Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce

Powstanie Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce poprzedził zjazd delegatów 13 kwietnia 1919 r., w którym udział wzięli przedstawiciele Związku Sokołów Polskich w państwie niemieckim, Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich w Królestwie Polskim oraz Związku Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich w cesarstwie austriackim. Na zjeździe tym wyrażono wolę zjednoczenia, wybrano tymczasowe władze i rozpoczęto proces rejestracji i legalizacji. Proces formalnej rejestracji ZTG „Sokół” w Polsce z siedzibą w Warszawie zakończyło zatwierdzenie statutu przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 29 listopada 1920 r.^[1] . W tym samym czasie siedziba Związku została przeniesiona do stolicy – Warszawy. W okresie międzywojennym Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce był członkiem Międzynarodowej Federacji Gimnastycznej.

Po przemianach ustrojowych działalność "Sokoła" została prawnie przywrócona. Pierwsze Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” zostało zarejestrowane 10 stycznia 1989 w Warszawie, za którym reaktywowały się gniazda w Gniewkowie, Bydgoszczy, Bukówcu Górnym, Brwinowie i in. Następnie 1 marca 1990 przy udziale tych towarzystw powołany do życia został Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce^[2]. Z inicjatywą powołania Związku wyszedł Henryk Łada z Inowrocławia. Do inicjatywy dołączyli Andrzej Bogucki z Bydgoszczy oraz Wojciech Ziembiński z Warszawy.

Obecnie „Sokół” liczy ponad 60 gniazdach w Polsce oraz w Kanadzie, na Litwie, Ukrainie i w Wiedniu. Członkowie organizacji kontynuują tradycję przedwojennego "Sokoła" prowadząc wśród młodzieży pracę patriotyczno-wychowawczą, krzewiąc cnoty rycerskie i obywatelskie, umacniając miłość do Ojczyzny i poczucie tożsamości narodowej.

Od 2014 r. „Sokół” odtwarza Polowe Drużyny Sokole, które po raz pierwszy utworzono w latach 1911-1914. Kursy, szkolenia i zawody strzeleckie organizowane przez Polowe Drużyny Sokoła mają na celu przygotowanie członków "Sokoła" do służby w formacjach mundurowych (Wojsko Polskie, Policja, Służba Więzienna i in.). W 2017 r. utworzona została Naczelna Komenda Polowych Drużyn Sokolich, która zajmuje się koordynacją szkoleń^[3].

W 2017 roku w Senacie RP zorganizowane zostały obchody 150. rocznicy powstania pierwszego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie^[4]. 27 kwietnia 2019 r. w siedzibie Polskiego Komitetu Olimpijskiego obchodzono 100. rocznicę powstania Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce^[5]. Wśród ważnych imprez sportowych organizowanych przez ZTG „Sokół” w Polsce wymienić należy: Międzynarodowe Mistrzostwa Polski Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Tenisie Stołowym oraz Ogólnopolskie Biegi Sokoła w Bukówcu Górnym oraz Zakopanem^[6][7][8].

23 kwietnia 2022 r. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce został odznaczony Medalem "Pro Patria". Medal został nadany przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w uznaniu zasług w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość Ojczyzny^[9].

22 października 2022 r. miała miejsce premiera "Pamiętnika Sokolstwa Polskiego", publikacji prezentującej działalność 51 (z ponad 70 istniejących) Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" oraz ich oddziałów w Polsce i na świecie w latach 1989-2021^[10][11]. W pracach nad publikacją wzięło udział 55 osób, w tym członkowie stowarzyszenia z Polski, Austrii, Litwy i Kanady^[12].

To najwyższe i najstarsze odznaczenie organizacyjne Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, które zostało ustanowione w okresie międzywojennym. Do 1939 r. kawalerami odznaczenia zostali związani z ruchem sokolim m.in. Ignacy Jan Paderewski, gen. Józef Haller i Roman Dmowski. W 2003 r. z inicjatywy Andrzeja Boguckiego ZTG „Sokół” w Polsce wznowiło przyznawanie odznaki. Obecnie przyznawane jest druhom najbardziej zaangażowanym w działalność organizacyjną i sportową TG „Sokół” w Polsce i na świecie. W latach 2003–2020 odznaczenie zostało przyznane 151 druhom z 23 gniazd i 4 państw^[13].

Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1919–1939

• dh Bernard Chrzanowski 1919–1923
• dh Adam Zamoyski 1923–1936
• dh Franciszek Arciszewski 1936–1939^[14]

Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1990–2021

• dh Zbigniew Okorski 1990–1999
• dh Andrzej Bogucki 1999–2007
• dh Antoni Belina-Brzozowski 2007–2017^[15]
• dh Damian Małecki 2017–2021^[16][17]

• W 2017 roku przy współudziale władze Związku Narodowy Bank Polski wybił monetę okolicznościową upamiętniającą 150. rocznicę powstania Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce^[18].
• W 2019 roku do obiegu wszedł znaczek Poczty Polskiej przedstawiający gimnastyków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Znaczek ukazał się w związku z 100. rocznicą powstania ZTG „Sokół” w Polsce^[19].
• W 2017 r. Sejm i Senat upamiętniły 150. rocznicę powstania Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” okolicznościową uchwałą^[20][21].

• Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce
• Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego