Zygmunt Szymanowski
Zygmunt Szymanowski, ps. Jezierza, Lis, Bez, Piwowarski, Sadowski (ur. 15 sierpnia 1910 w Motulach w gminie Filipów, zm. 31 maja 1950 w Warszawie) – porucznik AK, oficer wywiadu AK i niepodległościowego podziemia antykomunistycznego.
| |
 porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1939–1948 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy |
II wojna światowa, |
Dzieciństwo i młodość
edytujBył synem Władysława i Felicji z Ciszewskich. Dzieciństwo spędził w podsuwalskiej wsi Motule. Szkołę powszechną ukończył w Motulach, naukę kontynuował w szkole średniej w Suwałkach i w XI Państwowym Gimnazjum we Lwowie. W 1931 powołany został do służby wojskowej, odbył ją w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Krakowie. Ukończył ją w 1932 w stopniu plut. pchor. W 1934 rozpoczął studia w Akademii Handlu Zagranicznego we Lwowie i na Politechnice Lwowskiej. W sierpniu 1939 uzyskał dyplom magistra nauk ekonomicznych i absolutorium na Politechnice. W czasie studiów pracował w rektoracie Akademii Handlu Zagranicznego.
Okres II wojny światowej
edytujWe wrześniu 1939 w stopniu por. – zastępca, a następnie dowódca kompanii ckm w 19. pp 5. DP, brał udział w walkach pod Włocławkiem, Płockiem, bronił Modlina, dwukrotnie ranny – pod Płockiem i w Palmirach. Od 20 września 1939 w szpitalu w Modlinie, skąd trafił do obozu jenieckiego Soldau (KL) w Działdowie. Uciekł, kierując się do Suwałk, tu ponownie aresztowany, uciekł po raz drugi, osiadł na Wileńszczyźnie. W 1942 rozpoczął działalność w AK jako szef komórki wywiadowczej wywiadu kolejowego – okręg „Wiano”. Używał ps. „Jezierza”, „Lis” oraz nazwisk: Piwowarski, Sadowski.
Aresztowanie, proces, stracenie
edytuj_01.jpg){kind=link}
20 września 1944 aresztowany przez NKWD, nierozpoznany, ale za działalność w AK skazany na 10 lat pozbawienia wolności. 15 marca 1945 udało mu się uciec, 30 kwietnia 1945 wrócił do Suwałk, w 1947, poszukiwany przez UB, przeniósł się do Szklarskiej Poręby. W tym czasie pod ps. „Lis”, „Bez” działał w Ośrodku Mobilizacyjnym Okręgu Wileńskiego AK, tworząc i dowodząc siatką wywiadowczą, która zbierała informacje o działalności politycznej, gospodarczej i nastrojach społecznych. Meldunki przesyłane do Londynu były tam bardzo wysoko oceniane. Działalność Okręgu zakończyła się w lipcu 1948, kiedy to w wyniku olbrzymiej operacji, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego rozbiło jego struktury ostatecznie. Tzw. „Akcja X” objęła swym zasięgiem kilkadziesiąt tysięcy ludzi, ponad 6000 zostało aresztowanych, z tego co najmniej 50 skazano na karę śmierci i wyroki wykonano[1].
Zygmunt Szymanowski został aresztowany 22 czerwca 1948 i osadzony w więzieniu na Mokotowie, był torturowany w śledztwie. 24 stycznia 1950 ława Wojskowego Sądu Rejonowego Sr.37/50 pod przewodnictwem mjr Mieczysława Widaja skazała go na podstawie art. 7 Dekretu z 13.06.1946 oraz art. 86 §2 KKWP na karę śmierci[2]. Wyrok został wykonany 31 maja 1950.
Przetrzymywana także w więzieniu mokotowskim żona Zofia urodziła tu ich córeczkę Bożenę Szymanowską[3].
Upamiętnienie i rehabilitacja
edytujGrób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym w Kwaterze „na Łączce”. 28 września 2014 roku Instytut Pamięci Narodowej poinformował o identyfikacji szczątków Szymanowskiego w tej kwaterze[4].
Przypisy
edytuj- ↑ Piotr Niwiński, IPN, Gdańsk, Krótka charakterystyka Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej w okresie od lipca 1944 do lipca 1948. [dostęp 2009-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-29)].
- ↑ "Księga najwyższego wymiaru kary" w Krzysztof Szwagrzyk: Zbrodnie w majestacie prawa 1944-1955. Wyd. ABC Future, Warszawa, 2000.
- ↑ M.Szejnert, str.193.
- ↑ Ośmiu bohaterów odzyskało nazwiska – Warszawa, 28 września 2014. [dostęp 2014-09-28].
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Swat: Niewinnie Straceni 1945–56. Wyd. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1991. zob. też Straceni w Więzieniu mokotowskim.
- Małgorzata Szejnert: Śród żywych duchów. Wyd. ANEKS, Londyn 1990.
- AIPN, Teczki więźniów 1950, Szymanowski Zygmunt
- AWL, WSR w Warszawie, 118/91/3561
- P. Niwiński, Konspiracja i opór społeczny w Polsce..., s. 451–452
- Żołnierze wyklęci...
- ks. Józef Zator-Przytocki, "Pamiętniki", str.112-113 (informacja o straceniu)