Związek Rzemiosła Polskiego

W 1932 izby rzemieślnicze powołały działającą nieformalnie Radę Izb Rzemieślniczych, która zorganizowała w grudniu 1932 Zjazd Delegatów Izb Rzemieślniczych. Wśród postulatów zjazdu znalazły się m.in.: stworzenie przymusu przynależności do cechów, utworzenie Związku Izb Rzemieślniczych, powołaniem instytucji zajmującej się badaniem problemów rzemiosła, podnoszenie poziomu szkolenia w rzemiośle.

Wychodząc naprzeciw postulatom środowiska i pragnąc rozwoju rzemiosła po latach kryzysu, 27 października 1933 rozporządzeniem Prezydenta Ignacego Mościckiego o izbach rzemieślniczych ich związku powołany został do życia Związek Izb Rzemieślniczych. Na mocy rozporządzenia 27 grudnia 1933 minister przemysłu i handlu nadał Związkowi Izb Rzemieślniczych pierwszy statut.

W 1946 Zarządzeniem Ministra Przemysłu dokonano reaktywacji działalności Związku Izb Rzemieślniczych. Dekretem z dnia 21 kwietnia 1948 dokonano zmiany przedwojennej ustawy o izbach rzemieślniczych i ich związku. Na jego mocy Związek Izb Rzemieślniczych został wpisany do kategorii organizacji objętych centralnym planowaniem a jego działalność podporządkowana ówczesnym realiom politycznym i gospodarczym.

W 1947 w Polsce działało: 138 tys. zarejestrowanych zakładów z 311 tysiącami zatrudnionych, 1500 cechów branżowych, 300 powiatowych związków cechów, 14 izb rzemieślniczych. W 1952 został wprowadzony obowiązek gromadzenia i przekazywania do Centralnego Urzędu Planowania wszystkich wiadomości i danych statystycznych dotyczących rzemiosła oraz obowiązek realizowania ustalonych dla rzemiosła planów. Nadzór nad działalnością ZIR sprawował Minister Przemysłu i Handlu.

W 1956 Sejm uchwalił ustawę o izbach rzemieślniczych i Związku Izb Rzemieślniczych, dzięki której rzemieślnicy uzyskali prawo do wyłaniania swych władz w wyborach. Pierwsze wybory władz cechów, izb rzemieślniczych i ZIR odbyły się w 1957.

Porównując statuty ZIR z okresu przed II wojną światową i statuty powojenne można zauważyć, iż w okresie przedwojennym głównym statutowym zadaniem ZIR było reprezentowanie wobec władzy państwowej interesów, w tym głównie interesów gospodarczych rzemiosła jako odrębnej grupy społeczno-zawodowej, a także rozwijanie oświaty zawodowej. ZIR miało ustawowo zagwarantowane prawo zgłaszania w tym obszarze propozycji i wniosków, a także prawo opiniowania aktów prawnych, mających znaczenie dla rzemiosła. W statutach ZIR z okresu 1948–1972 te uprawnienia zanikły, ustępując miejsca obowiązkom wobec władzy państwowej. Ważnym, merytorycznym zadaniem statutowym ZIR pozostało rozwijanie oświaty zawodowej w rzemiośle.

W roku 1972 ZIR otrzymał nową nazwę: Centralny Związek Rzemiosła. Zgodnie z ustawą z 1972 r. miał na celu rozwijanie działalności społeczno-gospodarczej rzemiosła, udzielanie mu pomocy oraz nadzór nad działalnością izb rzemieślniczych^[2][3].

Członkami Centralnego Związku Rzemiosła były izby rzemieślnicze oraz spółdzielnie rzemieślnicze. Naczelnym organem administracji państwowej w sprawach wykonywania rzemiosła był Ministerstwo Handlu Wewnętrznego i Usług. Statut Centralnego Związku Rzemiosła był  uchwalany i zmieniany przez krajowy zjazd delegatów rzemiosła. Statut ten podlegał rejestracji na zasadach określonych w przepisach dla centralnych związków spółdzielczych. Organami Centralnego Związku Rzemiosła były:

• krajowy zjazd delegatów rzemiosła,
• Krajowa Rada Rzemiosła,
• zarząd.

Zadania Centralnego Związku obejmowały:

• reprezentowanie interesów rzemiosła i organizacji rzemieślniczych wobec organów władzy i administracji państwowej oraz organizacji społecznych i gospodarczych,
• opracowywanie ogólnokrajowego kierunków rozwoju rzemiosła i jego działalności gospodarczej, zgodnych z celami narodowych planów społeczno-gospodarczych,
• nadzór nad działalnością izb rzemieślniczych w zakresie wykonywania zadań statutowych i przestrzegania prawa,
• opracowywanie i opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących rzemiosła,
• ustalanie zasad, jakim powinny odpowiadać statuty organizacji rzemieślniczych,
• określanie zasad tworzenia, łączenia i likwidacji cechów,
• ustalanie zasad prowadzenia działalności społeczno-wychowawczej, socjalnej, kulturalnej i oświatowej przez organizacje rzemieślnicze,
• ustalanie zasad szkolenia rzemieślników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• prowadzenie doradztwa dla zakładów i organizacji rzemieślniczych,
• zawieranie układów zbiorowych pracy dla pracowników zakładów i organizacji rzemieślniczych,
• upowszechnianie dorobku polskiego rzemiosła i jego roli społeczno-gospodarczej za pośrednictwem środków masowego przekazu i własnych wydawnictw, wystaw i muzeów,
• wykonywanie innych zadań określonych w przepisach szczególnych.

W wyniku przemian ustrojowych, w 1989 uchwalono ustawę o rzemiośle, która zastąpiła ustawę o wykonywaniu i organizacji rzemiosła. Nowa ustawa zmieniła także nazwę CZR na obecną – Związek Rzemiosła Polskiego. Związek zgodnie z ustawą uzyskał statut organizacji samorządu zawodowego rzemiosła i związku pracodawców. W myśl nowej ustawy zadaniem Związki było zapewnienie zrzeszonym w nim na zasadach dobrowolności organizacjom pomocy w realizacji zadań statutowych, rozwijanie działalności społeczno-zawodowej oraz reprezentowanie interesów rzemiosła w kraju i za granicą. Z katalogu szczegółowych kompetencji i obowiązków ZRP znikły przepisy o konieczności dostosowywania działalności rzemiosła do narodowych planów gospodarczych, a także wszelkie uprawnienia władcze w stosunku do zrzeszonych organizacji i rzemieślników.

Wzmocnieniu uległy zadania z zakresu oświaty zawodowej. Związek uzyskał prawo uczestniczenia w realizacji zadań państwa z zakresu oświaty zawodowej i wychowania w celu zapewnienia zakwalifikowanych kadr dla rzemiosła i całej gospodarki oraz uprawnienie do ustalenia – w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej – nie tylko zasad i powoływania komisji egzaminacyjnych, lecz także sposobu przeprowadzania egzaminów, ustalania wzorów dyplomów i świadectw oraz zasad nauki w zakładach rzemieślniczych. Nowym obowiązkiem stało się propagowanie zasad etyki zawodowej i rzetelnego wykonywania zawodu.

W 1999 do zadań statutowych ZRP dodano podejmowanie wszelkich działań, mających na celu przygotowanie małych i średnich przedsiębiorstw oraz ich organizacji do funkcjonowania w warunkach globalizacji obrotu towarowego ze szczególnym uwzględnieniem jednolitego Rynku Europejskiego.

W 2001 zdania statutowe zmieniły się na skutek nowelizacji ustawy o rzemiośle oraz uchwalenia ustawy o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (uchylonej w 2015), sankcjonującej ZRP jako reprezentatywną organizację pracodawców. Od 2002 ZRP jako jedna z czterech organizacji pracodawców w Polsce była członkiem Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych

Od 2015 ZRP należy do Rady Dialogu Społecznego, a od 2003 jest członkiem Rady Przedsiębiorczości, w której skład wchodzi 11 czołowych organizacji gospodarczych kraju.

Do podstawowych zadań Związku Rzemiosła Polskiego należy w szczególności:

• reprezentowanie interesów rzemiosła i zrzeszonych w Związku organizacji, wobec organów władzy i administracji, sądów oraz organizacji społecznych i gospodarczych w kraju i za granicą,
• prowadzenie i rozwijanie działalności społeczno-zawodowej, socjalnej i gospodarczej, w sposób zapewniający integralność rzemiosła,
• pomoc zrzeszonym w Związku organizacjom rzemiosła i małej przedsiębiorczości w zakresie realizacji zadań statutowych,
• pełnienie zadań obowiązkowego związku rewizyjnego dla spółdzielni rzemieślniczych^[4],
• podejmowanie inicjatyw legislacyjnych dotyczących rzemiosła i małej przedsiębiorczości,
• uczestniczenie w realizacji zadań w zakresie oświaty i wychowania w celu zapewnienia wykwalifikowanych kadr dla rzemiosła i małej przedsiębiorczości oraz dla gospodarki narodowej,
• propagowanie zasad etyki zawodowej i rzetelnego wykonywania zawodu,
• upowszechnianie dorobku polskiego rzemiosła i małej przedsiębiorczości i jego roli społeczno-gospodarczej,
• podejmowanie wszelkich działań, mających na celu przygotowanie małych i średnich przedsiębiorstw oraz ich organizacji do funkcjonowania w warunkach globalizacji obrotu towarowego, ze szczególnym uwzględnieniem jednolitego Rynku Europejskiego.

Przedstawiciele Związku Rzemiosła Polskiego uczestniczą w pracach m.in.:

• Rady Dialogu Społecznego i jej zespołach problemowych
• Rady Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego "Teraz Polska"
• Komitecie Europejski Fundusz Społeczny
• Krajowej Rady Spółdzielczej
• Rady Ubezpieczonych
• Rady Nadzorczej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
• Rady Ochrony Pracy
• Naczelnej Rady Zatrudnienia – organ doradczy Ministra Pracy
• Ogólnopolskiej Rady Technicznej
• Rady Nadzorczej Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
• Rady Statystyki przy Prezesie Rady Ministrów.
• Rady Gospodarki Żywnościowej przy Ministrze Rolnictwa i Rozwoju Wsi
• Krajowej Rady Konsultacyjnej ds. Osób Niepełnosprawnych przy Pełnomocniku do Spraw Osób Niepełnosprawnych w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
• Radzy Nadzorczej Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
• Komitetów Monitorujących i sterujące sektorowymi programami operacyjnymi, programami rozwoju regionalnego, Inicjatywą wspólnotową Equal i innymi.

Zadaniem ZRP, które wyróżnia je spośród innych organizacji pracodawców w Polsce jest nadzór nad organizacją oraz egzaminowaniem uczniów szkolących się w rzemiośle.

Rzemiosło dysponuje własnym, niezależnym systemem nadawania tytułów kwalifikacyjnych – czeladnika i mistrza – funkcjonującym na podstawie ustawy o rzemiośle. Obecnie kwalifikacje w firmach rzemieślniczych zdobywa ok. 90 tys. uczniów – młodocianych pracowników. W ciągu roku świadectwa czeladnicze uzyskuje blisko 48 tys. osób, a dyplomy mistrzowskie ponad 4 tys.

W ok. 1000 komisjach egzaminacyjnych zasiada kilka tysięcy specjalistów: mistrzów rzemieślników, inżynierów, techników i nauczycieli zawodu.

Nauka zawodu składa się z dwóch integralnych, równolegle realizowanych części; praktycznej zorganizowanej w zakładzie rzemieślniczym i teoretycznej zorganizowanej w szkole zawodowej lub na kursach dokształcających.

W 2003 roku powołano w ramach ZRP Radę Branżową Rzemiosła Polskiego – nieformalne, kolegialne ciało opiniodawczo-doradczym Zarządu ZRP, której celem jest działanie na rzecz rozwoju i ochrony interesów branż W jej skład wchodzą:

• Ogólnopolskie Stowarzyszenie Firm Tynkarskich
• Ogólnopolska Komisja Branżowa Fotografów ZRP
• Ogólnopolska Komisja Fryzjersko-Kosmetyczna ZRP
• Ogólnopolska Komisja Rzemiosł Motoryzacyjnych ZRP
• Ogólnopolska Komisja Jubilersko-Złotnicza ZRP
• Ogólnopolska Komisja Rzemiosł Budowlanych i Producentów Materiałów
• Ogólnopolska Komisja Bioenergoterapeutów i Radiestetów ZRP
• Stowarzyszenie Rzeźników i Wędliniarzy RP
• Stowarzyszenie Młynarzy RP
• Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji
• Stowarzyszenie Stolarzy Polskich
• Stowarzyszenie Rzemieślników Piekarstwa RP
• Ogólnopolskie Stowarzyszenie Parkieciarzy
• Polskie Stowarzyszenie Dekarzy
• Stowarzyszenie Fotografów, Przedsiębiorców Branży Fotograficznej RP
• Federacja Stowarzyszeń Radiestezyjnych
• Ogólnopolska Komisja Rzemiosł Artystycznych ZRP
• Polskie Zrzeszenie Płytkarzy – porozumienie z ZRP.

Związek Rzemiosła Polskiego jest członkiem następujących organizacji międzynarodowych:

• Europejskiej Unii Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsiębiorstw (UEAPME)
• Europejskiej Konferencji Budowlanej (EBC)
• Europejskiego Zrzeszenia Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsiębiorstw dla Normalizacji (NORMAPME)
• Parlamentu Hanzeatyckiego.

ZRP uczestniczy również w pracach wielu gremiów zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym:

Gremia doradcze działające na szczeblu wspólnotowym:

• Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES)
• Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (CEDEFOP)
• Komitet Europejskiego Funduszu Społecznego
• Komitet Doradczy ds. Kształcenia Zawodowego (ACVT)
• Komitet Doradczy ds. Swobodnego Przepływu Pracowników
• Grupa robocza ad hoc oraz Komitet Zarządzający ds. Programu Ramowego na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji (CIP)

Gremia doradcze działające na szczeblu krajowym:

• Zespół Konsultacyjny ds. Unii Europejskiej przy Prezydium Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych

Instytucje europejskiego dialogu społecznego:

• Komitet Dialogu Społecznego

Inne gremia:

• Euro Team
• Europe Direct

• nadawane przez związek
  • Związek Rzemiosła Polskiego jest mecenasem kultury i fundatorem Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta przyznawanej od 1994 roku we współpracy ze Stowarzyszeniem Pisarzy Polskich i Związkiem Literatów Polskich wybitnym pisarzom.
  • Od 1998 roku ZRP przyznaje również najwyższe i najważniejsze odznaczenie rzemieślnicze Szablę Kilińskiego
  • Ponadto ZRP nadaje m.in.: Medale im. Jana Kilińskiego – zasłużonym rzemieślnikom oraz Odznaczenia za szkolenie uczniów w rzemiośle – nauczycielom zawodu, wykazującym się szczególną aktywnością w dziedzinie szkolenia.
  • Wspólnie z redakcją miesięcznika "Mała Firma" oraz we współpracy z Naczelną Radą Zrzeszeń Handlu i Usług, Związek Rzemiosła Polskiego przyznaje ponadto doroczną nagrodę gospodarczą pod nazwą Konkurs o Złoty i Platynowy Laur dla najaktywniejszych rzemieślników, kupców i przedsiębiorców z sektora MŚP.

• otrzymane
  • Odznaka Honorowa za Zasługi dla Ochrony Pracy – 2008^[5].

• ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz.U. z 2020 r. poz. 2159), znowelizowana ustawą z dnia 26.07.2001 r.
• ustawa z dnia 6 września 2001 r. o zmianie ustawy o rzemiośle (Dz.U. z 2001 r. nr 129, poz. 1445), która usankcjonowała status organizacji samorządu rzemiosła wszystkich szczebli, jako organizacji samorządu gospodarczego
• ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz.U. z 2018 r. poz. 2232), która nadaje Związkowi status partnera dialogu społecznego.

• Portal ZRP