przedmiotów należących do ofiar i części samolotu (np. niewielki fragment skrzydła trafił na [[Jasna Góra|Jasną Górę]] i został wykorzystany jako część sukienki [[Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej|obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://archive.is/20160215145535/http://czestochowa.wyborcza.pl/czestochowa/1,43169,8241758,Kawalek_prezydenckiego_samolotu_na_Jasnej_Gorze.html |tytuł = Kawałek prezydenckiego samolotu na Jasnej Górze |opublikowany = [[gazeta.pl]] |data = 2010-08-11 |data dostępu = 2010-08-30}}</ref>), [[Kancelaria Prezesa Rady Ministrów]] podjęła decyzję o wysłaniu na miejsce ekipy polskich archeologów i wystąpiła o zgodę władz rosyjskich<ref name="archeolodzy" />. Zgody tej nie udzielono. Sprawę organizacji przedsięwzięcia przejęła Naczelna Prokuratura Wojskowa<ref name="npw3" /> i wyjazd wstępnie planowano na 15 czerwca 2010<ref name="IAEPAN">{{cytuj stronę |url = http://www.se.pl/wydarzenia/kraj/polscy-archeolodzy-wreszcie-pojada-do-smolenska_142213.html |tytuł = Polscy archeolodzy wreszcie pojadą do Smoleńska |opublikowany = se.pl |data = 2010-06-11 |data dostępu = 2010-07-04}}</ref>. 6 czerwca 2010 w wypadku samochodowym zginął wraz z żoną [[Marek Dulinicz]], kierownik grupy badawczej archeologów z [[Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk|Instytutu Archeologii i Etnologii PAN]]<ref name="IAEPAN" />. Do wyjazdu w dniu 15 czerwca 2010 nie doszło, lecz naukowcy nadal deklarowali gotowość rozpoczęcia badań<ref>{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.wp.pl/wylot-archeologow-do-smolenska-znowu-opozniony-6032750874670209a |tytuł = Wylot archeologów do Smoleńska znowu opóźniony |data = 2010-06-22 |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2010-10-29}}</ref>; przeprowadzono je w październiku 2010 roku w ramach śledztwa prokuratorskiego<ref name="archeolodzy3" />.

18 stycznia 2011 KBWLLP ujawniła niektóre materiały dotyczące katastrofy na konferencji prasowej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w tym część nagrań z wieży w Smoleńsku<ref name="kontrolerzy" />.

27 czerwca 2011 raport końcowy KBWLLP, liczący ok. 300 stron, został przekazany premierowi [[Donald Tusk|Donaldowi Tuskowi]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/680062-PiS-ma-raport--Premier-takze-ma-raport.html |tytuł = PiS ma raport. Premier także ma raport |data = 2011-06-28 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2011-06-28}}</ref>, 25 lipca 2011 przyjęty<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />, a 29 lipca 2011 zaprezentowany opinii publicznej podczas konferencji prasowej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów<ref name="prezentacja raportu">{{cytuj stronę |url = http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/410105,Publikacja-raportu-Millera-relacja-na-zywo |tytuł = Dymisja szefa MON po raporcie Millera: relacja na żywo |opublikowany = polskieradio.pl |data = 2011-07-29 |data dostępu = 2011-07-31}}</ref> i opublikowany na stronie internetowej KBWLLP wraz z załącznikami<ref name="Raport końcowy KBWLLP" /> – od 24 listopada 2015 witryna decyzją Kancelarii Prezesa Rady Ministrów RP przestała być dostępna, ale dostępne były jej kopie na serwerach niezależnego od rządu Web Archive. Według raportu końcowego KBWLLP przyczyną wypadku było „zejście poniżej minimalnej wysokości zniżania, przy nadmiernej prędkości opadania, w warunkach atmosferycznych uniemożliwiających wzrokowy kontakt z ziemią i spóźnione rozpoczęcie procedury odejścia na drugi krąg. Doprowadziło to do zderzenia z przeszkodą terenową, oderwania fragmentu lewego skrzydła wraz z lotką, a w konsekwencji do utraty sterowności samolotu i zderzenia z ziemią”<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />. Jednocześnie w raporcie końcowym KBWLLP wskazano 6 czynników mających wpływ na zdarzenie lotnicze i 8 okoliczności sprzyjających zaistnieniu katastrofy leżących po stronie polskiej i rosyjskiej<ref name="Raport końcowy KBWLLP" />. Po opublikowaniu raportu końcowego KBWLLP do dymisji podał się minister obrony narodowej [[Bogdan Klich]], wiceminister MON [[Czesław Piątas]] i ogłoszono rozformowanie 36 SPLT<ref>{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/349228,siemoniak-i-tusk-oglaszaja-koniec-36-specpulku-zmiany-w-resorcie.html |tytuł = Siemoniak i Tusk ogłaszają: Koniec 36. specpułku, zmiany w resorcie |opublikowany = dziennik.pl |data = 2011-08-04 |data dostępu = 2011-11-07}}</ref>.

5 września 2011 KBWLPP opublikowała tzw. „Protokół z badania zdarzenia lotniczego nr 192/2010/11”, liczący wraz z załącznikami ponad 1000 stron dokumentów; niejawny pozostał jedynie załącznik nr 7 z informacjami o obrażeniach ofiar katastrofy<ref name="protokół">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/712322-Protokoly-z-prac-komisji-Jerzego-Millera.html |tytuł = Protokoły z prac komisji Jerzego Millera |opublikowany = rp.pl |data = 2011-09-05 |data dostępu = 2011-09-07}}</ref>.

====== Komisja Laska ======
W 2013 roku powołany został ''Zespół do spraw wyjaśniania opinii publicznej treści informacji i materiałów dotyczących przyczyn i okoliczności katastrofy pod Smoleńskiem'' (tzw. komisja Laska od nazwiska przewodniczącego Macieja Laska)<ref>{{cytuj stronę |url = http://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/organy-pomocnicze/organy-pomocnicze-preze/2184,Zespol-do-spraw-wyjasniania-opinii-publicznej-tresci-informacji-i-materialow-dot.html |tytuł = Zespół do spraw wyjaśniania opinii publicznej treści informacji i materiałów dotyczących przyczyn i okoliczności katastrofy pod Smoleńskiem |archiwum = https://web.archive.org/web/20150502024229/http://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/organy-pomocnicze/organy-pomocnicze-preze/2184,Zespol-do-spraw-wyjasniania-opinii-publicznej-tresci-informacji-i-materialow-dot.html}}</ref>, który rozpoczął publikowanie swoich ustaleń na specjalnie uruchomionej w tym celu stronie internetowej www.faktysmolensk.gov.pl – od 24 listopada 2015 strona decyzją Kancelarii Prezesa Rady Ministrów przestała być dostępna, ale część z nich nadal była dostępna na serwerach [[Internet Archive]]. Kompletne archiwum zostało opublikowane na stronie [http://faktysmolensk.niezniknelo.com/ faktysmolensk.niezniknelo.com].

25 listopada szefowa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów RP Beata Kempa cofnęła Maciejowi Laskowi zgodę na korzystanie w celach niekomercyjnych z materiałów opublikowanych na stronie www.faktysmolensk.gov.pl – zgoda była udzielona 10 listopada 2015 przez szefa kancelarii poprzedniego rządu Jacka Cichockiego.

====== Podkomisja KBWLLP ======
{{Główny artykuł|Podkomisja do ponownego zbadania katastrofy smoleńskiej}}
Rozporządzeniem [[Ministerstwo Obrony Narodowej|ministra obrony narodowej]] [[Antoni Macierewicz|Antoniego Macierewicza]] z 4 lutego 2016 powołana została Podkomisja ds. Ponownego Zbadania Wypadku Lotniczego pod Smoleńskiem, utworzona przy Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. Przewodniczącym został [[Wacław Berczyński]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/pl/1_12.html |tytuł = Podpisanie rozporządzenia w sprawie KBWLLP |data = 2016-02-04 |opublikowany = podkomisjasmolensk.mon.gov.pl |data dostępu = 2016-11-24}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/pl/2.html |tytuł = Skład podkomisji |opublikowany = podkomisjasmolensk.mon.gov.pl |data dostępu = 2016-11-24}}</ref>.

11 kwietnia 2018 Podkomisja&nbsp;KBWLLP zaprezentowała Raport Techniczny stwierdzający wiele nieprawidłowości, które złożyły się na katastrofę. Należał do nich nie poddany kontroli remont samolotu w zakładach oligarchy Deripaski w Samarze w Rosji, sposób przygotowania oficjalnej delegacji rządowej do Katynia, świadome fałszywe naprowadzenie samolotu przez rosyjskich kontrolerów lotu oraz eksplozje, które ostatecznie zniszczyły samolot<ref name="pr1">{{cytuj stronę |url = https://www.polskieradio24.pl/130/5925/Artykul/2090937,Raport-techniczny-podkomisji-smolenskiej-Samolot-ulegl-destrukcji-w-powietrzu-w-wyniku-eksplozji |tytuł = Raport techniczny podkomisji smoleńskiej. „Samolot uległ destrukcji w powietrzu w wyniku eksplozji” |data = 2018-04-11 |opublikowany = polskieradio24.pl}}</ref>. We wstępie raportu zwrócono uwagę na zasadnicze błędy raportów Anodiny oraz raportu komisji Jerzego Millera z 2011 i unieważniona została kwalifikacja przyczyny jako błąd pilota (CFIT)<ref name="pr2">{{cytuj stronę |url = https://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/2090897,Raport-podkomisji-smolenskiej-Co-do-natury-eksplozji-Tu154M-nie-ma-watpliwosci |tytuł = Raport podkomisji smoleńskiej. „Co do natury eksplozji Tu-154M nie ma wątpliwości” |data = 2018-04-11 |opublikowany = polskieradio24.pl}}</ref><ref name="mon">{{cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20230000000000*/http://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/plik/file/raport_techniczny.pdf |tytuł = Raport Techniczny. Fakty, które przesądziły o katastrofie samolotu Tu-154M nr 101 zaistniałej dnia 10 kwietnia 2010&nbsp;r. w rejonie lotniska Smoleńsk Północny (PDF) |autor = Podkomisja do Ponownego Zbadania Wypadku Lotniczego |data = 2018-04-11 |opublikowany = podkomisjasmolensk.mon.gov.pl}} [http://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/pl/1/3.html Strona Podkomisji KBWLLP z informacjami nt raportu].</ref>.

Według podkomisji główną przyczyną katastrofy był wybuch niszczący fragment lewej części centropłata, wraz z przednim dźwigarem i żebrami<ref name="mon" />. Rozsadził on trzecią salonkę zabijając wszystkich jej pasażerów. Ich szczątki zostały rozrzucone na całej długości wrakowiska<ref name="mon" />. Równocześnie fala detonacyjna wysadziła lewe drzwi pasażerskie, które wbiły się na metr w ziemię, a tysiące fragmentów kuchni zostały rozproszone na 1/3 obszaru katastrofy<ref name="mon" />. Fala detonacyjna idąca w kierunku ogona rozerwała fragment kadłuba, a wywinięcie lewej i prawej burty wraz z dachem na zewnątrz konstrukcji wskazuje na to, że wybuch nastąpił od wewnątrz<ref name="mon" />. Śladem przemieszczania się w kierunku ogona fali wybuchowej wyrwany został na zewnątrz, wzdłuż lewej burty, panel przypodłogowy<ref name="mon" />.

Według Podkomisji Raport Techniczny jest raportem cząstkowym i po anulowaniu ustaleń Raportu Millera z 2011 brak jest oficjalnego stanowiska państwa polskiego w sprawie katastrofy smoleńskiej do czasu podania raportu końcowego Podkomisji KBWLLP<ref name="pr1" /><ref name="pr2" />.

30 listopada 2020 r. podkomisja oficjalnie zakończyła prace<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wiadomosci.onet.pl/kraj/katastrofa-smolenska-prace-podkomisji-macierewicza-kosztowaly-miliony/drq2s7g |tytuł = Katastrofa smoleńska. Prace podkomisji Macierewicza kosztowały miliony |autor = |opublikowany = onet.pl |data = 2021-12-13 |język = pl |data dostępu = 2021-12-27}}</ref>, a 3 grudnia 2020 r. na stronie www podkomisji został upubliczniony materiał multimedialny, wizualizujący prezentowane stanowisko podkomisji nt. przebiegu katastrofy i jej przyczyn<ref>{{cytuj stronę |url = http://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/plik/media/wyniki_badan2020.mp4 |tytuł = Wyniki Prac Podkomisji |opublikowany = 12.2020}}</ref>.

23 grudnia 2021 [[Ministerstwo Obrony Narodowej]] poinformowało, realizując wyrok [[Wojewódzki sąd administracyjny|WSA w Warszawie]] w sprawie z wniosku senatora [[Krzysztof Brejza|Krzysztofa Brejzy]], że łączny koszt prac Komisji w okresie do 24 lutego 2021 wyniósł niecałe 23 miliony złotych<ref name=":0">{{Cytuj stronę |url = https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/brejza-pokazal-wydatki-podkomisji-macierewicza-tyle-kosztuje-nas-sledztwo-w-sprawie/mfmwxz2 |tytuł = Brejza pokazał wydatki podkomisji Macierewicza. Tyle kosztuje nas śledztwo w sprawie katastrofy w Smoleńsku |autor = |opublikowany = businessinsider.com.pl |data = 2021-12-27 |język = pl |data dostępu = 2021-12-27}}</ref>. Podkomisja zleciła między innymi badanie przyczyn i wykonanie symulacji katastrofy amerykańskiemu instytutowi NIAR (National Institute for Aviation Research) z Uniwersytetu Wichita, którego koszt wyniósł prawie 8 milionów zł<ref name="fałsz" />.

13 kwietnia 2022 podkomisja KBWLLP opublikowała raport końcowy stwierdzający, że: „prawdziwą przyczyną katastrofy smoleńskiej były dwie eksplozje w końcowej fazie lotu. Pierwsza miała miejsce ponad 100 metrów przed miejscem, gdzie rosła brzoza na działce N. Bodina. Piloci konsekwentnie począwszy od pierwszej godziny lotu zapowiadali odejście w automacie w razie braku możliwości lądowania na skutek złej pogody. Zgodnie z zapowiedzią rozpoczęli realizację tego planu uzgodniwszy go przedtem z rosyjskimi kontrolerami lotu. Fałszywe naprowadzanie samolotu przez rosyjskich kontrolerów lotu, którzy w ostatniej fazie systematycznie przekazywali nieprawdziwe dane dotyczące odległości od pasa i kursu utrudniło pracę pilotów. Piloci jednak nie popełnili żadnego błędu i we właściwym czasie podjęli decyzję o odejściu na drugi krąg.”<ref>{{Cytuj |autor = Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego |tytuł = Raport z badania zdarzenia lotniczego z udziałem samolotu Tu 154M nr 101 z dnia 10 kwietnia 2010 r. nad lotniskiem Smoleńsk-Siewiernyj na terytorium Federacji Rosyjskiej. |data = 2022-05-06 |url = https://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/pl/1_54.html}}</ref> Niemniej samolot nie zareagował na ruch wolantu z powodu nie działającej już całej instalacji elektrycznej.

We wrześniu 2022 Wojciech Czuchnowski opublikował na łamach Gazety Wyborczej artykuł, w którym wykazał, że podkomisja w swoim raporcie potraktowała wybiórczo i zmanipulowała ustalenia instytutu NIAR, prezentowanego jako kluczowy dowód, raport ten potwierdza zderzenie samolotu z drzewami i urwanie części skrzydła na skutek zderzenia z brzozą, a nie wybuchu, jak zaprezentowała podkomisja. W audycji TVN24 wypowiadali się eksperci, biorący udział w pracach podkomisji, twierdzący, że niewygodne dowody w raporcie zostały przemilczane albo zinterpretowane niezgodnie z treścią. Między innymi Mirosław Tarasiński zaprzeczył, aby dokonał identyfikacji dźwięku wybuchu, jaki miał być zawarty w raporcie. Według ustaleń dziennikarskich, podkomisja pominęła co najmniej cztery zamówione ekspertyzy zagranicznych podmiotów, które nie potwierdzały teorii zamachu, oraz usuwała ze swego składu członków, którzy nie zgadzali się z jej wersją<ref name="fałsz">{{Cytuj |tytuł = Macierewicz sfałszował amerykańską ekspertyzę o katastrofie smoleńskiej. TVN 24 pokazał dowody |autor = Wojciech Czuchnowski |data dostępu = 2022-09-13 |data = 2022-09-12 |opublikowany = wyborcza.pl |url = https://wyborcza.pl/7,75398,28902620,macierewicz-sfalszowal-amerykanski-raport-o-katastrofie-smolenskiej.html}}</ref>.

Decyzją [[Ministerstwo Obrony Narodowej|ministra obrony]] [[Władysław Kosiniak-Kamysz|Władysława Kosiniak-Kamysza]] 15 grudnia 2023 podkomisja została zlikwidowana, a jej przewodniczący Antoni Macierewicz został zobowiązany do zakończenia prac podkomisji, a także przekazania materiałów z jej prac, w tym również niejawnych, do Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego<ref name="likwi">{{Cytuj stronę | url =https://tvn24.pl/polska/mon-podkomisja-smolenska-ulega-likwidacji-7546204 | tytuł =Podkommisja smoleńska ulega likwidacji | autor = | opublikowany =TVN Polska | data =2023-12-15 | język = | data dostępu = 2023-12-18}}</ref>. 24 października 2024 [[Ministerstwo Obrony Narodowej|MON]] przedstawiło raport zespołu badającego prace podkomisji, który negatywnie ocenił jej działanie we wszystkich badanych aspektach, tj. gospodarności, legalności, celowości oraz rzetelności. Na jego podstawie zapowiedziało złożenie do prokuratury 41 zawiadomień<ref>{{Cytuj |tytuł = MON publikuje raport w sprawie podkomisji Macierewicza |data = 2024-10-24 |data dostępu = 2024-10-26 |opublikowany = TVN24 |url = https://tvn24.pl/polska/podkomisja-smolenska-zespol-ocenil-jej-prace-raport-opublikowany-na-stronie-mon-st8150358 |język = pl}}</ref>. W związku z wnioskami raportu, 25 października 2024, współprzewodniczący [[Nowa lewica|Nowej Lewicy]], [[Włodzimierz Czarzasty]], złożył wniosek do prezydenta RP [[Andrzej Duda|Andrzeja Dudy]], o pozbawienie Antoniego Macierewicza [[Order Orła Białego|Orderu Orła Białego]]<ref>{{Cytuj |tytuł = "Macierewicz stał się niegodny Orderu Orła Białego" |data = 2024-10-25 |data dostępu = 2024-10-26 |opublikowany = TVN24 |url = https://tvn24.pl/polska/wniosek-do-prezydenta-w-sprawie-macierewicza-stal-sie-niegodny-orderu-orla-bialego-st8152012 |język = pl}}</ref>.

===== Najwyższa Izba Kontroli =====
Od 6 grudnia 2010 do 1 grudnia 2011 [[Najwyższa Izba Kontroli]] przeprowadziła kontrolę kompleksową organizacji lotów i zapewnienia bezpieczeństwa osobom zajmującym kierownicze stanowiska w państwie, korzystającym z lotnictwa transportowego Sił Zbrojnych RP w latach 2005–2010 (oznaczoną nr I/10/001). Kontrolą objęto [[Kancelaria Prezesa Rady Ministrów|Kancelarię Prezesa Rady Ministrów]], MON, MSZ, MSWiA, Dowództwo Sił Powietrznych, 36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego oraz BOR; dodatkowych informacji zasięgano m.in. w [[Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej|Kancelarii Prezydenta]], [[Kancelaria Sejmu|Kancelarii Sejmu]] i [[Kancelaria Senatu|Kancelarii Senatu]]<ref name="NIK3">{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,nik-i-10-001-loty-vip-2a,typ,kk.pdf |tytuł = Informacja o wynikach kontroli |opublikowany = nik.gov.pl |data = 2012-04-11 |data dostępu = 2012-04-13}}</ref>.

Informacja o wynikach kontroli wraz z omówieniem prasowym została opublikowana na stronach internetowych NIK 9 marca 2012<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-wizytach-vip-w-latach-2005-2010.html |tytuł = NIK o wizytach VIP w latach 2005–2010 |data = 2012-03-09 |opublikowany = nik.gov.pl |data dostępu = 2012-04-13}}</ref>. Z dokumentu wynikało, że wyjazdy najważniejszych osób w państwie, korzystających z lotnictwa transportowego Sił Zbrojnych RP, były w latach 2005–2010 organizowane w sposób, który nie gwarantował należytego poziomu bezpieczeństwa<ref name="NIK3" />. Brakowało spójnego systemu procedur, a istniejące przepisy były w wielu wypadkach lekceważone, czego przykładem był lot z 10 kwietnia 2010 roku, który w myśl obowiązującego w Polsce prawa w ogóle nie powinien się odbyć<ref name="NIK3" />. Ponadto NIK opublikowała na swoich stronach wystąpienia pokontrolne, kierowane do poszczególnych podmiotów kontrolowanych. NIK oceniła ''negatywnie'' wywiązywanie się przez Szefa KPRM i KPRM z nałożonych obowiązków, z wyjątkiem organizacji wyjazdów premiera i wicepremierów, które oceniono ''pozytywnie''<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,nik-i-10-001-KPRM-2,typ,kj.pdf |tytuł = Wystąpienie pokontrolne nr KPB-4114-01-06/2010 z dnia 31 stycznia 2012 r. |opublikowany = Prezes Najwyższej Izby Kontroli |data dostępu = 2012-03-14}}</ref>. Negatywnie została również oceniona działalność pozostałych podmiotów kontrolowanych – 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,nik-i-10-001-36-SPLT-1,typ,kj.pdf |tytuł = Wystąpienie pokontrolne nr KPB-4114-01-03/2011 z dnia 24 listopada 2011 r. |opublikowany = Prezes Najwyższej Izby Kontroli |data dostępu = 2012-03-14}}</ref>, Dowództwa Sił Powietrznych<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,nik-i-10-001-DSP-1,typ,kj.pdf |tytuł = Wystąpienie pokontrolne nr KPB-4114-01-02/2011 z dnia 24 listopada 2011 r. |opublikowany = Prezes Najwyższej Izby Kontroli |data dostępu = 2012-03-14}}</ref>, MON<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,nik-i-10-001-MON.pdf,typ,kj.pdf |tytuł = Wystąpienie pokontrolne nr KPB-4114-01-01/2011 z dnia 24 listopada 2011 r. |opublikowany = Prezes Najwyższej Izby Kontroli |data dostępu = 2012-03-14}}</ref> oraz MSZ<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,nik-i-10-001-MSZ-2,typ,kj.pdf |tytuł = Wystąpienie pokontrolne nr KPB-4114-01-04/2011 z dnia 31 stycznia 2012 r. |opublikowany = Prezes Najwyższej Izby Kontroli |data dostępu = 2012-03-14}}</ref>. Wystąpienia pokontrolne kierowane do BOR i MSWiA pozostały niejawne.

==== Inne postępowania rosyjskie ====
===== Specjalna komisja rządowa =====
10 kwietnia 2010 premier [[Władimir Putin]] zatwierdził skład specjalnej komisji rządowej do zbadania przyczyn katastrofy<ref name="2premier.gov.ru">{{cytuj stronę |url = http://premier.gov.ru/events/messages/10174/ |tytuł = Председатель Правительства Российской Федерации В.В.Путин подписал Распоряжение, которым утвердил состав Государственной комиссии по установлению причин катастрофы самолета Ту-154, произошедшей 10 апреля 2010 г. в Смоленской области |opublikowany = premier.gov.ru |data = 2010-04-10 |język = ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20100412072318/http://premier.gov.ru/events/messages/10174/ |zarchiwizowano = 2010-04-12 |data dostępu = 2011-01-10}}</ref>. Jej wiceprzewodniczącymi zostali: wicepremier Rosji gen. [[Siergiej Iwanow (polityk)|Siergiej Iwanow]], minister ds. sytuacji nadzwyczajnych gen. [[Siergiej Szojgu]] oraz gen. lotn. [[Tatjana Anodina]], a członkami – minister transportu [[Igor Lewitin]], minister zdrowia [[Tatjana Golikowa]], minister spraw zagranicznych [[Siergiej Ławrow]], minister spraw wewnętrznych gen. [[Raszyd Nurgalijew]], pierwszy zastępca prokuratora generalnego gen. [[Aleksandr Bastrykin]], gubernator obwodu smoleńskiego [[Siergiej Antufjew]], szef Federalnej Agencji Transportu Lotniczego (Rosawiacja) Aleksandr Nieradźko, szef Federalnej Służby Nadzoru Transportu (Rostransnadzor) Giennadij Kurzienkow, dyrektor Departamentu Przemysłu i Infrastruktury Rządu Federacji Rosyjskiej Maksim Sokołow, dowódca rosyjskich Sił Powietrznych gen. [[Aleksandr Zielin]] i prezes koncernu lotniczego [[Tupolew]] Aleksandr Bobryszew<ref name="2premier.gov.ru" />.
[[Plik:2010 Polish Air Force Tu-154 crash 003.jpg|mały|Uszkodzone drzewa na trasie lotu (13 kwietnia 2010)]]
13 kwietnia 2010 rosyjska komisja rządowa poinformowała, że zaczęto podnosić szczątki wraku Tu-154M; wykonano dokładne szkice miejsca katastrofy oraz lotnicze zdjęcia lotniska Siewiernyj i okolic<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20120910011143/http://www.newsweek.pl/artykuly/sekcje/swiat/rozpoczeto-podnoszenie-wraku-samolotu-tu-154m,56642,1 |tytuł = Rozpoczęto podnoszenie wraku samolotu Tu-154M |data = 2010-04-13 |opublikowany = newsweek.pl |data dostępu = 2010-07-21}}</ref>. Tego samego dnia premier Władimir Putin scedował kierownictwo badaniami technicznymi i koordynację współpracy organizacji rosyjskich i zagranicznych na gen. lotn. Tatianę Anodinę, przewodniczącą [[Międzypaństwowy Komitet Lotniczy|Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego]] (MAK) i wiceprzewodniczącą specjalnej rosyjskiej komisji rządowej; zarządzenie Władimira Putina określiło, że badanie katastrofy powinno być prowadzone zgodnie z Załącznikiem 13 do Konwencji chicagowskiej z 1944 roku o lotnictwie cywilnym<ref name="2mak.ru" />. Ta decyzja została zaaprobowana przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej<ref name="2mak.ru" />. 13 kwietnia 2010 Tatiana Anodina, w porozumieniu z Ministerstwem Obrony RP, wydała rozporządzenie powołujące Komisję Techniczną do zbadania przyczyn katastrofy; jej przewodniczącym został Aleksiej N. Morozow, wiceprzewodniczący MAK, a wiceprzewodniczącym W.W. Soroczenko, zastępca Szefa Służby Bezpieczeństwa Lotów Lotnictwa Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej<ref name="2mak.ru" />.

24 kwietnia 2010 wiceprzewodniczący rosyjskiej komisji rządowej, wicepremier Siergiej Iwanow, zadeklarował, że Rosja przekaże Polsce wszystkie dane dotyczące katastrofy<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.vesti.ru/doc.html?id=355206 |tytuł = Россия предоставит Польше все данные по авиакатастрофе под Смоленском |data = 2010-04-24 |opublikowany = vesti.ru |język = ru |data dostępu = 2010-07-21}}</ref>, a 7 lipca 2010 oświadczył, że Rosja przekazała stronie polskiej wszystkie dostępne dokumenty dotyczące badań w sprawie katastrofy<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2010/07/100707_rn_russia_poland_investigation.shtml |tytuł = Россия передала Польше все материалы по авиакатастрофе под Смоленском |data = 2010-07-07 |opublikowany = bbc.co.uk |język = ru |data dostępu = 2010-07-21}}</ref>.

15 stycznia 2011 poinformowano, że w związku z zakończeniem prac Komisji Technicznej MAK rosyjska komisja rządowa zakończyła prace i jej materiały przekazano do [[Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej|Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej]]<ref name="komitet śledczy" />.

===== Wspólna komisja MAK i rosyjskiego Ministerstwa Obrony =====
10 kwietnia 2010 powstała wspólna komisja [[Międzypaństwowy Komitet Lotniczy|Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego]] (MAK) i rosyjskiego Ministerstwa Obrony do zbadania przyczyn katastrofy<ref name="MAK">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru:80/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |tytuł = Tу-154М № 101 – 10.04.2010 |opublikowany = mak.ru |data = 2010-04-10 |język = ru |data dostępu = 2010-07-23}}</ref>. W dniach 14–19 kwietnia 2010 zebrane szczątki samolotu Tu-154M przetransportowano na płytę lotniska Siewiernyj, gdzie ułożono je na wolnym powietrzu w skali rzeczywistej; nad szczątkami samolotu podjęła prace Komisja Techniczna MAK<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.wprost.pl/ar/192413/Rosjanie-zwoza-szczatki-rozbitego-Tu-154M-na-lotnisko-w-Smolensku/ |tytuł = Rosjanie zwożą szczątki rozbitego Tu-154M na lotnisko w Smoleńsku |opublikowany = wprost.pl |data = 2010-04-14 |data dostępu = 2010-07-08}} oraz {{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-polska-prosi-rosje-o-zapisy-czarnych-skrzynek,nId,878904 |tytuł = Polska prosi Rosję o zapisy czarnych skrzynek |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2010-04-19 |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>.

15 kwietnia 2010 eksperci rosyjscy przeprowadzili tzw. techniczny oblot lotniska w Smoleńsku; polskim ekspertom nie pozwolono siedzieć przy stanowiskach dowodzenia „ze względów bezpieczeństwa”, a wyników oblotu nigdy formalnie nie przekazano stronie polskiej<ref name="E.Klich" />.

19 maja 2010 gen. lotn. [[Tatjana Anodina]], przewodnicząca Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego, i Aleksiej Morozow, szef Komisji Technicznej MAK, oświadczyli na konferencji prasowej w [[Moskwa|Moskwie]], że w czasie lotu w [[Kokpit (lotnictwo)|kokpicie]] rozlegały się głosy osób innych niż załoga<ref name="Anodina">{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-rosja-wstepny-raport-ws-przyczyn-katastrofy,nId,880643 |tytuł = Rosja: Wstępny raport ws. przyczyn katastrofy |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2010-05-19 |data dostępu = 2017-04-13}} oraz {{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru:80/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |tytuł = Tу-154М № 101 – 19 мая 2010 |opublikowany = mak.ru |data = 2010-04-10 |język = ru |data dostępu = 2010-06-10}}</ref> (23 maja 2010 [[Edmund Klich]] stwierdził, że był wśród nich gen. [[Andrzej Błasik]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-klich-piata-osoba-w-kabinie-byl-gen-blasik,nId,880912 |tytuł = Klich: Piątą osobą w kabinie był gen. Błasik |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2010-05-24 |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>); stwierdzili, że dochodzenie prowadzone przez MAK wykluczyło, by w czasie lotu doszło do awarii sprzętu lotniczego, pożaru, wybuchu czy zamachu terrorystycznego<ref name="Anodina" />. System [[Terrain Awareness and Warning System|TAWS]], ostrzegający o przeszkodach terenowych, zadziałał na 18 sekund przed zderzeniem z przeszkodą, które zapoczątkowało niszczenie konstrukcji maszyny<ref name="Anodina" />. [[Automatyczny pilot|Autopilot]] został wyłączony na 5 sekund (w tzw. kanale podłużnym) i na 4 sekundy (tzw. automatyczny ciąg) przed kolizją z drzewem<ref name="Anodina" />. W trakcie podchodzenia do lądowania załoga nie miała aktualnych danych aeronawigacyjnych dla lotniska Siewiernyj, w tym aktualnych [[NOTAM]]<ref name="Anodina" />. Komisja uznała, że identyczne były środki do zabezpieczenia lotniska w Smoleńsku 7 kwietnia, na przyjęcie samolotów z premierami Rosji Władimirem Putinem i Polski Donaldem Tuskiem, i 10 kwietnia – gdy miał tam lądować samolot z prezydentem Lechem Kaczyńskim<ref name="Anodina" />. Anodina oświadczyła, że kwestia ewentualnego wywierania wpływu na załogę musi być jeszcze zbadana<ref name="Anodina" />. Stwierdziła, że jeżeli Władimir Putin podejmie stosowną decyzję, kopie nagrań z czarnych skrzynek mogą zostać przekazane Polsce<ref name="Anodina" />.

20 października 2010 MAK przekazał stronie polskiej projekt raportu końcowego na temat katastrofy, zawierający 72 wnioski dotyczące pośrednich i bezpośrednich przyczyn katastrofy oraz 7 rekomendacji dla cywilnych służb lotniczych; projekt raportu nie został upubliczniony<ref>{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-w-raporcie-72-wnioski-o-przyczynach-katastrofy,nId,888895 |tytuł = W raporcie 72 wnioski o przyczynach katastrofy |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2010-10-20 |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>.
[[Plik:2010 Polish Air Force Tu-154 crash 002.jpg|mały|Miejsce katastrofy (13 kwietnia 2010)]]
12 stycznia 2011 MAK podczas konferencji prasowej upublicznił końcową wersję swojego raportu; tego samego dnia raport został przekazany stronie polskiej<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/0,1689188,0,1,raport-w-rekach-polakow,wiadomosc.html |tytuł = Raport w rękach Polaków |opublikowany = tvn24.pl |data = 2011-01-12 |archiwum = https://web.archive.org/web/20110113150532/http://www.tvn24.pl/0,1689188,0,1,raport-w-rekach-polakow,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2011-01-13 |data dostępu = 2011-01-12}}</ref>. Według tego raportu bezpośrednią przyczyną katastrofy były<ref name="2mak.ru">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20121029144124/http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101/finalreport_rus.pdf |tytuł = Окончательный отчет Технической комиссии МАК по расследованию катастрофы самолета Ту-154М № 101 Республики Польша, произошедшей 10 апреля 2010 года в районе аэродрома Смоленск «Северный» |opublikowany = mak.ru |data = 2011-01-12 |język = ru |data dostępu = 2011-01-13}}</ref>:
* brak decyzji załogi o udaniu się na zapasowe miejsce lądowania, pomimo że wielokrotnie i z różnych źródeł była informowana o złych warunkach pogodowych panujących na lotnisku Siewiernyj w Smoleńsku. Warunki meteorologiczne były zdecydowanie gorsze niż minimalne pozwalające na lądowanie;
* zejście poniżej minimalnej wysokości nalotu (100 m) mimo braku kontaktu wzrokowego z naziemnymi punktami odniesienia;
* brak reakcji i wymaganych działań na kolejne ostrzeżenia systemu TAWS;
* obecność w kokpicie maszyny dowódcy Sił Powietrznych RP, co w opinii psychologów i ekspertów lotniczych wywierało presję psychiczną na pilotów i podjęcie przez nich decyzji lądowania „za wszelką cenę” w warunkach nieuzasadnionego ryzyka.

Wraz z raportem końcowym w dniu 12 stycznia 2011 na stronach internetowych MAK opublikowano również uwagi strony polskiej do projektu raportu końcowego MAK<ref name="uwagi">{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20121029144209/http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101/comment_polsk.pdf |tytuł = Uwagi Rzeczypospolitej Polskiej do projektu Raportu końcowego z badania wypadku samolotu Tu-154M nr boczny 101, który wydarzył się 10 kwietnia 2010, opracowanego przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy MAK |opublikowany = mak.ru |data = 2011-01-12 |data dostępu = 2011-01-13}}</ref>, przekazane 16 grudnia 2010 przez stronę polską<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/477761,polskie_uwagi_do_raportu_mak_148_stron_wnioskow_o_ponowne_sformulowanie_przyczyn_katastrofy.html |tytuł = Polskie uwagi do raportu MAK: 148 stron wniosków o ponowne sformułowanie przyczyn katastrofy |opublikowany = gazetaprawna.pl |data = 2011-01-12 |data dostępu = 2011-01-13}}</ref> i będące integralną częścią raportu końcowego MAK<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru:80/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |tytuł = Tу-154М № 101 – 12.01.2011 |opublikowany = mak.ru |data = 2011-01-12 |język = ru |data dostępu = 2011-01-15}}</ref>. W polskich uwagach wskazano m.in. na błędy popełnione przez kontrolerów lotów, zły stan techniczny lotniska, niezapewniający bezpieczeństwa lotów, i na opóźnione rozpoczęcie akcji ratowniczej na miejscu katastrofy<ref name="uwagi" />. W dokumencie tym strona polska zwróciła się o ponowne sformułowanie przyczyn i okoliczności katastrofy oraz zaleceń profilaktycznych po uwzględnieniu wszystkich czynników mających wpływ na zaistnienie wypadku; zwracała uwagę, że niektóre stwierdzenia zawarte w raporcie nie znajdowały potwierdzenia w faktach lub nie były wystarczająco uzasadnione w analizie<ref name="uwagi" />.

=== Koordynacja działań zmierzających do wyjaśnienia przyczyn katastrofy ===
Niezależnie od prowadzonych po stronie polskiej postępowań, administracja rządowa oraz parlament utworzyły własne zespoły koordynujące działania dotyczące ustalenia przyczyn katastrofy.

==== Międzyresortowy zespół ds. koordynacji działań podejmowanych ... ====
Zarządzeniem z 11 kwietnia 2010 [[Prezes Rady Ministrów]] utworzył Międzyresortowy zespół do spraw koordynacji działań podejmowanych w związku z tragicznym wypadkiem lotniczym pod Smoleńskiem, będący jego organem pomocniczym<ref name="kprm.gov.pl">{{cytuj stronę |url = http://bip.kprm.gov.pl/portal/kpr/13/278/Miedzyresortowy_Zespol_do_spraw_koordynacji_dzialan_podejmowanych_w_zwiazku_z_tr.html |tytuł = Zarządzenie Nr 28 Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 2010 r. |data = 2010-04-11 |opublikowany = kprm.gov.pl |data dostępu = 2010-10-30}}</ref>. Jako zadania zespołu wskazano koordynację lub nadzór nad działaniami dotyczącymi ustalenia przyczyn katastrofy, udzielania pomocy rodzinom ofiar katastrofy, organizacji uroczystości pogrzebowych ofiar oraz funkcjonowania administracji publicznej.

W skład zespołu weszli: prezes Rady Ministrów Donald Tusk (przewodniczący), wiceprezes Rady Ministrów [[Waldemar Pawlak]] (wiceprzewodniczący) oraz członkowie – minister obrony narodowej [[Bogdan Klich]], minister sprawiedliwości [[Krzysztof Kwiatkowski (polityk)|Krzysztof Kwiatkowski]], minister spraw wewnętrznych i administracji [[Jerzy Miller (polityk)|Jerzy Miller]], minister spraw zagranicznych [[Radosław Sikorski]], minister – członek Rady Ministrów [[Michał Boni]] oraz szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów [[Tomasz Arabski]]<ref name="kprm.gov.pl" />.

==== Zespół parlamentarny ds. zbadania przyczyn katastrofy ====
{{dopracować|sekcja|pov}}
{{osobny artykuł|Zespół Parlamentarny ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 roku}}
8 lipca 2010 posłowie i senatorowie [[Prawo i Sprawiedliwość|Prawa i Sprawiedliwości]] utworzyli Zespół Parlamentarny ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 r., którego przewodniczącym został [[Antoni Macierewicz]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/434890,pis_powolal_zespol_parlamentarny_ds_katastrofy_smolenskiej.html |tytuł = PiS powołał zespół parlamentarny ds. katastrofy smoleńskiej |opublikowany = gazetaprawna.pl |data = 2010-07-08 |data dostępu = 2011-07-01}} oraz {{cytuj stronę |url = http://smolenskzespol.sejm.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=50&Itemid=27&lang=pl |tytuł = Informacja o powołaniu Zespołu Parlamentarnego skierowana do Marszałka Sejmu |opublikowany = sejm.gov.pl |data = 2010-12-02 |archiwum = https://web.archive.org/web/20120215153543/http://smolenskzespol.sejm.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=50&Itemid=27&lang=pl |zarchiwizowano = 2012-02-15 |data dostępu = 2012-01-05}}</ref>. Zadaniem tego zespołu jest koordynowanie działań obu izb parlamentu zmierzających do wyjaśnienia przyczyn i okoliczności katastrofy. Efekty pracy zespół parlamentarny publikuje na własnej stronie znajdującej się w domenie sejm.gov.pl<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.smolenskzespol.sejm.gov.pl/zespolsmolensk.nsf/wydarzenia.xsp |tytuł = Aktualności |opublikowany = Zespół Parlamentarny ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 |język = pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20130701035340/http://www.smolenskzespol.sejm.gov.pl/zespolsmolensk.nsf/wydarzenia.xsp |zarchiwizowano = 2013-07-01 |data dostępu = 2013-05-29}}</ref>.

W dniach 29–30 czerwca 2011 zespół zaprezentował na konferencjach prasowych z udziałem [[Jarosław Kaczyński|Jarosława Kaczyńskiego]] tzw. „Białą Księgę Smoleńskiej Tragedii”<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/680348-Biala-ksiega-PiS-o-katastrofie-Smolenskiej.html |tytuł = PiS: w środę o Rosji, w czwartek o Tusku |opublikowany = rp.pl |data = 2011-06-28 |data dostępu = 2011-07-01}}</ref>, liczący ok. 170 stron wybór dokumentów, który został opublikowany na sejmowych stronach Zespołu<ref name="smolenskzespol.sejm.gov.pl">{{cytuj stronę |url = http://static.presspublica.pl/red/rp/pdf/kraj/bialaksiega.pdf |tytuł = Biała Księga Smoleńskiej Tragedii |opublikowany = presspublica.pl |data dostępu = 2016-06-01}}</ref>. W „Białej Księdze” sformułowano 19 wniosków wskazujących na przyczyny katastrofy leżące po stronie polskiej i rosyjskiej<ref name="smolenskzespol.sejm.gov.pl" />.

Dnia 28 marca 2012 odbyło się wysłuchanie publiczne w [[Parlament Europejski|Parlamencie Europejskim]] w [[Bruksela|Brukseli]] obejmujące prezentację ustaleń ekspertów zaproszonych przez Zespół parlamentarny do zbadania przyczyn katastrofy. Ekspertami tymi byli<ref name="wysłuchanie">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/25927-smolensk-byly-dwie-eksplozje |tytuł = Smoleńsk: były dwie eksplozje |opublikowany = niezalezna.pl |data = 2012-03-28 |data dostępu = 2012-04-10}}</ref>:
* prof. dr [[Wiesław Binienda]] – dziekan Wydziału Inżynierii Cywilnej w Kolegium Inżynierii [[Uniwersytet w Akronie|University of Akron]];
* dr [[Kazimierz Nowaczyk]] – fizyk z [[Uniwersytet Marylandu w Baltimore|University of Maryland]] w [[Baltimore]];
* dr inż. [[Grzegorz Szuladziński]], [[Australia|australijski]] naukowiec, autor książek z dziedziny [[Dynamika (fizyka)|dynamiki]] maszyn i konstrukcji inżynierskich oraz [[Zderzenie|zderzeń]]<ref>G. Szuladzinski, ''Dynamics of Structures and Machinery: Problems and Solutions'', New York, John Wiley & Sons, 1982. {{ISBN|0471090271}}; G. Szuladzinski, ''Formulas for Mechanical and Structural Shock and Impact'', Boca Raton, CRC Press, 2009. {{ISBN|9781420065565}}.</ref>, specjalista w zakresie działania [[Materiał wybuchowy|materiałów wybuchowych]].

Eksperci Zespołu zanegowali tezę, iż bezpośrednią przyczyną katastrofy było zderzenie z przeszkodą<ref name="wysłuchanie" />. Wiesław Binienda na podstawie przeprowadzonej [[Symulacja komputerowa|symulacji komputerowej]] za pomocą programu symulacyjnego [[LS-DYNA]] stwierdził, że nawet gdyby samolot Tu-154 zaczepił o tzw. „[[Brzoza smoleńska|brzozę smoleńską]]”, nie straciłby w wyniku tego zderzenia fragmentu skrzydła, gdyż według jego wniosków na podstawie symulacji w każdym badanym przypadku skrzydło przecięłoby brzozę bez uszczerbku dla jego [[Siła nośna|siły nośnej]]<ref name="wysłuchanie" />. Według analizy Grzegorza Szuladzińskiego w ostatniej fazie lotu doszło do dwóch [[wybuch]]ów – najpierw z lewej strony, w którego wyniku samolot miał stracić część lewego [[Skrzydło (lotnictwo)|skrzydła]], a następnie wewnątrz [[Kadłub (lotnictwo)|kadłuba]]<ref name="wysłuchanie" />. Według ekspertów Zespołu maszyny pracujące na pokładzie tupolewa uległy awarii przed kontaktem samolotu z ziemią<ref name="wysłuchanie" />.

4 kwietnia 2012 hipoteza Grzegorza Szuladzińskiego na temat dwufazowej destrukcji samolotu w powietrzu w wyniku wybuchów została zaprezentowana w czasie posiedzenia Zespołu parlamentarnego w Sejmie<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120405&typ=po&id=po05.txt |tytuł = Centropłat pęka nad ziemią |data = 2012-04-05 |opublikowany = naszdziennik.pl |data dostępu = 2012-04-10}}</ref>, a 16 maja 2012 opublikowano jego raport na ten temat, w którym stwierdzono m.in., że ''samo lądowanie (czy upadek) w terenie zadrzewionym, wszystko jedno jak niekorzystne i pod jakim kątem, nie mogło w żadnym wypadku spowodować takiego rozczłonkowania konstrukcji, które zostało udokumentowane''<ref name="G.Szuladziński">Gregory Szuladzinski: [http://niezalezna.pl/uploads/zalacznik/28447/raport-szuladzinski.pdf ''Raport No. 456: Niektóre aspekty techniczno-konstrukcyjne smoleńskiej katastrofy''], Analytical Service Pty Ltd, maj 2012.</ref>. Według raportu Grzegorza Szuladzińskiego najważniejszą przyczyną katastrofy były wybuchy w czasie podejścia do lądowania, które zapoczątkowały destrukcję samolotu jeszcze w powietrzu; świadczyć ma o tym m.in. duża liczba [[Odłamek|odłamków]] na miejscu katastrofy, które zgodnie z ekspertyzą nie mogły powstać w inny sposób niż w wyniku eksplozji<ref name="G.Szuladziński" />. W raporcie zwrócono uwagę, że w niektórych odłamkach widać otwory po [[Nit (technika)|nitach]], co według Grzegorza Szuladzińskiego czyni mało prawdopodobnym ich powstanie wskutek działania sił stycznych do [[Pokrycie (lotnictwo)|poszycia]]<ref name="G.Szuladziński" />.

W lipcu 2012 roku Zespół złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez [[Jerzy Miller (polityk)|Jerzego Millera]] oraz członków [[Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego|Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego]] (KBWLLP)<ref name="zawiadomienie">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/907771.html |tytuł = Macierewicz zapowiada zawiadomienia do prokuratury |data = 2012-07-03 |opublikowany = rp.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20150222231108/http://www.rp.pl/artykul/907771.html |zarchiwizowano = 2015-02-22 |data dostępu = 2012-07-03}} oraz {{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/30434-macierewicz-raport-millera-sfalszowano |tytuł = Macierewicz: raport Millera sfałszowano |opublikowany = [[Niezalezna.pl]] |data = 2012-06-27 |data dostępu = 2012-07-03}}</ref>. W uzasadnieniu zawiadomienia stwierdzono, że odczyt parametrów ze wskaźników widocznych na wizualizacji ostatnich minut lotu tupolewa, dołączonej we wrześniu 2011 roku do raportu KBWLLP, jest według Zespołu sprzeczny z wnioskami raportu i z animacją będącą częścią wizualizacji<ref name="zawiadomienie" />. Według Zespołu samolot nie mógł utracić fragmentu lewego skrzydła w wyniku kolizji z brzozą, ponieważ w momencie przelotu nad nią znajdował się na wysokości 18,6 metra ponad ziemią, co według treści zawiadomienia wynika z parametrów opublikowanych w wizualizacji KBWLLP<ref name="zawiadomienie" />.

W sierpniu 2012 roku Zespół upublicznił raport zatytułowany „28 miesięcy po Smoleńsku”, a 10 września 2012 jego tekst został opublikowany na sejmowych stronach Zespołu<ref name="28miesięcy">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/932000.html |tytuł = Stan prac zespołu Macierewicza dostępny w Internecie |data = 2012-09-10 |opublikowany = rp.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20131031231259/http://www.rp.pl/artykul/932000.html |zarchiwizowano = 2013-10-31 |data dostępu = 2012-09-13}}</ref>. W opracowaniu przedstawiono najważniejsze kwestie, którymi Zespół zajmował się przez dwa i pół roku: przygotowania do wizyty, przebieg katastrofy i wydarzenia, które nastąpiły po niej<ref name="28miesięcy" />.

31 października na konferencji w [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmie]] przewodniczącego Zespołu Parlamentarnego Antoniego Macierewicza z udziałem Stanisława Zagrodzkiego, kuzyna [[Ewa Bąkowska|Ewy Bąkowskiej]], zaprezentowano wstępne wyniki badań laboratoryjnych fragmentu jej ubioru i pasa bezpieczeństwa fotela TU-154, które to S. Zagrodzki pozyskał w Moskwie przy okazji identyfikacji zwłok w dniu 14 kwietnia 2010 Ekspertyzy przeprowadzono w placówce uniwersyteckiej w USA. Trzy próby fragmentu pasa, przeprowadzone dwukrotnie w ciągu 24 godzin wykazały obecność [[trotyl]]u<ref>{{cytuj stronę |url = http://vod.gazetapolska.pl/2658-analiza-pasa-wykazala-slady-trotylu |tytuł = Analiza pasa wykazała ślady trotylu |data = 2012-11-01 |opublikowany = vod.gazetapolska.pl |data dostępu =}}</ref>.

10 kwietnia 2013, w trzecią rocznicę katastrofy, Zespół zaprezentował raport dotyczący katastrofy, przedstawiając hipotezy sugerujące, iż wybuch był przyczyną katastrofy. W raporcie m.in. stwierdzone jest, że według danych MSL „samolot jeszcze przed szosą Kutuzowa znajdował się na bezpiecznej wysokości ponad 30 metrów nad poziomem pasa”, wnioskując, iż samolot nie uderzył w [[Brzoza smoleńska|brzozę]]. Raport ten został ostro skrytykowany m.in. przez szefa [[Państwowa Komisja Badania Wypadków Lotniczych|Państwowej Komisji Badań Wypadków Lotniczych]], prof. Pawła Artymowicza oraz redaktorów naczelnych „[[Przegląd Lotniczy|Przeglądu Lotniczego]]”, którzy stwierdzili, że przedstawione tezy „nie są zgodne z wiedzą naukową na poziomie liceum”<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20150222225049/http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,13715007,Jest_odpowiedz_na_tezy_z_dzisiejszego_raportu_zespolu.html |tytuł = Jest odpowiedź na tezy z dzisiejszego raportu zespołu Macierewicza |data = 2013-04-10 |opublikowany = [[Gazeta.pl]]}}</ref>.

=== Inne badania naukowe przebiegu katastrofy ===
Katastrofa smoleńska stała się tematem [[Badania naukowe|badań naukowych]] prowadzonych przez przedstawicieli [[Nauki techniczne|nauk technicznych]] i [[Nauki ścisłe|nauk ścisłych]]. Podjął je m.in. [[Paweł Artymowicz]]<ref name="Artymowicz" />. 28 maja 2012 w [[Kazimierz Dolny|Kazimierzu Dolnym]] odbyła się sesja naukowa zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, podczas której trwały długie dyskusje na temat różnych naukowych aspektów katastrofy<ref name="sesja">{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120530&typ=po&id=po01.txt |tytuł = Binienda inspiruje |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2010-05-30 |data dostępu = 2010-05-30}}</ref>. W trakcie sesji niektórzy uczestnicy dyskusji namawiali członków [[Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego|Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego]] (KBWLLP) do przedyskutowania swoich wyników ze współpracownikami Zespołu parlamentarnego ds. zbadania przyczyn katastrofy, lecz spotkało się to ze zdecydowaną odmową<ref name="sesja" />. Argumentem był brak dostępu do pełnych zapisów rejestratora parametrów lotu (FDR) przez kogokolwiek poza MAK, KBWLLP i prokuraturą<ref name="sesja" />. W związku z tym stwierdzono, że badania ekspertów Zespołu nie są oparte na ścisłych danych ani na właściwej metodologii<ref>{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/29108-propaganda-zamiast-badan |tytuł = Propaganda zamiast badań |opublikowany = [[Niezalezna.pl]] |data = 2010-05-29 |data dostępu = 2012-06-23}}</ref>.

W dniach 22 i [[23 października]] 2012, w Warszawie, na [[Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie|Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego]]<ref name="rp.pl_20121023_konferencja">{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/945252-Konferencja-naukowa-o-katastrofie-smolenskiej-na-UKSW.html |tytuł = Ekspert: Wyrwane nity potwierdzają wybuch |opublikowany = Rzeczpospolita.pl |data = 2012-10-23 |archiwum = https://web.archive.org/web/20160630023624/http://www.rp.pl/artykul/945252-Konferencja-naukowa-o-katastrofie-smolenskiej-na-UKSW.html |zarchiwizowano = 2016-06-30 |data dostępu = 2016-04-02}}</ref> odbywała się konferencja naukowa mająca na celu stworzenie forum dla przedstawienia interdyscyplinarnych badań dotyczących mechaniki lotu i zniszczenia samolotu Tu-154M<ref name="konferencja">{{cytuj stronę |url = http://www.konferencjasmolenska.pl/ |tytuł = Konferencja smoleńska |opublikowany = konferencjasmolenska.pl |data dostępu = 2012-05-20}}</ref>. Uczestniczyło w niej ponad 100 akademików<ref name="rp.pl_20121023_konferencja" /><ref name="gazeta_konferencja" /> z polskich i zagranicznych uczelni technicznych<ref name="niezalezna_20121023_konferencja">{{cytuj stronę |url = http://niezalezna.pl/34105-konferencja-naukowa-tupolewa-zniszczyl-wybuch |tytuł = Konferencja naukowa: tupolewa zniszczył wybuch |autor = Katarzyna Pawlak |opublikowany = niezalezna.pl |data = 2012-10-23}}</ref>. W składzie komitetu organizacyjnego konferencji byli dr hab. inż. [[Piotr Witakowski]] (przewodniczący), prof. [[Andrzej Wiśniewski (fizyk)|Andrzej Wiśniewski]] (wiceprzewodniczący), dr hab. inż. [[Paweł Staszewski]] (skarbnik), dr hab. [[Jerzy Urbanowicz (matematyk)|Jerzy Urbanowicz]] (sekretarz), [[Chris Cieszewski]] (kontakty zagraniczne) oraz dr inż. [[Wojciech Biliński (inżynier)|Wojciech Biliński]] (sprawy wydawnicze)<ref name="konferencja" />. Przewodniczącym komitetu naukowego konferencji był prof. [[Tadeusz Kaczorek]], wiceprzewodniczącym prof. [[Jacek Rońda]], członkami prezydium profesorowie [[Kazimierz Flaga]], [[Robert Gałązka]], [[Lucjan Piela]] i Piotr Witakowski, a członkami honorowymi profesorowie [[Janusz Turowski (profesor)|Janusz Turowski]] i [[Jan Węglarz]]<ref name="konferencja" />. Konferencja odbywała się za zamkniętymi drzwiami, jednak transmitowano ją w internecie<ref name="gazeta_konferencja">{{cytuj stronę |url = http://www.wiadomosci24.pl/artykul/konferencja_pis_eksperci_eksplozja_tlumaczy_katastrofe_smolenska_247515-2--1-d.html |tytuł = Część ekspertów: eksplozja wytłumaczeniem katastrofy smoleńskiej |autor = PAP |opublikowany = Gazeta.pl |data = 2012-10-23}}</ref>.

Jednym z celów konferencji była próba wykonania tzw. zadania odwrotnego, czyli ustalenia położenia samolotu i prędkości jego szczątków w momencie zdefragmentowania na podstawie dokumentacji technicznej maszyny oraz dokumentacji fotograficznej szczątków i ich usytuowania na wrakowisku<ref name="konferencja" />. Niektórzy z naukowców przedstawili teorie, iż na pokładzie samolotu nastąpił wybuch, oraz twierdzili, że ich wyniki badań nie zgadzają się z raportem MAK.

Kolejne edycje Konferencji Smoleńskiej zostały zorganizowane w październiku 2013 i 2014 roku<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.konferencja.home.pl/aktualnosci/komkonf1.pdf |tytuł = II Konferencja Smoleńska 2013 |opublikowany = konferencja.home.pl |data dostępu = 2014-10-20}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.konferencja.home.pl/aktualnosci/komkonf1_2014.pdf |tytuł = III Konferencja Smoleńska 2014 |opublikowany = konferencja.home.pl |data dostępu = 2014-10-20}}</ref>, a także w listopadzie 2015<ref>{{Cytuj |redaktor = Piotr Witakowski |rozdział = Podsumowanie trzech pierwszych Konferencji Smoleńskich |tytuł = Materiały konferencyjne, IV Konferencja Smoleńska, 14.11.2015 |data = 2016 |data dostępu = 2017-03-09 |isbn = 978-83-936018-3-7 |miejsce = Warszawa |wydawca = Komitet Organizacyjny Konferencji Smoleńskiej |s = 143–160 |url = http://www.konferencja.home.pl/podsumowanie/zal2.pdf}}</ref>.

=== Kontrowersje związane z badaniem przyczyn katastrofy ===
[[Plik:2010 Polish Air Force Tu-154 crash 007.jpg|mały|[[Maszyna do robót ziemnych|Maszyny do robót ziemnych]] pracujące na miejscu katastrofy (16 kwietnia 2010)]]
Po rozpoczęciu śledztwa pojawiły się krytyczne głosy, że rząd polski wyraził zgodę na badanie katastrofy przez stronę rosyjską na podstawie Konwencji chicagowskiej z 1944 roku o lotnictwie cywilnym, a nie wspólnie przez właściwe organy polskie i rosyjskie na podstawie art. 11 Porozumienia między Ministerstwem Obrony RP a Ministerstwem Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej w sprawie zasad wzajemnego ruchu lotniczego wojskowych statków powietrznych RP i Federacji Rosyjskiej w przestrzeni powietrznej obu państw z 7 lipca 1993<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/472146-Co-mowi-lotnicze-porozumienie-Polski-i-Rosji-z-1993-roku.html |tytuł = Co mówi lotnicze porozumienie Polski i Rosji z 1993 roku |opublikowany = rp.pl |data = 2010-05-07 |data dostępu = 2010-05-29}}</ref>; powstały rozbieżne opinie prawne na ten temat<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20100528193446/http://wiadomosci.gazeta.pl:80/Wiadomosci/1,80271,7934536,PiS_do_premiera__przekazanie_Polsce_sledztwa_ws__katastrofy.html |tytuł = PiS do premiera: przekazanie Polsce śledztwa ws. katastrofy było możliwe |opublikowany = [[gazeta.pl]] |data = 2010-05-29 |data dostępu = 2010-05-25}}, por. [https://web.archive.org/web/20130711034543/http://www.ulc.gov.pl/index.php?option=com_content Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana w Chicago dnia 7 grudnia 1944].</ref>. Utworzono Ruch 10 Kwietnia, zainicjowany przez kilka organizacji społecznych i instytucji, domagający się powołania międzynarodowej komisji do zbadania przyczyn katastrofy<ref name="tlumy">{{Cytuj |tytuł = Tłumy ludzi przed Pałacem Prezydenckim domagały się powołania niezależnej komisji |data = 2010-05-09 |data dostępu = 2024-11-18 |opublikowany = gazetaprawna.pl |url = https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/419653,tlumy-ludzi-przed-palacem-prezydenckim-domagaly-sie-powolania-niezaleznej-komisji.html |archiwum = http://archive.today/2024.11.18-205904/https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/419653,tlumy-ludzi-przed-palacem-prezydenckim-domagaly-sie-powolania-niezaleznej-komisji.html |zarchiwizowano = 2024-11-18 |język = pl}}</ref>. 25 maja 2010 grupa rosyjskich dysydentów, w tym [[Władimir Bukowski]] i [[Natalja Gorbaniewska|Natalia Gorbaniewska]], wyraziła zaniepokojenie przebiegiem śledztwa<ref>{{cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20160411063543/http://www.rp.pl/artykul/484507-Zaniepokojeni-przebiegiem-sledztwa-.html|tytuł=Zaniepokojeni przebiegiem śledztwa|opublikowany=rp.pl|data=2010-05-29|data dostępu=2010-05-24}}</ref>. 30 czerwca 2010 członek amerykańskiej [[Izba Reprezentantów Stanów Zjednoczonych|Izby Reprezentantów]] z [[Nowy Jork|Nowego Jorku]] [[Peter T. King]] zgłosił projekt rezolucji wzywającej do przeprowadzenia niezależnego, międzynarodowego dochodzenia w sprawie katastrofy (111th Congress, H.RES.1489.IH)<ref>{{cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20160804100400/https://dziennik.com/wiadomosci/artykul/kongresman-wzywa-do-miedzynarodowego-sledztwa-ws-katastrofy-smolenskiej|tytuł=Kongresmen wzywa do międzynarodowego śledztwa ws. katastrofy smoleńskiej|opublikowany=dziennik.com|data=2010-07-04|data dostępu=2010-07-07}}</ref>. W 2010 roku [[Stowarzyszenie Rodzin Katyń 2010]], skupiające część rodzin ofiar, zebrało ponad 300 tys. podpisów pod petycją do polskich władz w sprawie powołania międzynarodowej komisji<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/269839,Tysiace-chca-miedzynarodowego-sledztwa |tytuł = Tysiące za międzynarodowym śledztwem |opublikowany = polskieradio.pl |data = 2010-10-21 |data dostępu = 2010-12-14}}</ref>; w 2011 roku liczba podpisów wzrosła do ponad 400 tys. i petycja została skierowana również do [[Parlament Europejski|Parlamentu Europejskiego]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://wpolityce.pl/wydarzenia/7890-w-sekretariacie-komisji-petycji-w-parlamencie-europejskim-zostala-zlozona-grupowa-petycja-w-sprawie-katastrofy-smolenskiej |tytuł = W sekretariacie komisji petycji w Parlamencie Europejskim została złożona grupowa petycja w sprawie katastrofy smoleńskiej |opublikowany = wpolityce.pl |data = 2011-08-03 |data dostępu = 2012-04-27}}</ref>, który 24 kwietnia 2012 podjął decyzję, że nie będzie jej rozpatrywać<ref>{{cytuj stronę |url = http://wyborcza.pl/1,75477,11608692,Petycja_o_umiedzynarodowienie_Smolenska_odrzucona.html |tytuł = Petycja o umiędzynarodowienie Smoleńska odrzucona |opublikowany = wyborcza.pl |data = 2012-04-24 |data dostępu = 2012-04-27}}</ref>. W maju 2012 roku polski rząd został wezwany do wszczęcia niezależnego, międzynarodowego śledztwa w sprawie katastrofy w uchwale podjętej przez Radę Dyrektorów [[Kongres Polonii Amerykańskiej|Kongresu Polonii Amerykańskiej]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120521&typ=sw&id=sw03.txt |tytuł = Polonia zawalczy o Smoleńsk |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2012-04-21 |data dostępu = 2012-05-22}}</ref>.

Media zwracały uwagę na złe zabezpieczenie miejsca katastrofy, co doprowadziło do przejęcia części niewielkich szczątków samolotu i przedmiotów należących do ofiar przez osoby prywatne i do pokątnego handlu tymi elementami<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20120913032303/http://www.tvn24.pl/12690,1655166,0,1,znalezli-paszport--fragment-ciala-teraz-na-miejscu-jest-juz-milicja,wiadomosc.html |tytuł = Znaleźli paszport, fragment ciała |opublikowany = tvn24.pl |data = 2010-06-05 |data dostępu = 2010-08-30}}</ref>.

Kontrowersje wzbudził sposób postępowania strony rosyjskiej z wrakiem samolotu, będącym jednym z dowodów rzeczowych w śledztwie<ref name="tvp.pl">{{cytuj stronę |url = http://www.tvp.pl/publicystyka/magazyny-reporterskie/misja-specjalna/wideo/21092010-2240/2632524?ref=nf |tytuł = Misja Specjalna – 21.09.2010 |opublikowany = tvp.pl |data = 2010-09-21 |data dostępu = 2010-09-27}}</ref>. 21 września 2010 [[Telewizja Polska]] wyemitowała niepublikowane wcześniej materiały filmowe, na których podstawie wszczęto w Polsce śledztwo w sprawie niszczenia wraku<ref name="wrak" />; zarejestrowano na nich, jak w trakcie akcji zabezpieczania szczątków samolotu na miejscu katastrofy w kwietniu 2010 roku rosyjscy funkcjonariusze tną części wraku piłami elektrycznymi; jedno z ocalałych okien samolotu zostało wybite łomem<ref name="tvp.pl" />. W późniejszym okresie szczątki samolotu składowano na wolnym powietrzu, gdzie niszczały<ref name="tvp.pl" />.

W marcu 2012 roku grupa 18 naukowców [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytetu Warszawskiego]] skrytykowała w [[List otwarty|liście otwartym]] dotychczasowe badania katastrofy (nieprzedstawienie wyników badań [[Kinematyka|kinematycznych]] i [[Laboratorium|laboratoryjnych]], ogłaszanie domniemań, według sygnatariuszy listu „nawet bez żadnych podstaw”) i poinformowała, że „grupa inicjatywna profesorów [[Mechanika|mechaniki]] i [[Fizyka|fizyki]] z całej Polski poszukuje jak najszerszego poparcia profesorów i doktorów habilitowanych z zakresu nauk technicznych i ścisłych w celu intensyfikacji badania katastrofy [[Metoda naukowa|metodami naukowymi]]”<ref>{{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120328&typ=po&id=po09.txt |tytuł = Naukowe Westerplatte |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2012-03-28 |data dostępu = 2012-03-31}}</ref>.

Zastrzeżenia wzbudziły również doniesienia o umyciu przez Rosjan wraku<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/858373.html |tytuł = Rosjanie umyli wrak? Potem podważą badania? |autor = rp.pl |język = |archiwum = https://web.archive.org/web/20150222232626/http://www.rp.pl/artykul/858373.html |zarchiwizowano = 2015-02-22 |data dostępu = 2012-10-30}}</ref>.

== Upublicznienie stenogramów zapisów rejestratorów danych i rozmów kontrolerów lotów ==
1 czerwca 2010 na stronach internetowych polskiego [[Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji|Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji]] opublikowano stenogramy zapisów jednego z dwóch [[Rejestrator parametrów lotu|rejestratorów katastroficznych]] samolotu (rejestratora dźwięku MARS-BM), sporządzone 2 maja i przekazane 31 maja przez stronę rosyjską<ref name="stenogramy">{{cytuj stronę |url = https://archiwum.mswia.gov.pl/pl/aktualnosci/8507,dok.html |tytuł = Transkrypcja rozmów załogi samolotu Tu-154M |opublikowany = mswia.gov.pl |data = 2010-06-01 |język = ru pl en |data dostępu = 2010-06-01}}</ref>. Według ujawnionego stenogramu, obejmującego ok. 38 minut rozmów, rejestrator dźwięku zakończył pracę o godz. 10:41:05,4 czasu moskiewskiego<ref name="stenogramy" />. Upublicznienie stenogramów nastąpiło na podstawie decyzji politycznej Władimira Putina i Donalda Tuska; 31 maja 2010 strony polska i rosyjska podpisały w tej sprawie memorandum, którego treść nie została udostępniona mediom<ref>{{cytuj stronę |url = http://wyborcza.pl/1,75478,7959137,Rozmowy_pilotow_w_rekach_Tuska.html |tytuł = Rozmowy pilotów w rękach Tuska |opublikowany = wyborcza.pl |data = 2010-06-01 |data dostępu = 2010-10-22}}</ref>.

Zapisy parametrów lotu zarejestrowane przez [[rejestrator eksploatacyjny]] ATM-QAR, którą deszyfrowano w kwietniu 2010 roku w [[Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych|Instytucie Technicznym Wojsk Lotniczych]] w [[Warszawa|Warszawie]], pozostały utajnione (był to tzw. rejestrator szybkiego dostępu wyprodukowany w Polsce; na początku maja oryginał urządzenia odesłano wraz z analizą do Rosji)<ref>{{cytuj stronę |url = http://dziennik.pl/katastrofa-smolensk/article588064/Przywiezli_czarna_skrzynke_Ruszaja_badania.html |tytuł = Przywieźli czarną skrzynkę. Ruszają badania |opublikowany = dziennik.pl |data = 2010-05-15 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100420075619/http://dziennik.pl/katastrofa-smolensk/article588064/Przywiezli_czarna_skrzynke_Ruszaja_badania.html |zarchiwizowano = 2010-04-20 |data dostępu = 2010-06-09}} oraz {{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/472324-Trzecia-czarna-skrzynka-wrocila-do-Rosji.html |tytuł = Trzecia czarna skrzynka wróciła do Rosji |opublikowany = rp.pl |data = 2010-05-07 |archiwum = https://web.archive.org/web/20170811055729/http://www.rp.pl/artykul/472324-Trzecia-czarna-skrzynka-wrocila-do-Rosji.html |zarchiwizowano = 2017-08-11 |data dostępu = 2010-06-10}}</ref>.

W 2010 roku nie upubliczniono również nagrań rozmów kontrolerów lotów, obejmujących rozmowy telefoniczne, korespondencję radiową oraz rozmowy pomiędzy osobami na stanowisku dowodzenia, przekazanych w kwietniu 2010 roku przez stronę rosyjską Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP)<ref name="E.Klich" />.

Upublicznienie rozmów prowadzonych na stanowisku dowodzenia nastąpiło w dniu 18 stycznia 2011, po opublikowaniu raportu końcowego MAK i polskich uwag do tego raportu<ref name="kontrolerzy">{{cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/raporty/raport-lech-kaczynski-nie-zyje/aktualnosci/news-polska-komisja-ujawnila-nagrania-z-wiezy,nId,893339 |tytuł = Polska komisja ujawniła nagrania z wieży |opublikowany = [[interia.pl]] |data = 2011-01-18 |data dostępu = 2017-04-13}}</ref>. Rozmowy kontrolerów upubliczniła najpierw polska Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP)<ref name="kontrolerzy" />, a w kilka godzin później MAK<ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru:80/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |tytuł = Tу-154М № 101 |opublikowany = mak.ru |data = 2011-01-18 |język = ru |data dostępu = 2011-01-18}}</ref>.

5 września 2011 nowe wersje stenogramów rozmów załogi i kontrolerów lotów zostały upublicznione przez KBWLLP w tzw. „Protokole z badania zdarzenia lotniczego nr 192/2010/11”, opublikowanym na stronach KBWLLP i [[Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji|MSWiA]]<ref name="protokół" />.

16 stycznia 2012 polscy prokuratorzy wojskowi zaprezentowali na konferencji prasowej złożoną do akt śledztwa opinię biegłych z krakowskiego [[Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie|Instytutu Ekspertyz Sądowych]], zawierającą nową wersję odczytu czarnej skrzynki Tu-154M<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/792607-Prokuratura--Nie-zidentyfikowano-glosu-gen--Blasika.html |tytuł = Prokuratura: Nie zidentyfikowano głosu gen. Błasika |opublikowany = rp.pl |data = 2012-01-16 |data dostępu = 2011-01-29}}</ref>.

7 kwietnia 2015 dziennikarze RMF FM opublikowali informację o kolejnym odczycie zapisu rozmów w kokpicie samolotu, mający zawierać o 1/3 więcej treści<ref>[https://archive.is/20150411192900/http://polska.newsweek.pl/katastrofa-smolenska-nowy-zapis-rozmow-z-tupolewa,artykuly,360559,1.html. Katastrofa smoleńska, nowy zapis rozmów z tupolewa – Polska – Newsweek.pl].</ref>.

== Kradzieże na miejscu katastrofy ==
W dniach 10–12 kwietnia 2010 czterej żołnierze rosyjskich Sił Powietrznych z lotniska Siewiernyj dokonali kradzieży pieniędzy na kwotę 60 345 [[Rubel rosyjski|rubli]] (ok. 6 tys. [[złoty]]ch) z konta jednej z ofiar, [[Andrzej Przewoźnik|Andrzeja Przewoźnika]], posługując się jego [[Karta płatnicza|kartami bankowymi]], na których znajdowały się środki na ponad 379 tys. rubli (ok. 38 tys. złotych) znalezionymi na miejscu katastrofy<ref name="karty">{{cytuj stronę |url = http://pda.rg.ru/2010/06/08/marodery-site.html |tytuł = Мародеры с чужими кредитками |opublikowany = rg.ru |data = 2010-06-06 |język = ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20121115044344/http://pda.rg.ru/2010/06/08/marodery-site.html |zarchiwizowano = 2012-11-15 |data dostępu = 2010-08-05}} i {{cytuj stronę |url = http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/426907,jak_abw_odkryla_kradziez_pieniedzy_przewoznika.html |tytuł = Jak ABW odkryła kradzież pieniędzy Przewoźnika |opublikowany = gazetaprawna.pl |data = 2010-06-08 |data dostępu = 2010-06-08}}</ref>. Przestępcy początkowo chcieli wypłacić całą kwotę z kart, ale ze względu na ustalony limit wypłat gotówki nie udało się tego dokonać<ref>{{Cytuj |autor = Следственный комитет РФ |tytuł = В Смоленской области военнослужащие по призыву признаны виновными в покушении на хищение банковских карт с места крушения самолета с польской делегацией |data = |url = https://sledcom.ru/news/item/593153/}}</ref>. Łącznie dokonano 3 transakcji na terenie Smoleńska<ref>{{Cytuj |tytuł = Омоновцев подозревают в краже кредитки чиновника с разбившегося Ту-154 |data = 20100606T1647 |data dostępu = 2021-01-12 |opublikowany = РИА Новости |url = https://ria.ru/20100606/243197365.html |język = ru}}</ref>. Zostali oni postawieni w stan oskarżenia i przyznali się do winy; odrębne śledztwa w tej sprawie prowadziły prokuratura polska i rosyjska przy współpracy polskiej Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego<ref name="karty" />.

Ponadto rodziny ofiar lub ich pełnomocnicy zgłaszali zaginięcie niektórych cennych przedmiotów. Rodzina [[Janusz Kochanowski|Janusza Kochanowskiego]] zwróciła uwagę na zaginięcie telefonu komórkowego (oddano jej jednak inne przedmioty, np. wizytówki)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.niezalezna.pl:80/article/show/id/34067 |tytuł = Państwo nas opuściło – wywiad z żoną i córką ś.p. Janusza Kochanowskiego |opublikowany = [[Niezalezna.pl]] |data = 2010-05-12 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100515032035/http://www.niezalezna.pl:80/article/show/id/34067 |zarchiwizowano = 2010-05-15 |data dostępu = 2010-06-17}}</ref>. Pełnomocnik rodziny Szczygłów wskazał, że rodzinie nie zwrócono cennego zegarka [[Longines]] należącego do [[Aleksander Szczygło|Aleksandra Szczygły]] (zachowały się natomiast m.in. paszport i klucze)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.se.pl/wydarzenia/swiat/szczygle-po-smierci-ukradli-zegarek_142104.html |tytuł = Smoleńsk: Szczygle po śmierci ukradli zegarek |opublikowany = se.pl |data = 2010-06-10 |data dostępu = 2010-06-17}}</ref>.

W październiku 2011 roku do Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie wpłynęły dwa zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przez nieustalonych sprawców, którzy mogli okraść zwłoki ofiar katastrofy smoleńskiej. Zawiadomienia dotyczą złotej obrączki [[Tomasz Merta|Tomasza Merty]] oraz sygnetu [[Wojciech Seweryn (plastyk)|Wojciecha Seweryna]] – w obu przypadkach przedmioty te widoczne są na wykonanych w Rosji zdjęciach ofiar, natomiast nie zostały one później przekazane rodzinom<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/728781-Rosjanie-okradali-zwloki-w-Smolensku.html |tytuł = Sprawa okradania zwłok przez Rosjan w prokuraturze |data = 2011-10-06 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2011-10-06}}</ref>.

11 września 2013 Garnizonowy Sąd Wojskowy w Smoleńsku wydał nieprawomocne wyroki skazujące na czterech żołnierzy rosyjskich, którzy dokonali kradzieży przedmiotów należących do [[Andrzej Przewoźnik|Andrzeja Przewoźnika]] na miejscu katastrofy (główny oskarżony został skazany na dwa lata pozbawienia wolności w [[Kolonia karna|kolonii karnej]], a trzej pozostali na kary pozbawienia wolności w zawieszeniu od roku i ośmiu miesięcy do 2 lat)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/rosyjscy-zolnierze-skazani-za-kradziez-pieniedzy-z-kart-przewoznika-bedzie-apelacja,353828.html |tytuł = Rosyjscy żołnierze skazani za kradzież pieniędzy z kart Przewoźnika. Będzie apelacja |data = 11 września 2013 |opublikowany = tvn24.pl |data dostępu = 2014-01-07}}</ref>.

== Hipotezy o zamachu ==
13 kwietnia 2010 brytyjski dziennik „[[The Times]]” wyraził opinię, że śledztwo w sprawie katastrofy powinno być prowadzone jawnie, gdyż jego utajnienie doprowadzi do powstania teorii spiskowych, podobnie jak w przypadku [[Katastrofa lotnicza w Gibraltarze|katastrofy w Gibraltarze]]<ref name="timesonline.co.uk">{{cytuj stronę |url = http://www.independent.ie/opinion/analysis/in-dark-times-poland-needs-the-light-of-truth-2135324.html |tytuł = In dark times Poland needs the sunlight of truth |opublikowany = timesonline.co.uk (przedruk w „[[Irish Independent]]”, independent.ie) |data = 2010-04-13 |język = en |data dostępu = 2012-04-08}}</ref>. Hipotezy dotyczące zamachu powstały bezpośrednio po katastrofie; ich zwolennicy oskarżali o jej spowodowanie rosyjskie [[służby specjalne]]; sugerowali, że rosyjscy „twardogłowi” dokonali sabotażu samolotu, by osłabić pozycję Władimira Putina<ref name="timesonline.co.uk" />. W 2011 roku w Polsce ukazało się kilka książek poświęconych hipotezie zamachu ([[Leszek Szymowski]]: ''Zamach w Smoleńsku. Niepublikowane dowody zbrodni''<ref name="L. Szymowski">L. Szymowski: ''Zamach w Smoleńsku. Niepublikowane dowody zbrodni'', Warszawa 2011, {{ISBN|978-83-932704-0-8}}. Por. {{cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/tu-154-wyladowal-rozerwala-go-bomba-szokujaca-ksiazka-6032047784952961a |tytuł = Tu-154 wylądował, rozerwała go bomba – szokująca książka |data = 2011-04-13 |opublikowany = wiadomosci.wp.pl |data dostępu = 2011-06-21}} Książka L. Szymowskiego nie zawiera żadnych zweryfikowanych dowodów potwierdzających tezę zamachu, por. {{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/654921-Igor-Janke---recenzja-ksiazki-Zamach-w-Smolensku.html |tytuł = Niepodważalne dowody mordu w Smoleńsku |data = 2011-05-09 |opublikowany = rp.pl |data dostępu = 2011-07-31}} Wskazywano, że fotografia zamieszczona w książce, która miałaby być koronnym dowodem na zamach, nie jest materiałem pochodzącym od polskich służb specjalnych, tylko kadrem z filmu zamieszczonego na stronie niemieckiej gazety „[[Bild]]”, por. {{cytuj stronę |url = http://www.fakt.pl/Po-bandzie-Najmocniejsza-teoria-spisku-po-tragedii-w-Smolensku,artykuly,100997,1.html |tytuł = Po bandzie? Najmocniejsza teoria spisku po tragedii w Smoleńsku |data = 2011-04-12 |opublikowany = fakt.pl |data dostępu = 2011-08-01}} oraz {{cytuj stronę |url = http://www.bild.de/video/clip/smolensk/tag-danach-12163332.bild.html |tytuł = Smolensk und Warschau tragen Trauer |data = 2010-04-11 |opublikowany = bild.de |język = de |data dostępu = 2011-08-01}}</ref>; ''Zbrodnia smoleńska. Anatomia zamachu''<ref>''Zbrodnia smoleńska. Anatomia zamachu'', praca zbiorowa, Komorów 2011, {{ISBN|978-83-87809-52-9}}.</ref>; [[Aleksander Ścios]]: ''Zbrodnia smoleńska. Anatomia dezinformacji''<ref>A. Ścios: ''Zbrodnia smoleńska. Anatomia dezinformacji'', Komorów 2011, {{ISBN|978-83-87809-47-0}}.</ref>; [[Jacek Trznadel]]: ''Wokół zamachu smoleńskiego''<ref>[[Jacek Trznadel]]: ''Wokół zamachu smoleńskiego,'' Komorów 2011, {{ISBN|978-83-87809-26-8}}.</ref>).

Hipoteza zamachu była jednym z wątków śledczych badanych przez polską prokuraturę wojskową<ref name="Seremet2" />. We wrześniu 2011 roku opublikowano sprawozdanie Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii w Warszawie, który na zlecenie Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie (śledztwo o sygnaturze akt Po.Śl. 54/10) zbadał 8 przedmiotów należących do ofiar katastrofy i 18 czerwca 2010 wydał orzeczenie, że w próbkach tych nie stwierdzono [[Radioaktywność|radioaktywności]], [[Bojowy środek trujący|bojowych środków trujących]] ani [[Materiał wybuchowy|materiałów wybuchowych]] („[[dinitrotoluen]]u, [[nitroglikol]]u, [[Nitrogliceryna|nitrogliceryny]], [[Trotyl|trinitrotoluenu]], [[heksogen]]u, ''[[Oktogen|oktogonu]]'' oraz [[pentryt]]u”)<ref>{{cytuj stronę |url = http://mswia.datacenter-poland.pl/protokol/ZalacznikNr4-TechnikaLotniczaIJejEksploatacja.pdf |tytuł = Raport KBWLLP. Załącznik nr 4.9.1. Sprawozdanie z badań Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii nr CH1/17/2010 z dnia 18.06.2010 r., s. 298 |opublikowany = mswia.datacenter-poland.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20140102200004/http://mswia.datacenter-poland.pl/protokol/ZalacznikNr4-TechnikaLotniczaIJejEksploatacja.pdf |zarchiwizowano = 2014-01-02 |data dostępu = 2012-06-05}}</ref>. Mimo to polscy śledczy nie zrezygnowali z badania wersji o działaniu osób trzecich: analizowali między innymi możliwość tzw. [[meaconing]]u (wywołania zakłóceń w pracy samolotu przy użyciu nowoczesnych urządzeń technicznych)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/517652-Prokurator-Andrzej-Seremet--Niepokoi-mnie-brak-akt-z-Rosji.html |tytuł = Niepokoi mnie brak akt z Rosji |opublikowany = rp.pl |data = 2010-08-03 |data dostępu = 2010-08-09}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://debata.olsztyn.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1084:qto-by-zamachq-mowi-eksperci-gazecie-polskiej&catid=38:polska&Itemid=109 |tytuł = „To był zamach” – mówią eksperci Gazecie Polskiej |opublikowany = olsztyn.pl |data = 2010-05-20 |data dostępu = 2012-04-02}}</ref>. 1 kwietnia 2011 poinformowano, że polscy śledczy zakończyli badanie hipotezy zamachu, nie znajdując na niego dowodów<ref name="1kwietnia2011" />. 19 kwietnia 2011 rzecznik Naczelnej Prokuratury Wojskowej doprecyzował te informacje, podając, że 1 kwietnia 2011 „nie stwierdzono, że prokuratura wyklucza wątek zamachu, tylko że dotychczasowe efekty śledztwa wykluczają wątek zamachu”<ref name="naciski" />.

== Ofiary katastrofy ==
=== Lista ofiar ===
[[Plik:11.IV.2010r.Plac J. Piłsudskiego.Warszawa.jpg|mały|Kwiaty i znicze złożone przez mieszkańców Warszawy ofiarom katastrofy prezydenckiego samolotu w dniu 10 IV 2010]]
[[Plik:10042010 Warszawa 12.jpg|mały|Kwiaty i znicze przed [[Pałac Prezydencki w Warszawie|Pałacem Prezydenckim w Warszawie]] (10 kwietnia 2010)]]
[[Plik:Dmitry Medvedev - 2010 Polish Air Force Tu-154 crash (Polish language).ogv|mały|Orędzie prezydenta Rosji [[Dmitrij Miedwiediew|Dmitrija Miedwiediewa]] do Polaków po katastrofie w Smoleńsku (10 kwietnia 2010)]]
[[Plik:Funeral of President Lech Kaczyński Wawel Castle.jpg|mały|[[Pogrzeb Lecha i Marii Kaczyńskich]] na [[Wawel]]u (18 kwietnia 2010)]]
[[Plik:Secretary Clinton Lays a Wreath at the Katyn Cross.jpg|mały|Sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych [[Hillary Clinton]] składająca kwiaty pod [[Krzyż Katyński w Krakowie|Krzyżem Katyńskim w Krakowie]], by w imieniu narodu amerykańskiego oddać hołd ofiarom katastrofy (3 lipca 2010)<ref>{{cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20150223011718/http://krakow.tvp.pl/2056683/hillary-clinton-w-krakowie/ |tytuł = Hillary Clinton w Krakowie |opublikowany = tvp.pl |data = 2010-07-03 |data dostępu = 2010-07-06}}</ref>]]
[[Plik:Pomnik Ofiar Katastrofy Smoleńskiej.JPG|mały|[[Pomnik ofiar katastrofy smoleńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie]] (odsłonięty 10 listopada 2010)]]
[[Plik:Uczczenie pamięci ofiar katastrofy smoleńskiej Sejm 2014 01.JPG|mały|Tablica upamiętniająca 17 posłów i senatorów, którzy zginęli w katastrofie, w [[Kompleks budynków Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej|gmachu Sejmu]]]]
{{osobny artykuł|Lista ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku}}
Wśród ofiar katastrofy znajdował się [[prezydent Rzeczypospolitej Polskiej]] [[Lech Kaczyński]], jego małżonka [[Maria Kaczyńska]], ostatni prezydent RP na uchodźstwie [[Ryszard Kaczorowski]], szefowie polskich instytucji państwowych, przedstawiciele [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmu]], [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Senatu]], [[Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej|Kancelarii Prezydenta]], duchowieństwa, organizacji społecznych i [[Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej|Sił Zbrojnych RP]], a także członkowie załogi samolotu, funkcjonariusze [[Biuro Ochrony Rządu|Biura Ochrony Rządu]] i osoby towarzyszące.

=== Identyfikacja ofiar ===
{{osobny artykuł|Identyfikacja ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku}}
Identyfikacja ofiar katastrofy miała miejsce w kwietniu 2010 roku; w tym czasie ich zwłoki zostały przetransportowane do Polski. Pierwsza znalazła się w Polsce trumna z ciałem prezydenta Lecha Kaczyńskiego, przewieziona wojskowym samolotem ze Smoleńska do Warszawy w dniu 11 kwietnia.

Do 21 listopada 2012 w wyniku [[Ekshumacja|ekshumacji]] prowadzonych przez prokuraturę wojskową ustalono, że ciała sześciu ofiar katastrofy, w tym [[Ryszard Kaczorowski|Ryszarda Kaczorowskiego]] i [[Anna Walentynowicz|Anny Walentynowicz]], pochowano w niewłaściwych grobach pod innymi nazwiskami, co potwierdziły wyniki badań [[Genetyka|genetycznych]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/raport-lech-kaczynski-nie-zyje-2/fakty/news-kolejna-zamiana-cial-ofiar-katastrofy-smolenskiej,nId,715696 |tytuł = Kolejna zamiana ciał ofiar katastrofy smoleńskiej |opublikowany = rmf24.pl |data = 2012-11-21 |data dostępu = 2012-11-21}}</ref>.

== Następstwa katastrofy ==
=== Urzędy państwowe i instytucje ===
{{osobny artykuł|Polskie urzędy państwowe i instytucje po katastrofie Tu-154 w Smoleńsku (następstwa kadrowe)}}
Po katastrofie rządowego samolotu wiele instytucji i urzędów państwowych pozostało bez obsady. Zgodnie z art. 131 pkt 2 [[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej|Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej]] powstał wakat na stanowisku [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|prezydenta Rzeczypospolitej]]. Od 10 kwietnia 2010 do 6 sierpnia 2010 obowiązki prezydenta, do czasu wyboru i zaprzysiężenia nowej [[Głowa państwa|głowy państwa]], tymczasowo wykonywali kolejno [[Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej|marszałek Sejmu]] [[Bronisław Komorowski]], [[Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej|marszałek Senatu]] [[Bogdan Borusewicz]] i marszałek Sejmu [[Grzegorz Schetyna]]. Zgodnie z Konstytucją w czerwcu i lipcu 2010 roku odbyły się [[Wybory prezydenckie w Polsce w 2010 roku|wybory prezydenckie]]. Nowym prezydentem RP został Bronisław Komorowski.

=== Bezpieczeństwo państwa ===
Bezpośrednio po katastrofie we wszystkich dowództwach i najważniejszych sztabach [[Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej|Sił Zbrojnych RP]] zostały powołane zespoły kryzysowe; przedstawiciel Ministerstwa Obrony Narodowej oświadczył, że nie doszło do zagrożenia dla funkcjonowania armii i dla bezpieczeństwa państwa<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100411/KATASTROFA_SAMOLOTU_PREZYDENTA/636892633 |tytuł = Płk. Wiesław Grzegorzewski: Bezpieczeństwo państwa nie jest zagrożone |opublikowany = dziennikwschodni.pl |data = 2010-04-11 |data dostępu = 2010-05-15}}</ref>.

13 maja 2010 w amerykańskim dzienniku „[[The Washington Times]]” ukazał się artykuł powołujący się na anonimowe źródła w strukturach [[NATO]], twierdzące, że w wyniku katastrofy rosyjskie służby specjalne uzyskały dostęp do wielu danych objętych klauzulą tajności i że istnieje podejrzenie, iż są wśród nich ściśle tajne [[Szyfr|kody]] stosowane przez armie NATO do bezpiecznej komunikacji satelitarnej<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.washingtontimes.com/news/2010/may/13/inside-the-ring-86422687/ |tytuł = NATO code compromise |autor = Bill Gertz |opublikowany = washingtontimes.com |data = 2010-05-13 |język = en |data dostępu = 2010-05-15}}</ref>. Tego samego dnia polska [[Służba Kontrwywiadu Wojskowego]] wydała komunikat, iż żaden z wyższych dowódców wojskowych, którzy zginęli w katastrofie samolotu TU-154M, nie posiadał przy sobie urządzeń umożliwiających gromadzenie bądź przetwarzanie informacji niejawnych; na pokładzie samolotu nie znajdowały się żadne wojskowe materiały [[Kryptologia|kryptograficzne]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://finanse.wp.pl/kat,7070,title,Oswiadczenie-SKW-ws-katastrofy-samolotu-pod-Smolenskiem-komunikat,wid,12166851,wiadomosc.html |tytuł = Oświadczenie SKW ws. katastrofy samolotu pod Smoleńskiem (komunikat) |opublikowany = wp.pl |data = 2010-05-13 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150222225326/http://finanse.wp.pl/kat,7070,title,Oswiadczenie-SKW-ws-katastrofy-samolotu-pod-Smolenskiem-komunikat,wid,12166851,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2015-02-22 |data dostępu = 2010-05-15}}</ref>.

4 kwietnia 2011 Zespół Ekspertów Niezależnych (ZEN) w składzie dr hab. [[Krzysztof Rybiński]], Marcin Gomoła, dr Przemysław Guła, gen. [[Waldemar Skrzypczak]] i gen. [[Sławomir Petelicki]] opublikował raport zatytułowany „Dlaczego musiało dojść do katastrofy smoleńskiej”, w którym przedstawiono fakty i wskazania mające na celu odbudowę systemu bezpieczeństwa Polski, a także zażądano ukarania winnych zaniedbań, które spowodowały katastrofę<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/639855.html |tytuł = Dlaczego musiało dojść do katastrofy smoleńskiej |opublikowany = rp.pl |data = 2010-04-09 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150222232623/http://www.rp.pl/artykul/639855.html |zarchiwizowano = 2015-02-22 |data dostępu = 2012-06-17}}</ref>.

== Reakcje na katastrofę ==
=== Reakcje w Polsce ===
{{osobny artykuł|Reakcje w Polsce na katastrofę polskiego Tu-154 w Smoleńsku|Pogrzeb Lecha i Marii Kaczyńskich|Krzyż sprzed Pałacu Prezydenckiego w Warszawie|Krzyż Katyński w Krakowie}}
Po ukazaniu się pierwszych wiadomości o katastrofie przed [[Pałac Prezydencki w Warszawie|Pałacem Prezydenckim w Warszawie]] zgromadziły się tłumy ludzi. Składano kwiaty i wieńce, palono znicze, opuszczono do połowy flagę przed pałacem prezydenckim, odmawiano modlitwy; o godz. 18:00 w wielu miastach rozpoczęły się msze w intencji ofiar katastrofy. W dniach 10–18 kwietnia w Polsce obowiązywała [[żałoba narodowa]]; w jej czasie w przeszło 60 polskich miastach odbyły się marsze pamięci w hołdzie ofiarom katastrofy, niekiedy wiążące się z obchodami 70. rocznicy [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]]. W [[Pogrzeb Lecha i Marii Kaczyńskich|pogrzebie Lecha Kaczyńskiego i jego małżonki Marii]], który odbył się 18 kwietnia w Krakowie, uczestniczyło przeszło 150 tys. osób; uroczystość oglądało w telewizji ponad 13 milionów widzów. W wyniku katastrofy powstały nowe organizacje i inicjatywy społeczne.

Pełniący obowiązki prezydenta RP, Bronisław Komorowski, postanowieniem z 16 kwietnia 2010 za wybitne zasługi w służbie państwu i społeczeństwu uhonorował pośmiertnie odznaczeniami państwowymi [[Order Odrodzenia Polski|Orderu Odrodzenia Polski]] 91 ofiar katastrofy<ref>{{Monitor Polski|2010|40|587}}.</ref>, zaś postanowieniem z 6 maja 2010 za wybitne zasługi i zaangażowanie w działania podjęte przez stronę rosyjską po katastrofie polskiego samolotu specjalnego pod Smoleńskiem odznaczył 20 obywateli Federacji Rosyjskiej Krzyżem Oficerskim [[Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej|Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]]<ref>{{Monitor Polski|2010|52|693}}.</ref>.

=== Reakcje na świecie ===
==== Żałoby narodowe i kondolencje ====
[[Plik:Official mourning after 2010 Polish plane crash in Smolensk map.PNG|mały|Kraje, które ogłosiły żałobę narodową po katastrofie]]
{{osobny artykuł|Żałoby narodowe po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku|Międzynarodowe reakcje na katastrofę polskiego Tu-154 w Smoleńsku}}
Po katastrofie 23 państwa ogłosiły żałobę narodową, a wyrazy ubolewania oraz kondolencje zostały przesłane przez wiele państw świata i organizacji międzynarodowych. Ofiary uczczono także minutą ciszy podczas rozgrywek sportowych<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.nowiny24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100411/SPORT01/989648362 |tytuł = Minuta ciszy przed Gran Derbi. Sportowcy całego świata solidaryzują się z Polską |opublikowany = nowiny24.pl |data = 2010-04-11 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100413002330/http://www.nowiny24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20100411%2FSPORT01%2F989648362 |zarchiwizowano = 2010-04-13 |data dostępu = 2010-04-18}}</ref>.

==== Reakcje w Rosji ====
{{osobny artykuł|Reakcje w Rosji na katastrofę polskiego Tu-154 w Smoleńsku}}
Reakcje przywódców i społeczeństwa rosyjskiego na katastrofę wywołały dyskusje na temat przyszłości stosunków polsko-rosyjskich<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.twojaeuropa.pl/1635/stosunki-polsko-rosyjskie-po-katastrofie-pod-smolenskiem |tytuł = Stosunki polsko-rosyjskie po katastrofie pod Smoleńskiem |opublikowany = twojaeuropa.pl |data = 2010-04-15 |data dostępu = 2010-07-23}}</ref>.

==== Reakcje w Katyniu ====
Na [[Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu|Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu]] oczekiwano na przybycie polskiej delegacji z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim na czele. Po otrzymaniu wiadomości o katastrofie rozpoczęła się [[Msza|msza św.]] w intencji żołnierzy, ofiar [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]], a także ofiar katastrofy, którą – w zastępstwie za biskupa polowego WP [[Tadeusz Płoski|Tadeusza Płoskiego]], który zginął w katastrofie – odprawił ks. inf. [[Julian Żołnierkiewicz]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.ro.com.pl/aktualnosci/tresc/5922/Uczcza_pamiec_pomordowanych_w_Katyniu/ |tytuł = Uczczą pamięć pomordowanych w Katyniu |data = 2010-03-07 |opublikowany = ro.com.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121201125650/http://www.ro.com.pl/aktualnosci/tresc/5922/Uczcza_pamiec_pomordowanych_w_Katyniu/ |zarchiwizowano = 2012-12-01 |data dostępu = 2010-04-10}}</ref>, a kazanie wygłosił o. Ptolemeusz Kuczmik [[Zakon Braci Mniejszych|OFM]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://archive.is/20141130120456/http://www.panewniki.franciszkanie.pl/?q=node/105 |tytuł = Smoleńsk (Rosja) |opublikowany = www.panewniki.franciszkanie.pl |język = pl |data dostępu = 2014-11-30}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.se.pl/archiwum/te-miejsca-czekay-na-nich_136114.html |tytuł = Te miejsca czekały na nich... |data = 2010-04-12 |opublikowany = se.pl |data dostępu = 2012-03-30}}</ref>; kapelanów wojskowych reprezentował ks. mjr Józef Grecki<ref>{{cytuj stronę |url = http://sadeczanin.info/sadeczanin-teksty-28-74/art/11476 |tytuł = Jedyny kapelan w Smoleńsku AD 2010 |data = 2010-03-07 |opublikowany = sadeczanin.info |data dostępu = 2012-03-30}}</ref>.

=== Pomniki, tablice pamiątkowe i miejsca pamięci ===
[[Plik:Pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej w Warszawie 2018b.jpg|mały|[[Pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 roku w Warszawie]]]]
[[Plik:Epitafium Smoleńskie na Jasnej Górze, autorstwa Lecha Dziewulskiego (2012 r.).jpg|mały|Epitafium Smoleńskie na [[Jasna Góra|Jasnej Górze]] w Częstochowie]]
{{Osobny artykuł|Pomniki i tablice pamiątkowe po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku (2010–2011)|Pomniki i tablice pamiątkowe po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku (od 2012)}}
Na terenie Polski i poza jej granicami powstały [[pomnik]]i i tablice pamiątkowe upamiętniające ofiary katastrofy; w wielu miastach i miejscowościach posadzono [[Dąb Pamięci#Dęby Pamięci po katastrofie w Smoleńsku|dęby pamięci poświęcone ofiarom]].

=== Katastrofa w Smoleńsku w kulturze popularnej ===
==== Filmografia ====
===== Filmy dokumentalne =====
Oprócz amatorskiego filmu ''[[Samolot płonie]]'' z 10 kwietnia 2010 powstało wiele filmów dokumentalnych poświęconych katastrofie<ref>Powstały również filmy o katastrofie nakręcone przez osoby prywatne, np. ''Pył na wietrze. Relacja ze Smoleńska'' (2010), por. {{cytuj stronę |url = http://www.wiadomosci24.pl/artykul/pyl_na_wietrze_moj_film_dokumentalny_o_katastrofie_w_153637.html |tytuł = „Pył na wietrze” – mój film dokumentalny o katastrofie w Smoleńsku |opublikowany = wiadomosci24.pl |data = 2010-08-10 |data dostępu = 2011-07-07}} oraz ''Pył na wietrze. Antologia'' (2011), por. {{cytuj stronę |url = http://kontakt24.tvn.pl/artykul,-quot-pyl-na-wietrze-antologia-quot-moj-film-dokumentalny-o-katastrofie-w-smolensku,93032.html |tytuł = „Pył na wietrze. Antologia” – mój film dokumentalny o katastrofie w Smoleńsku |opublikowany = kontakt24.tvn.pl |data = 2010-04-09 |data dostępu = 2011-07-07}}</ref>:
* ''[[Solidarni 2010]]'' (2010) – prod. Film Open Group, reż. [[Ewa Stankiewicz]], [[Jan Pospieszalski]]<ref>[https://vimeo.com/12978793 Oficjalne wideo „Solidarni 2010”], vimeo.com.</ref>
* ''Katynskij sindrom'' (''Катынский синдром'', ''Syndrom Katyński'') (2010) – prod. [[Pierwyj kanał]] (Rosja)<ref>{{cytuj stronę |url = http://wiadomosci.wp.pl/w-dniu-polskich-wyborow-w-rosji-film-o-smolensku-6037847889392257a |tytuł = W dniu polskich wyborów – w Rosji film o Smoleńsku |opublikowany = wp.pl |data = 2010-07-06 |data dostępu = 2011-09-14}}</ref>
* ''Brief uit Polen'' (''[[List z Polski]]'') (2010) – prod. VPRO (Holandia), reż. Mariusz Pilis<ref>{{IMDb|tytuł|1830518|Brief uit Polen}}</ref><ref>[http://stary.naszdziennik.pl/index.php?typ=sw&dat=20101028&id=sw21.txt List z Polski], ''Nasz Dziennik'', Nr 253 (3879).</ref>
* ''[[Katastrofa (film 2010)|Katastrofa]]'' (2010) – prod. i reż. Artur Żmijewski dla [[Biennale w São Paulo]]<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224197 Katastrofa], Filmpolski.</ref><ref>[https://culture.pl/pl/wydarzenie/pokaz-nowego-filmu-artura-zmijewskiego Pokaz nowego filmu Artura Żmijewskiego], culture.pl.</ref>
* ''Modlitwa Smoleńska'' (2011) – prod. [[TVP3 Kraków|TVP Kraków]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tvp.pl/krakow/reportaz/kontrapunkt/wideo/modlitwa-smolenska/4227823 |tytuł = Modlitwa Smoleńska |opublikowany = tvp.pl |data dostępu = 2011-09-14}}</ref>
* ''[[Mgła (film 2011)|Mgła]]'' (2011) – prod. [[Gazeta Polska (tygodnik)|Gazeta Polska]], reż. [[Maria Dłużewska]], [[Joanna Lichocka]]<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224094 Mgła], Filmpolski.</ref>
* ''[[Krzyż (film)|Krzyż: Solidarni 2010 część druga]]'' (2011) – prod. Film Open Group, reż Ewa Stankiewicz, Jan Pospieszalski<ref>[https://www.filmweb.pl/film/Krzyż-2011-623363 Krzyż], Filmpolski.</ref>
* ''[[W milczeniu / Tragedy in Smolensk|W milczeniu]]'' (2011) prod. [[TVN]], współp. [[BBC World News]], reż. [[Ewa Ewart]]<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224127 W milczeniu], Filpolski.</ref>
* ''[[10.04.10]]'' (2011) – film śledczy, prod. [[Gazeta Polska (tygodnik)|Gazeta Polska]], reż. [[Anita Gargas]]<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224243 10.04.10], Filmpolski.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=_RjaBrqoLmw Film na Youtube].</ref>
* ''[[Lista pasażerów]]'' (2011) – prod. Studio Gołąb dla [[TVP1]] i [[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolitej]], reż. Ewa Stankiewicz, Jan Pospieszalski<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224189 Lista pasażerów], Filmpolski.</ref>
* ''Smoleński lot'' (2011) – prod. [[Telewizja Polska|TVP]], reż. Monika Sieradzka<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224193 Smoleński lot], Filmpolski.</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.tvp.pl/publicystyka/polityka/katastrofa-w-smolensku/wideo/smolenski-lot/4271002 |tytuł = Smoleński Lot |opublikowany = tvp.pl |data = 2011-04-10 |data dostępu = 2011-06-20}}</ref>
* ''[[Zobaczyłem zjednoczony naród]]'' (2011) – prod. Film Open Group, reż. [[Anna Ferens]]<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224244 Zobaczyłem zjednoczony naród], Filpolski.</ref>
* ''Pogarda'' (2011) – prod. Gazeta Polska, reż. Maria Dłużewska, Joanna Lichocka<ref>[https://www.filmweb.pl/film/Pogarda-2011-636444 Pogarda], Filmweb.</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/pogarda_w_drugim_obiegu_15723 |tytuł = „Pogarda” w drugim obiegu |opublikowany = fronda.pl |data = 2011-09-28 |data dostępu = 2012-01-06}}</ref>
* ''Przebudzenie'' (2011) – prod. Gazeta Polska, reż. Joanna Lichocka<ref>[https://www.filmweb.pl/film/Przebudzenie-2011-643992 Przebudzenie], Filmweb.</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/lichocka:_film_przebudzenie_ma_pokazac_jak_wspolnota_domaga_sie_prawdy_17707 |tytuł = Lichocka: Film „Przebudzenie” ma pokazać jak wspólnota domaga się prawdy |opublikowany = fronda.pl |data = 2011-12-19 |data dostępu = 2012-01-06}}</ref>
* ''[[Anatomia upadku]]'' (2013) – film śledczy, prod. Gazeta Polska, reż. Anita Gargas<ref>[https://www.filmweb.pl/film/Anatomia+upadku-2012-677515 Anatomia upadku], Filmpolski.</ref>
* ''Polacy'' (2013) – prod. Film Open Group, reż. Maria Dłużewska<ref>{{Filmpolski|tytuł|1233755|Polacy (2013)}}</ref>
* ''[[Katastrofa w przestworzach]]'', odc. 95 – „Śmierć prezydenta” (2013) – prod. Cineflix (Francja/Kanada) dla [[National Geographic (stacja telewizyjna)|National Geographic Channel]], reż. Su Rynard
* ''[[Anatomia upadku 2]]'' (2014) – film śledczy, prod. Gazeta Polska, reż. Anita Gargas<ref>[https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=1234940 Anatomia upadku 2], Filmpolski.</ref>
* ''Zamach smoleński'' (2015) – mini-serial, prod. Film Open Group, reż. [[Grzegorz Braun]] (nie ukończony)<ref>[https://www.dailymotion.com/video/x2qec9r Zamach smoleński], odc. 1, dailymotion.</ref>
* ''[[Stan zagrożenia (film 2021)|Stan zagrożenia]]'' (2020) – prod. [[Telewizja Polska|TVP]], reż. [[Ewa Stankiewicz|Ewa Stankiewicz-Jørgensen]]<ref>[https://dorzeczy.pl/kraj/169327/premiera-dokumentu-o-smierci-prezydenta-kaczynskiego-10-lat-gromadzilam-materialy.html Premiera dokumentu o śmierci prezydenta Kaczyńskiego. „10 lat gromadziłam materiały...”], [[Do Rzeczy]], dorzeczy.pl.</ref><ref>[https://www.wprost.pl/prime-time/10411130/stan-zagrozenia-nowy-film-o-katastrofie-smolenskiej-zobacz-zapowiedz-tvp.html „STAN ZAGROŻENIA”, NOWY FILM O KATASTROFIE SMOLEŃSKIEJ. ZOBACZ ZAPOWIEDŹ TVP], wprost.pl.</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = TVP pokazała dokument o katastrofie smoleńskiej pt. ‘Stan zagrożenia’ |data dostępu = 2021-04-19 |opublikowany = www.wirtualnemedia.pl |url = https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/tvp-dokument-katastrofa-smolenska-stan-zagrozenia-opinie-ewa-stankiewicz |język = pl}}</ref>

===== Filmy fabularne =====
* ''[[Prosto z nieba]]'' (2011) – prod. Muflon Pictures, reż. [[Piotr Matwiejczyk]]<ref>{{IMDb|tytuł|1970014|Prosto z nieba}}</ref><ref>[https://www.filmweb.pl/film/Prosto+z+nieba-2011-618070 Prosto z nieba], Filmweb.</ref>
* ''[[Smoleńsk (film)|Smoleńsk]]'' (2016) – prod. Fundacja Smoleńsk 2010, reż. [[Antoni Krauze]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.filmweb.pl/film/Smole%C5%84sk-2016-650957 |tytuł = Smoleńsk (2016) |opublikowany = filmweb.pl |data dostępu = 2016-04-12}}</ref>

==== Spektakle ====
Powstały spektakle poświęcone katastrofie w Smoleńsku:
* ''Słodko-kwaśny'' – spektakl Katarzyny Krakowiak (2011)<ref>{{cytuj stronę |url = https://e-teatr.pl/stara-iwiczna-premiera-spektaklu-slodko-kwasny-a116746 |tytuł = Stara Iwiczna. Premiera spektaklu „Słodko-kwaśny” |opublikowany = e-teatr.pl |data dostępu = 2011-09-10}}</ref>
* ''10.04'' – spektakl wrocławskiego teatru [[Ad Spectatores]] i Теаtru.doc (Moskwa) (2011)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.adspectatores.art.pl/index.php?site=194 |tytuł = 10.04 |opublikowany = adspectatores.art.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121024075455/http://www.adspectatores.art.pl/index.php?site=194 |zarchiwizowano = 2012-10-24 |data dostępu = 2011-09-10}}</ref>
* ''I będą święta'' – monodram w Teatrze Konsekwentnym w Warszawie (2012)<ref>{{cytuj stronę |url = https://archive.is/20120716131507/http://teatrdlawas.pl/teatr/tdw/index.php?option=com_content&task=view&id=23312&Itemid=72 |tytuł = „I będą święta” w Teatrze Konsekwentnym |opublikowany = teatrdlawas.pl |data dostępu = 2012-05-10}}</ref>

==== Muzyka ====
W dniu katastrofy Dominik Grabowski, znany jako [[Doniu]] z [[Ascetoholix]], nagrał i umieścił w portalu [[YouTube]] utwór ''Czarna sobota''. Kilka miesięcy później utwór pt. ''Dokąd idziesz Polsko'' nagrał [[Tede]]<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Gociek |imię = Piotr |tytuł = Oswajanie szoku |czasopismo = Uważam Rze |wolumin = 15 (62)/2012 |strony = 42 |issn = 2082-8292}}</ref>.

W 2010 roku [[Gruzja|gruzińska]] kompozytorka Tamar Salukwadze skomponowała [[Symfonia|symfonię]] zatytułowaną ''Katin 2010'' („Katyń 2010”) poświęconą pamięci Lecha Kaczyńskiego, Marii Kaczyńskiej i pozostałych ofiar katastrofy w Smoleńsku<ref>{{cytuj stronę |url = http://rustavi2.com/news/news_text.php?id_news=37050&pg=1&im=main&ct=3&wth=%20Rustavi%202%20not%20for%20sale |tytuł = Memorial event of Smolensk tragedy |data = 2010-05-21 |opublikowany = rustavi2.com |język = en |data dostępu = 2012-02-21}} oraz {{cytuj stronę |url = http://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=151279764892908&id=108085545895201 |tytuł = Tamar Salukvadze. Georgia’s Tribute to Lech Kaczynski |opublikowany = facebook.com |język = en |data dostępu = 2012-02-04}}</ref>. Utwór ten został nagrany przez orkiestrę Państwowego Teatru Opery i Baletu w [[Tbilisi]] pod dyrekcją Dawita Mukerii i był nadawany przez Radio Muza w Tbilisi<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.muza.ge/page.aspx?lang=1&Id=6940 |tytuł = Radio Muza |opublikowany = muza.ge |język = en |data dostępu = 2011-11-27}}</ref>.

== Zobacz też ==
{{Siostrzane projekty
 |commons = Category:2010 Polish Air Force Tu-154 crash
 |źródła =
 |cytaty = Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku
 |news = Kategoria:Katastrofa polskiego samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem
}}
* [[lista katastrof lotniczych z ofiarami śmiertelnymi z udziałem głów państw i szefów rządów]]
* [[katastrofa rządowego Mi-8 pod Piasecznem]]
* katastrofy o cechach wspólnych z katastrofą w Smoleńsku:
** [[katastrofa samolotu drużyny WWS MWO Moskwa]] (wspólne cechy: wmieszana polityka, presja na lot i lądowanie przy złych warunkach)
** [[katastrofa lotnicza pod Piasecznem]] (wspólne cechy: zła pogoda, nieporozumienia z załogą naziemną co do wysokości, zaczepienie skrzydłem)
** [[katastrofa lotu PLL LOT 149]] (wspólne cechy: podobny przebieg, zbyt mała wysokość przy podejściu do lądowania, urwane skrzydło i przechył)

== Bibliografia ==
* Ukazały się książki na temat katastrofy, o różnym charakterze: reporterskie i śledcze, wspomnieniowe oraz literackie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/626152-Wysyp-ksiazek-o-katastrofie-smolenskiej.html |tytuł = Wysyp książek o Smoleńsku |opublikowany = rp.pl |data = 2011-04-14 |data dostępu = 2011-09-10}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Książki o katastrofie smoleńskiej: Od wspomnień po political fiction |data = 2016-04-10 |data dostępu = 2022-10-01 |opublikowany = kultura.dziennik.pl |url = https://kultura.dziennik.pl/ksiazki/artykuly/517724,ksiazki-o-katastrofie-smolenskiej-od-wspomnien-po-political-fiction.html |język = pl}}</ref>; niektóre z tych publikacji wzbudziły kontrowersje<ref name="L. Szymowski" /><ref>Por. np. {{cytuj stronę |url = http://stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20110122&typ=po&id=po12.txt |tytuł = Szkodliwa publikacja |opublikowany = naszdziennik.pl |data = 2011-01-22 |data dostępu = 2011-01-25}}</ref>.

=== Wywiady i zbiory wywiadów ===
* [[Piotr Kraśko|Kraśko, Piotr]]; ''Smoleńsk. 10 kwietnia 2010'' (2010), [[Gruner+Jahr Polska|Wydawnictwo G+J]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Smoleńsk 10 kwietnia 2010 |data = 2010-06-11 |data dostępu = 2022-10-02 |wydawca = Wirtualna Polska Media S.A |url = https://ksiazki.wp.pl/smolensk-10-kwietnia-2010-6147999826536577c |język = pl}}</ref>
* ''Żałoba'' (2010), [[Wydawnictwo Krytyki Politycznej]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Żałoba |data dostępu = 2022-10-02 |opublikowany = Wydawnictwo Krytyki Politycznej |url = https://wydawnictwo.krytykapolityczna.pl/zaloba-248 |język = pl}}</ref>
* Dmochowski, Artur; Pilis, Mariusz; ''List z Polski'' (2011), [[Zysk i S-ka|Zysk i Spółka]]<ref>{{Cytuj |tytuł = List z Polski |data dostępu = 2022-10-02 |opublikowany = sklep.zysk.com.pl |url = https://sklep.zysk.com.pl/manufacturer/pilis-mariusz-dmochowski-artur/list-z-polski.html |język = pl}}</ref>
* Andrzejczak, Jerzy; ''96 końców świata. Gdy runął ich świat pod Smoleńskiem'' (2011), Wydawnictwo Skrzat<ref>{{Cytuj |tytuł = 96 końców świata. Gdy runął ich świat pod Smoleńskiem (oprawa twarda) – Księgarnia Wydawnictwo Skrzat Stanisław Porębski |data dostępu = 2022-10-02 |url = https://www.skrzat.com.pl/index.php?page=pozycja&id=892}}</ref>
* [[Joanna Racewicz|Racewicz, Joanna]], ''12 rozmów o miłości. Rok po katastrofie'' (2011), Wydawnictwo Zwierciadło<ref>{{Cytuj |autor = Magdalena Chorębała |tytuł = Joanna Racewicz „12 rozmów o miłości. Rok po katastrofie” |data = 20110413T154828+0200 |data dostępu = 2022-10-01 |opublikowany = zwierciadlo.pl |url = https://zwierciadlo.pl/kultura/18538,1,joanna-racewicz-12-rozmow-o-milosci-rok-po-katastrofie.read |język = pl}}</ref>
* Walusiak, Dariusz; ''Wdowy smoleńskie'' (2011), Dom Wydawniczy Rafael<ref>{{Cytuj |tytuł = Wdowy Smoleńskie – Dariusz Walusiak – Księgarnia Ameo.pl |data dostępu = 2022-10-02 |opublikowany = ameo.pl |url = https://ameo.pl/wdowy-smolenskie-dariusz-walusiak-214774}}</ref>
* Krzymowski, Michał; [[Edmund Klich|Klich, Edmund]]; ''Moja czarna skrzynka'' (2012), [[Wydawnictwo Czerwone i Czarne]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Moja czarna skrzynka |data dostępu = 2022-10-02 |opublikowany = Wydawnictwo Czerwone i Czarne |url = http://www.czerwoneiczarne.pl/produkt/moja-czarna-skrzynka/ |język = pl}}</ref>
* [[Teresa Torańska|Torańska, Teresa]]; ''Smoleńsk'' (2013), [[Wydawnictwo Wielka Litera|Wielka Litera]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Smoleńsk – Wielka Litera |data dostępu = 2022-10-01 |url = https://wielkalitera.pl/sklep/historia/smolensk-ksiazka/ |język = pl}}</ref>
* [[Bogdan Rymanowski|Rymanowski, Bogdan]]; [[Małgorzata Wassermann|Wassermann, Małgorzata]]; ''Zamach na prawdę'' (2015), Wydawnictwo M
* [[Maciej Lasek|Lasek, Maciej]]; [[Grzegorz Rzeczkowski|Rzeczkowski, Grzegorz]]; ''Kłamstwo smoleńskie? Cała prawda nie tylko o katastrofie'' (2022), [[Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”|Znak Horyzont]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Kłamstwo smoleńskie? Cała prawda nie tylko o katastrofie |data dostępu = 2022-10-01 |url = http://www.znak.com.pl/ksiazka/klamstwo-smolenskie-cala-prawda-nie-tylko-o-katastrofie-lasek-maciej-rzeczkowski-grzegorz-220585 |język = pl}}</ref>

=== Reportaże i śledztwa ===
* Osiecki, Jan; Latkowski, Robert; Białoszewski, Tomasz; ''Ostatni lot. Przyczyny katastrofy smoleńskiej. Śledztwo dziennikarskie'' (2010), [[Prószyński i S-ka|Prószyński i Spółka]]<ref name="nukat">{{Cytuj |tytuł = Ostatni lot: przyczyny katastrofy smoleńskiej |data dostępu = 2024-11-18 |opublikowany = katalog.nukat.edu.pl |url = http://katalog.nukat.edu.pl/lib/item?id=chamo:1938987 |język = pl}}</ref>
* [[Piotr Nisztor|Nisztor, Piotr]], Galimski, Krzysztof; ''Kto naprawdę ich zabił?'' (2011), Wydawnictwo Penelopa
* Pietraszewicz, Henryk; ''Katastrofa smoleńska. Dzień po dniu, godzina po godzinie'' (2011), Sfinks
* Święchowicz, Tadeusz, ''Smoleński upadek'' (2011), [[Fronda (czasopismo)|Wydawnictwo Fronda]]
* [[Maria Dłużewska|Dłużewska, Maria]]; [[Joanna Lichocka|Lichocka, Joanna]]; ''Mgła'' (2011), Zysk i Spółka
* Krzymowski, Michał; [[Marcin Dzierżanowski|Dzierżanowski, Marcin]]; ''Smoleńsk. Zapis śmierci'' (2011), The Facto<ref>{{Cytuj |tytuł = „Smoleńsk. Zapis śmierci” – TheFacto.pl |data dostępu = 2022-10-01 |opublikowany = thefacto.pl |url = http://thefacto.pl/ksiazki/literatura-faktu/smolensk-zapis-smierci-krzymowski-dzierzanowski.html}}</ref>
* Stanisławczyk, Barbara; ''Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska...'' (2011), Wydawnictwo Rebis
* Szymowski, Leszek; ''Zamach w Smoleńsku. Niepublikowane dowody zbrodni'' (2011), United Express
* Misiak, Leszek; Wierzchołowski, Grzegorz; ''Musieli zginąć'' (2012), Niezależne Wydawnictwo Polskie
* [[Jürgen Roth|Roth, Jürgen]]; ''Tajne akta S.'' (2015), Zysk i Spółka<ref>{{Cytuj |tytuł = Tajne akta S. |data dostępu = 2022-10-02 |opublikowany = sklep.zysk.com.pl |url = https://sklep.zysk.com.pl/tajne-akta-s.html |język = pl}}</ref>
* Białoszewski, Tomasz; Osiecki, Jan; [[Mieczysław Prószyński (wydawca)|Prószyński, Mieczysław]], ''Anatomia katastrofy smoleńskiej. Ostatni lot PLF 101'' (2015), Prószyński i Spółka<ref name="wbibliotece">{{Cytuj |tytuł = Anatomia katastrofy smoleńskiej. Ostatni lot PLF 101 |data dostępu = 2024-11-18 |opublikowany = w.bibliotece.pl |url = https://w.bibliotece.pl/2487811/Anatomia+katastrofy+smole%C5%84skiej.+Ostatni+lot+PLF+101 |język = pl}}</ref>
* Roth, Jürgen; ''Smoleńsk 2010. Spisek, który zmienił świat'' (2015; tłum. Ewa Stefańska, oryg. ''Smoleńsk 2010 – Verschwörung, die die Welt veränderte''), Zysk i Spółka<ref>{{Cytuj |tytuł = Smoleńsk 2010. Spisek, który zmienił świat |data dostępu = 2022-10-01 |opublikowany = sklep.zysk.com.pl |url = https://sklep.zysk.com.pl/smolensk-2010-spisek-ktory-zmienil-swiat.html |język = pl}}</ref>
* [[Janusz Schwertner|Schwertner, Janusz]]; Olczykowski, Daniel; Piegza, Szymon; ''Smoleńsk. 96 wspomnień'' (2019), [[Ringier Axel Springer Polska]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Książka – Smoleńsk. 96 wspomnień |data dostępu = 2022-10-01 |opublikowany = literia.pl |url = https://literia.pl/ksiazka-smolensk-96-wspomnien-9788380917071}}</ref>
* Rzeczkowski, Grzegorz; ''Katastrofa posmoleńska. Kto rozbił Polskę'' (2020), Wydawnictwo Tarcza<ref>{{Cytuj |tytuł = Katastrofa posmoleńska Kto rozbił Polskę |data dostępu = 2022-10-01 |url = http://www.znak.com.pl/ksiazka/katastrofa-posmolenska-kto-rozbil-polske-grzegorz-rzeczkowski-171446 |język = pl}}</ref>

=== Powieści ===
* [[Rafał Ziemkiewicz|Ziemkiewicz, Rafał]]; ''Zgred'' (2011), Zysk i Spółka
* Ochnik, Martyna; ''Oszołomy'' (2012), Zysk i Spółka
* [[Bronisław Wildstein|Wildstein, Bronisław]]; ''Ukryty'' (2012), Zysk i Spółka
* [[Maryna Miklaszewska|Miklaszewska, Maryna]]; ''Spotkałam kiedyś prawdziwego hipstera'' (2012), Wydawnictwo Trio
* Ziemczyński, Andrzej; ''Pogrzebani'' (2012), Wydawnictwo Czerwone i Czarne
* Szczerba, Grzegorz; ''Teoria zemsty'' (2013), Wydawnictwo Nowae Res
* [[Marcin Wolski|Wolski, Marcin]]; ''7.27 do Smoleńska'' (2014), Zysk i Spółka
* Just, Yaroslav, ''Katastrofa smoleńska. Zamach?'' (2014), Wydawnictwo Astrum
* Urbanowska, Agnieszka, ''Paląc trawę na rykowisku'' (2014), Wydawnictwo Nowy Świat
* [[Jarosław Kamiński (pisarz)|Kamiński, Jarosław]], ''Wiwarium'' (2015), [[Wydawnictwo W.A.B.]]

=== Numizmatyka i filatelistyka ===
==== Monety kolekcjonerskie ====
===== Polska =====
W 2011 roku [[Narodowy Bank Polski]] [[Monety okolicznościowe 2 złote (III RP)#Rok 2010|upamiętnił]] katastrofę wybijając cztery monety kolekcjonerskie<ref name="nbp2011">{{Cytuj |tytuł = Smoleńsk – pamięci ofiar 10.04.2010 r. |data = 2011 |data dostępu = 2024-11-18 |opublikowany = nbp.pl |url = https://nbp.pl/banknoty-i-monety/monety-okolicznosciowe/katalog/smolensk-pamieci-ofiar-10-04-2010-r |język = pl}}</ref>:
* 2 złote, [[Nordic gold]]
* 10 złotych, srebro
* 20 złotych, srebro
* 100 złotych, złoto

W 2020 NBP upamiętniając 10. rocznicę katastrofy wybił dwie monety kolekcjonerskie<ref name="nbp2020">{{Cytuj |tytuł = 10. rocznica tragedii smoleńskiej |data = 2020 |data dostępu = 2024-11-18 |opublikowany = nbp.pl |url = https://nbp.pl/banknoty-i-monety/monety-okolicznosciowe/katalog/10-rocznica-tragedii-smolenskiej |język = pl}}</ref>:
* 10 złotych, srebro
* 100 złotych, złoto

===== Palau =====
* 2010: 2 dolary, srebro{{Fakt|data=2022-10}}
* 2010: 5 dolarów, srebro{{Fakt|data=2022-10}}

==== Znaczki pocztowe ====
===== Polska =====
* 2017: Pamiętamy, 10.04.2010, 1 znaczek i bloczek<ref>{{Cytuj |tytuł = „Pamiętamy 10.04.2010” – znaczek okolicznościowy upamiętniający 7. rocznicę tragedii smoleńskiej |data dostępu = 2019-03-13 |opublikowany = PWPW.PL |url = http://www.pwpw.pl/Aktualnosci/2017/04/Pamietamy_10_04_2017___zn.html |język = pl}}</ref>
* 2020: Pamiętamy 2010-2020, 1 znaczek (wspólna emisja z Gruzją)<ref>{{Cytuj |tytuł = Poczta Polska upamiętnia prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Do obiegu trafił wyjątkowy znaczek |data dostępu = 2021-01-14 |opublikowany = PolskieRadio24.pl |url = https://polskieradio24.pl/art273_2490067}}</ref>

===== Gambia =====
* 2010: Ku pamięci Lecha Kaczyńskiego, 1 znaczek i bloczek{{Fakt|data=2022-10}}

===== Gruzja =====
* 2020: Pamiętamy 2010-2020, 1 znaczek (wspólna emisja z Polską)<ref>{{Cytuj |tytuł = Georgian Post: მარკები |data dostępu = 2021-01-14 |opublikowany = www.gpost.ge |url = https://www.gpost.ge/?site-lang=ka&site-path=stamps/}}</ref>

===== Gwinea Bissau =====
* 2010: Hołd dla Lecha Aleksandra Kaczyńskiego, 5 znaczków i bloczek{{Fakt|data=2022-10}}

===== Liberia =====
* 2010: Ku pamięci Lecha Kaczyńskiego, 1 znaczek i bloczek{{Fakt|data=2022-10}}

===== Mozambik =====
* 2010: Hołd dla Lecha Aleksandra Kaczyńskiego, 5 znaczków i 2 bloczki{{Fakt|data=2022-10}}

===== Saint Vincent i Grenadyny =====
* 2010: Ku pamięci Lecha Kaczyńskiego, 1 znaczek i bloczek<ref>{{Cytuj |tytuł = Stamp 2010, Saint Vincent & the Grenadines Lech Kaczynski 1v, 2010 – Collecting Stamps – Freestampcatalogue.com – The free online stampcatalogue with over 500.000 stamps listed. |data dostępu = 2023-01-10 |opublikowany = www.freestampcatalogue.com |url = https://www.freestampcatalogue.com/svgp31002-lech-kaczynski-1v}}</ref>

===== Togo =====
* 2010: Hołd dla Lecha Aleksandra Kaczyńskiego, 5 znaczków i 2 bloczki{{Fakt|data=2022-10}}

===== Wyspy Św. Tomasza i Książęce =====
* 2010: Hołd dla Lecha Aleksandra Kaczyńskiego, 7 znaczków i 2 bloczki{{Fakt|data=2022-10}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj stronę |url = http://www.komisja.smolensk.gov.pl/portal/kbw/633/8875/Raport_koncowy_w_sprawie_ustalenia_okolicznosci_i_przyczyn_katastrofy_samolotu_T.html |tytuł = Raport końcowy Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Polskiego (KBWLLP), załączniki do raportu końcowego i prezentacja z konferencji prasowej z dnia 29 lipca 2011 |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121123174947/http://www.komisja.smolensk.gov.pl/portal/kbw/633/8875/Raport_koncowy_w_sprawie_ustalenia_okolicznosci_i_przyczyn_katastrofy_samolotu_T.html |zarchiwizowano = 2012-11-23}}
* {{Cytuj stronę |url = http://komisja.smolensk.gov.pl/portal/kbw/633/8954/Protokol_z_zalacznikami_dostepny_na_stronach_internetowych.html |tytuł = Protokół badania zdarzenia lotniczego nr 192/2010/11 przez KBWLLP wraz z załącznikami |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20130614083009/http://komisja.smolensk.gov.pl/portal/kbw/633/8954/Protokol_z_zalacznikami_dostepny_na_stronach_internetowych.html |zarchiwizowano = 2013-06-14}}
* {{Cytuj stronę |url = https://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/plik/file/raport/raport2022.pdf |tytuł = Raport końcowy z dnia 10 sierpnia 2021 KBWLLP Podkomisji Do Ponownego Zbadania Wypadku Lotniczego |opublikowany = podkomisjasmolensk.mon.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20220411175537/https://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/plik/file/raport/raport2022.pdf |zarchiwizowano = 2022-04-11}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.npw.gov.pl/491-Katastrofa_smolenska.htm |tytuł = Serwis polskiej Naczelnej Prokuratury Wojskowej na temat śledztwa w sprawie katastrofy |opublikowany = npw.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20150330053022/http://www.npw.gov.pl/491-Katastrofa_smolenska.htm |zarchiwizowano = 2015-03-30}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |tytuł = Komunikaty Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego (MAK) na temat katastrofy |opublikowany = mak.ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20170701212132/http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101.html |zarchiwizowano = 2017-07-01 |język = ru}}
* [https://archiwum.mswia.gov.pl/pl/aktualnosci/8507,dok.html Stenogram zapisu czarnej skrzynki przekazany 31 maja 2010 przez MAK] {{lang|ru|pl|en}}
* {{Cytuj stronę |url = http://static.presspublica.pl/red/rp/pdf/stenogram16012012.pdf |tytuł = Stenogram rozmów załogi samolotu przygotowany przez biegłych z Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna w Krakowie |opublikowany = static.presspublica.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20160304090143/http://static.presspublica.pl/red/rp/pdf/stenogram16012012.pdf |zarchiwizowano = 2016-03-04}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/597003.html |tytuł = Stenogram rozmów grupy kierowania lotami na lotnisku w Smoleńsku (przekład polski) |opublikowany = rp.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20120314074953/http://www.rp.pl/artykul/597003.html |zarchiwizowano = 2012-03-14}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101/finalreport_rus.pdf |tytuł = Raport końcowy MAK w języku rosyjskim |opublikowany = mak.ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20121029144124/http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101/finalreport_rus.pdf |zarchiwizowano = 2012-10-29 |język = ru}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101/comment_polsk.pdf |tytuł = Uwagi strony polskiej do raportu końcowego MAK |opublikowany = mak.ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20121029144209/http://www.mak.ru/russian/investigations/2010/tu-154m_101/comment_polsk.pdf |zarchiwizowano = 2012-10-29}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.komisja.smolensk.gov.pl/portal/kbw/633/8695/Raport_koncowy_MAK_ze_wskazaniem_zmian_do_projektu_raportu.html?search=340159 |tytuł = Raport końcowy MAK przetłumaczony na język polski z zaznaczonymi zmianami względem projektu raportu |opublikowany = komisja.smolensk.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121123174943/http://www.komisja.smolensk.gov.pl/portal/kbw/633/8695/Raport_koncowy_MAK_ze_wskazaniem_zmian_do_projektu_raportu.html?search=340159 |zarchiwizowano = 2012-11-23}}
* {{Cytuj stronę |url = http://smolenskzespol.sejm.gov.pl/bialaksiega.pdf |tytuł = „Biała Księga Smoleńskiej Tragedii”, opracowana przez polski Zespół parlamentarny ds. zbadania przyczyn katastrofy |opublikowany = smolenskzespol.sejm.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20121115013229/http://smolenskzespol.sejm.gov.pl/bialaksiega.pdf |zarchiwizowano = 2012-11-15}}
* [http://web.archive.org/web/20160321223517/http://hej-kto-polak.pl/raport_ZP.pdf Raport „28 miesięcy po Smoleńsku”, przygotowany przez polski Zespół parlamentarny ds. zbadania przyczyn katastrofy]

== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę |url = http://www.faktysmolensk.gov.pl/ |tytuł = Zarchiwizowana kopia oficjalnej strony internetowej rządowego zespołu do spraw wyjaśniania opinii publicznej treści informacji i materiałów dotyczących przyczyn i okoliczności katastrofy pod Smoleńskiem |opublikowany = faktysmolensk.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20151120091948/http://www.faktysmolensk.gov.pl/ |zarchiwizowano = 2015-11-20}} [dostęp 2015-11-29] (kopia znajduje się na serwerach niezależnych od rządu RP – strona oficjalna od 24 listopada 2015 decyzją Kancelarii Prezesa Rady Ministrów RP przestała być dostępna)
** [http://faktysmolensk.niezniknelo.com/fakty-smolensk.html W pełni funkcjonalne lustro powyższej strony] [dostęp 2015-11-29]
* [http://podkomisjasmolensk.mon.gov.pl/ Strona Podkomisji ds. Ponownego Zbadania Wypadku Lotniczego pod Smoleńskiem przy KBWLLP] [dostęp 2016-11-24]
* [http://lenta.ru/photo/2010/04/10/crash/ Zdjęcia po katastrofie] {{lang|ru}}
* [http://www.konferencja.home.pl Strona zawierająca informację z przebiegu i programu tzw. Konferencji Smoleńskich]
* [http://en.rian.ru/video/20110112/162117872.html Rekonstrukcja lotu samolotu zaprezentowana 12 stycznia 2011 przez MAK] {{lang|en}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.smolenskzespol.sejm.gov.pl/zespolsmolensk.nsf/wizualizacja.xsp |tytuł = Wizualizacja miejsca katastrofy opracowana przez polski Zespół parlamentarny ds. zbadania przyczyn katastrofy |opublikowany = smolenskzespol.sejm.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20150730180429/http://www.smolenskzespol.sejm.gov.pl/zespolsmolensk.nsf/wizualizacja.xsp |zarchiwizowano = 2015-07-30}}
* [http://www.nto.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100414/KRAJ/721239823 Amatorski film z miejsca katastrofy wykonany 10 kwietnia 2010 i badany przez polską prokuraturę wojskową]
* [http://www.youtube.com/watch?v=mDcd0SvjE5A Film dokumentalny „Brief uit Polen” (''List z Polski''), poświęcony katastrofie]
* {{Cytuj stronę |url = https://www.youtube.com/watch?v=v27Lx2vNlE8 |tytuł = ''Analiza katastrofy smoleńskiej'' – wywiad z prof. Wiesławem Biniendą, TV PolNews Chicago, 21 stycznia 2012}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.gazetagazeta.com/2012/07/katastrofa-smolenska-oczyma-naukowca-lotnika-1/ |tytuł = Wywiad z prof. Pawłem Artymowiczem, astrofizykiem z University of Toronto zajmującym się badaniem katastrofy smoleńskiej, GazetaGazeta.com, 30 lipca 2012}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Smoleńsk, 2010}}
[[Kategoria:Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku| ]]
[[Kategoria:Hasła kanonu polskiej Wikipedii]]
[[Kategoria:Katastrofy lotnicze z udziałem błędów pilotów]]
[[Kategoria:Kontrolowany lot ku ziemi (CFIT)]]