Zerwa kulista

Zerwa kulista
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	zerwa
Gatunek	zerwa kulista
	Nazwa systematyczna
	Phyteuma orbiculare L.; Sp. Pl.: 170 (1753)
Synonimy
	Phyteuma angustatum Wender.; Phyteuma austriacum Beck; Phyteuma bovelinii Hegetschw.; Phyteuma brevifolium Schleich.; Phyteuma cordifolium Vill.; Phyteuma corsicum Sieber ex Rochel; Phyteuma delphinense (Rich.Schulz) Dalla Torre & Sarnth.; Phyteuma ellipticifolium Vill.; Phyteuma eynense (Sennen) Sennen; Phyteuma fistulosum Rchb.; Phyteuma hispanicum Rich.Schulz; Phyteuma hispidum Hegetschw.; Phyteuma inaequatum Kit. ex Schult.; Phyteuma lanceolatum Vill.; Phyteuma longifolium Hegetschw.; Phyteuma michelii Hegetschw.; Phyteuma montanum (Rich.Schulz) Dalla Torre & Sarnth.; Phyteuma obtusifolium Freyn; Phyteuma pancicii Rohlena; Phyteuma pilosum Hegetschw.; Phyteuma pseudorbiculare Pant.; Phyteuma sallei Sennen & Elías; Phyteuma scorzonerifolium var. eynense Sennen; Phyteuma tenerum Rich.Schulz; Rapunculus orbicularis (L.) Mill.; Rapunculus sylvestris Tragi ex Bubani;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zerwa kulista, z. główkowata (Phyteuma orbiculare) – gatunek rośliny należący do rodziny dzwonkowatych. Występuje w Europie od Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii na zachodzie po Grecję, Rumunię, Ukrainę, Białoruś i północno-zachodnią Rosję na wschodzie^[3]. W Polsce roślina dość rzadka, występuje w Karpatach, Sudetach i na rozproszonych stanowiskach w południowej Polsce – na pogórzu i w pasie wyżyn. W górach częściej, niż na niżu. Nie występuje w północnej Polsce^[4]. We florze polskiej ma status gatunku rodzimego^[5].

Morfologia

Kwiatostan

Liście

Łodyga: Pojedyncza, cienka, wzniesiona o wysokości 15–50 cm. Pod ziemią roślina posiada cienkie i rozgałęzione kłącze, z którego wyrasta często po kilka różyczek liściowych.
Liście: Liście odziomkowe i dolne liście łodygowe nieco orzęsione, lancetowatojajowate, o blaszce zwężającej się w ogonek, czasami o sercowatym kształcie i karbowane. Wyższe liście łodygowe bezogonkowe, równowąskie lub lancetowate, czasami z szeroką nasadą.
Kwiaty: Ciemnoniebieskie, bezszypułkowe, zebrane w główkę na szczycie łodygi. Kwiaty promieniste, 5-krotne, o długiej koronie podzielonej co najwyżej do połowy długości. Długi słupek z trójdzielnym i spiralnie podwiniętym znamieniem, 5 pręcików zrośniętych nasadami. Działki kielicha trójkątne, drobne.
Owoc: 3-komorowa torebka otwierająca się po bokach.

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. Przedprątne kwiaty, zapylane przez owady kwitną od maja do sierpnia^[6].
Siedlisko: Siedliskiem są górskie murawy, suche łąki i hale, na niżu świetliste lasy i zarośla. Częściej spotykana na podłożu wapiennym. Roślina światłolubna. W Tatrach występuje do wysokości 2100 m n.p.m., w Sudetach do 1425 m^[7].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Seslerietea variae^[8].
Liczba chromosomów 2n= 22^[5].

Zagrożenia i ochrona

W latach 1983–2014 roślina znajdowała się pod ochroną ścisłą^[9]. Od 2014 roślina podlega częściowej ochronie gatunkowej^[10]. Zagrożone są głównie jej stanowiska na niżu (poprzez zmianę sposobu użytkowania łąk)^[7].

Zastosowanie

Jest uprawiana czasami jako roślina ozdobna, szczególnie w ogrodach skalnych.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Phyteuma orbiculare L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-27] .
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 264. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[powo-3] Phyteuma orbiculare L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-27] .

[kt-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[Rutkowski-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[seidl-6] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[rch-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 264. ISBN 978-83-7073-444-2.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp1983-9] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[3]