Tekst źródłowy strony Bitwa pod Łodzią (1914)

← Bitwa pod Łodzią (1914)

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:

Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.

Blokada została nałożona przez ‪EPIC‬. Podany powód to Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Początek blokady: 09:48, 2 lip 2024
Zakończenie blokady: 09:48, 2 lip 2025

Twój obecny adres IP to 206.189.44.186. Zablokowany zakres to 206.189.32.0/20.

Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.

Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

{{Wojna infobox
 |nazwa        = Bitwa pod Łodzią
 |epoka        = czasy najnowsze
 |konflikt     = [[I wojna światowa]], [[front wschodni (I wojna światowa)|front wschodni]]
 |grafika      = EasternFront1914b.jpg
 |opis grafiki = Bitwa pod Łodzią
 |czas         = 11 listopada – 6 grudnia 1914
 |miejsce      = [[Łódź]] i okolice, [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwo Kongresowe]]
 |terytorium   = [[Imperium Rosyjskie]]
 |przyczyna    = 
 |wynik        = nierozstrzygnięta
 |strona1      = {{państwo|RUS|wariant=1914}}
 |strona2      = {{państwo|DEU|wariant=1871}}
 |dowódca1     = [[Nikołaj Ruzski]]<br />d-ca Frontu Północno-Zachodniego<br />[[Paul von Rennenkampf]]<br />d-ca 1 Armii Rosyjskiej<br />[[Siergiej Scheidemann]]<br />d-ca 2 Armii Rosyjskiej<br />[[Paweł Plehwe]]<br />d-ca 5 Armii Rosyjskiej
 |dowódca2     = [[August von Mackensen]]<br />d-ca 9 Armii Niemieckiej<br />[[Karl Litzmann]]<br />d-ca 3 Dywizji Gwardyjskiej w składzie „grupy gen. Scheffera”
 |siły1        = 
 |siły2        = 
 |straty1      = 110 tys.
 |straty2      = 90 tys.
 |kod mapy     = Polska
 |wariant mapy = 1904
 |współrzędne  = 
 |commons      = Category:Battle of Łódź (1914)
}}
'''Bitwa pod Łodzią''' – jedna z trzech największych bitew na froncie wschodnim [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w jej początkowej fazie. Operacja zaczepna wojsk niemieckich. Rozegrała się na przełomie listopada i grudnia 1914 r. (według różnych źródeł: 11 listopada lub 16 listopada do 24 listopada lub 6 grudnia) pomiędzy armiami [[Niemcy|niemiecką]] i [[Rosja|rosyjską]] z wynikiem nierozstrzygniętym ze wskazaniem na Niemców. W zachodniej historiografii, a zwłaszcza niemieckiej, znana pod nazwą '''bitwy pod [[Brzeziny|Brzezinami]]'''. Uznawana za źródło niemieckiego [[Blitzkrieg|„blitzkriegu”]] (dzięki manewrowi [[Karl Litzmann|Karla Litzmanna]]) podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]], stąd analizowana w okresie międzywojennym, przynajmniej na europejskich akademiach wojskowych.

== Plany stron ==
Po zakończeniu [[Bitwa pod Warszawą i Iwangorodem|bitwy pod Warszawą i Dęblinem]] we wrześniu–listopadzie 1914, rosyjska [[Stawka Naczelnego Dowódcy|Stawka]] rozpoczęła przygotowania do operacji w głąb Niemiec, planując jej rozpoczęcie na 14 listopada. Dowództwo niemieckie rozszyfrowało plany operacji przekazywane do wojsk radioszyfrogramami i przerzuciło 9 Armię (dowódca gen. [[August von Mackensen]]) z rejonu [[Kalisz]] – [[Częstochowa]] na północ w rejon [[Toruń]] – [[Jarocin]] w celu uderzenia w styk 2 i 5 Armii rosyjskiej, wyjścia na ich tyły i okrążenia. Grupa Operacyjna [[Remus von Woyrsch|Woyrscha]], wzmocniona następnie przez 2 Armię Austro-Węgierską wraz z korpusami Landsturmu – „Posen”, „Breslau” – miały utrzymywać front. Północne skrzydło operacji miał ubezpieczać Korpus „Thorn”. Uderzenie planowano przeprowadzić siłami Grupy Uderzeniowej 9 Armii (155 tys. żołnierzy i 960 dział) oraz Grupy Wspomagającej (bez grupy gen. Woyrscha i 2 Armii Austro-węgierskiej) (ok. 124 tys. i 480 dział). 1, 2 i 5 Armie rosyjskie miały ok. 367 tys. żołnierzy i 1260 dział.

== Siły stron ==
[[Armia Cesarstwa Niemieckiego|Wojska niemieckie]]:
* 9 armia (XI, XVII i XX KA, I i XXV KRez, I i III KK, 3 Rezerwowa Dywizja Gwardii). 155 tys. żołnierzy, 450 ckm, 960 armat,
* Korpus „Posen” (Poznań) 78 tys. żołnierzy, 50 ckm, 95 armat,
* Korpus „Breslau” ([[Wrocław]]) 22 tys. żołnierzy, 50 ckm, 170 dział,
* Korpus „Thorn” (Toruń) – 21 tys. żołnierzy, 50 ckm, 95 dział.

[[Armia Austro-Węgier|Wojska austro-węgierskie]]:
* 2 Armia – 124 tys. żołnierzy, 480 dział.
** Razem armia niemiecka i austro-węgierska: ok. 400 tys. żołnierzy, 1450 dział.

[[Armia Imperium Rosyjskiego|Wojska rosyjskie]]:
* 1 Armia (VI KA, V i VI Korpus Syberyjski, I Korpus Turkiestański, 3 i pół dywizji kawalerii), 123 tys. żołnierzy, 200 ckm, 440 armat. Dowódca gen. [[Paul von Rennenkampf]],
* 2 Armia (I, II, IV i XXIII KA, II Korpus Syberyjski, 4 dywizje kawalerii), 158,8 tys. żołnierzy, 350 ckm, 450 dział. dowódca – gen. [[Siergiej Scheidemann]].
* 5 Armia (V i XIX KA, I Korpus Syberyjski, półtora dywizji kawalerii), 85 tys. żołnierzy, 190 ckm, 320 armat. dowódca – gen. [[Paweł Plehwe]],
** Razem armia rosyjska: 367 tys. żołnierzy, 750 ckm, 1300 dział.

== Przebieg walk ==
[[Plik:БСЭ1. Лодзинская операция 1914.jpg|thumb|Schemat bitwy]]
Chcąc przerwać natarcie Rosjan, wyznaczony 1 listopada na dowódcę Frontu Wschodniego gen. [[Paul von Hindenburg]] i jego [[szef sztabu]] gen. [[Erich Ludendorff]] postanowili wyprzedzić uderzenie Rosjan. Niemcy mieli na kierunku głównego uderzenia znaczną przewagę w siłach i środkach walki.

11 listopada 9 Armia niemiecka przeszła do natarcia, wykonując uderzenie z rejonu [[Toruń|Torunia]] na [[Kutno]], w styk 1 i 2 Armii rosyjskiej. W toku walk w rejonie [[Włocławek|Włocławka]] i Kutna nie udało się Niemcom rozbić dwóch skrzydłowych Korpusów rosyjskich, które w bojach odeszły na Włocławek. 13 listopada dowódca 2 Armii rosyjskiej przesunął swoje Korpusy na północ i zorganizował obronę na północ od [[Łódź|Łodzi]]. 15 listopada dowódca Frontu Północno-Zachodniego gen. [[Nikołaj Ruzski|Ruzski]] rozpoczął przegrupowanie na północ 2 i 5 Armii. W celu zajęcia Łodzi od północy i południa gen. [[August von Mackensen|Mackensen]] skierował Grupę Uderzeniową gen. [[Reinhard von Scheffer-Boyadel|Scheffera]] (3 dywizje piechoty i 2 dywizje kawalerii), która 18–19 listopada wyszła na tył 2 Armii rosyjskiej na wschód od Łodzi. Tu spotkał 5 Armię rosyjską, która podeszła z południa. Frontalne uderzenie wojsk niemieckich na zachód i południowy zachód od Łodzi zostało zatrzymane. Grupa Łowicka 1 Armii rosyjskiej (ok. dwóch korpusów) weszła w styczność z prawym skrzydłem 2 Armii na wschód od Łodzi pod [[Brzeziny|Brzezinami]] i Grupa Scheffera sama znalazła się w okrążeniu. Wieczorem 22 listopada gen. Scheffer otrzymał rozkaz odwrotu. W związku z niewłaściwymi działaniami gen. [[Paul von Rennenkampf|Rennenkampfa]] (na drogach odwrotu była tylko jedna dywizja, która nie otrzymała wsparcia) Grupie udało się z 70% stratami stanów osobowych 24 listopada wyrwać z okrążenia pod Brzezinami i skierować się na północny wschód.

Do 22 listopada Niemcom udało się okrążyć Łódź od zachodu, północy i wschodu. Nie mieli jednak sił, aby zamknąć okrążenie. Po walkach Rosjanie musieli opuścić Łódź – byli zbyt osłabieni, żeby się w niej utrzymać. Po bitwie wycofali się na linię [[Rawka (rzeka)|rzeki Rawki]] koło [[Skierniewice|Skierniewic]]. W bojach wzięły udział dywizje syberyjskie z [[Chabarowsk]]a, [[Krasnojarsk]]a, [[Omsk]]a i [[Irkuck]]a (a w nich wielu Polaków); w skład jednej z nich wchodził [[24 Pułk Syberyjski]], który otrzymywał w ramach uzupełnień mieszkańców Mazowsza i [[Warszawa|Warszawy]], wcielonych do armii carskiej. W niemieckiej armii walczył [[Korpus Landsturmu Posen|Korpus Posen]], w którego skład wchodziło około 23 tysięcy Polaków. Na polu bitwy zginęli Rosjanie, Niemcy, Austriacy, Polacy, Litwini, Czesi, Ukraińcy, Łotysze i Tatarzy. W czasie walk wszystkie większe budynki w Łodzi były zajęte przez rannych, których liczbę (obu stron) obliczano na 35 000.

[[Plik:Bundesarchiv Bild 146-2007-0153, Polen, Lodz nach deutscher Besetzung.jpg|thumb|Wojska niemieckie wkraczają do Łodzi po bitwie]]
Zasadnicza bitwa odbyła się w okolicach dzisiejszej [[Stara Gadka|Gadki Starej]]. Rezultatem bitwo było zajęcie Łodzi przez Niemców. Wojskami niemieckimi pod Gadką Starą dowodził wówczas doskonały strateg, gen. [[Reinhard von Scheffer-Boyadel]], stąd nazwa oddziałów niemieckich „grupa Scheffera” (w składzie 49 i 50 rezerwowa dywizja piechoty oraz 3 dywizja gwardyjska gen. [[Karl Litzmann|Karla Litzmanna]]). Dzięki „niesubordynacji” gen. Litzmanna, który wbrew rozkazowi wycofania się wykonał uderzenie na Rosjan, bitwa zakończyła się zwycięstwem Niemców, a Litzmanna okrzyknięto ''Lwem spod Brzezin'', gdyż w historiografii niemieckiej bitwa nazwana została bitwą pod [[Brzeziny|Brzezinami]]. W Gadce Starej znajduje się [[Cmentarz wojenny w Gadce Starej|cmentarz wojenny]], gdzie zachowało się kilkadziesiąt kamiennych nagrobków i płyt upamiętniających poległych w bitwie, a przede wszystkim, na cmentarnym wzgórzu, stoi duży pomnik z kamiennych głazów, z niemieckim napisem ''Tu spoczywa 2000 dzielnych wojowników''.

Historycy uznają bitwę za największą operację manewrową I wojny światowej i pierwszy „[[blitzkrieg]]” w dziejach światowej sztuki wojennej i z tej przyczyny analizowany wnikliwie w okresie międzywojennym na wielu akademiach wojennych. Pod Łodzią Rosjanie po raz pierwszy użyli [[Samochód pancerny|samochodów pancernych]]. W sumie jednak zarówno niemiecki plan okrążenia 2 i 5 Armii rosyjskiej nie powiódł się, jak i rosyjskie plany zostały zerwane<ref>Georgij K. Korolko: ''Operacja łódzka 1914. Najciekawsza batalia pierwszej wojny światowej''. Oświęcim 2014.</ref>. W połowie grudnia front wschodni w tym miejscu ustabilizował się. Po zakończonej operacji zostali zdjęci ze stanowisk: dowódca 1 Armii gen. Rennenkampf i dowódca 2. Armii gen. Scheidemann.

W nawiązaniu do tej bitwy, a zwłaszcza roli, jaką w niej odegrał gen. Karl Litzmann, podczas II wojny światowej okupowana przez Niemców Łódź otrzymała w kwietniu 1940 r. nazwę [[Historia Łodzi pod okupacją niemiecką|Litzmannstadt]].

== Zobacz też ==
* [[Kalendarium historii Łodzi (1821–1918)]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* Karl Litzmann, ''Lebenserinnerungen. Erster Band'', Część I. Berlin, 1927 (egz. w bibliotece [[Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi]], dział „Łodziana”, sygn. 352)
* {{cytuj książkę |nazwisko = Jakobs |imię = Theodor |autor link = |tytuł = Der Löwe von Brzeziny |wydawca = Hanseatische Verlagsanstalt |miejsce = Hamburg |rok = 1934 |strony = |isbn =}} (egz. w b-ce Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi)

== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = http://www.astral.lodz.pl/bimar/lodz%20I%20wojna%20swiatowa.htm | tytuł = Łódź podczas I wojny światowej | opublikowany = astral.lodz.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20100112104850/http://www.astral.lodz.pl/bimar/lodz%20I%20wojna%20swiatowa.htm | zarchiwizowano = 2010-01-12}}
* [http://1914.pl Cmentarze, pomniki I wojny światowej]
* {{Cytuj stronę | url = http://www.lodz1914.pl/ | tytuł = Strona poświęcona bitwie | opublikowany = lodz1914.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20170715131821/http://www.lodz1914.pl/ | zarchiwizowano = 2017-07-15}}

{{Front wschodni I wojny światowej}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:1914 w Rosji]]
[[Kategoria:Bitwy w 1914|Łódź]]
[[Kategoria:Bitwy z 1914 roku na ziemiach polskich|Łódź]]
[[Kategoria:Hasła kanonu polskiej Wikipedii]]
[[Kategoria:Historia Łodzi]]

Szablony użyte w tym artykule:

Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj stronę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Front wschodni I wojny światowej (edytuj)
Szablon:Infobox 2x1 (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox grafika (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox komórka (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox mapa lokalizacyjna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox nagłówek dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox projekt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox projekt/projekt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tabela (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tabela dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox tytuł/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Infobox wiersz dodaj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Navbox/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane DEU (edytuj)
Szablon:Państwo dane Niemcy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane RUS (edytuj)
Szablon:Państwo dane Rosja (edytuj)
Szablon:Pierwszy niepusty (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Szablon nawigacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Wojna infobox (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Wojna infobox/styles.css (edytuj)
Moduł:Arguments (edytuj)
Moduł:Color contrast (edytuj)
Moduł:Color contrast/colors (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Infoboksy (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Mapa (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Moduł:Mapa/alt (edytuj)
Moduł:Mapa/dane/Polska (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Navbox (edytuj)
Moduł:Navbox/printer/default (edytuj)
Moduł:Navbox/res (edytuj)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Wikidane (edytuj)
Moduł:Wikidane/data (edytuj)
Moduł:Wikidane/format/string (edytuj)
Moduł:Współrzędne (edytuj)

Wróć do Bitwa pod Łodzią (1914).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Łodzią_(1914)”