Zarodnik

(Przekierowano z Zarodniki)

Zarodnik, spora – termin stosowany w botanice, mykologii i mikrobiologii w odniesieniu do komórki powstałej podczas rozmnażania protistów, roślin (mszaki, paprotniki) i grzybów. Zarówno termin „zarodnik”, jak i „spora” są stare – pochodzą z czasów, gdy nie znano jeszcze dokładnie procesów rozmnażania tych grup organizmów, stąd też używane były (i nadal są) zarówno do określania komórek powstałych podczas rozmnażania bezpłciowego, jak i płciowego[1]. Zarodniki powstają z reguły w wyniku rozmnażania bezpłciowego – ich rozwój nie jest poprzedzony zapłodnieniem i odtwarzają one pod względem genetycznym taki sam organizm jak rodzicielski. U roślin i grzybów cechujących się przemianą pokoleń proces powstawania zarodników związany jest jednak z rozmnażaniem płciowym i przed ich utworzeniem następuje podział mejotyczny[2].

Zarodniki trufli Tuber oregonense w worku
Zarodniki Oedohysterium pulchrum

Proces wytwarzania zarodników to zarodnikowanie (sporogeneza). Zarodniki są zazwyczaj wytwarzane w zarodniach, gdzie dojrzewają do momentu wysypu (ew. wylania) – zazwyczaj przez pęknięcie ich ścian. Następnie są zwykle rozprzestrzeniane w środowisku lądowym przez wiatr, bądź w środowisku wodnym przez wodę. Mogą też powstawać zewnętrznie (np. u niektórych grzybów konidia)[3].

Zarodniki dzielone są ze względu na:

  • proces, w którym powstały:
  • miejsce, w którym są wytwarzane:
  • obecność organelli ruchu:
  • zróżnicowanie wielkości i wyposażenie genetyczne (u paproci i widłaków różnozarodnikowych):
    • makrospora – zarodniki większe, z których rozwijają się rośliny z żeńskimi organami płciowymi,
    • mikrospora – zarodniki mniejsze, z których rozwijają się rośliny z męskimi organami płciowymi[2],
  • sposobu rozprzestrzeniania się:
  • przeznaczenie:
    • memnospory – służące rozprzestrzenianiu się i rozmnażaniu,
    • xenospory (chlamydospory) – służące przetrwaniu okresu niekorzystnych warunków środowiskowych[5].
  • budowę:
    • homopolarne – symetrycznie zbudowane, których końce są identyczne
    • heteropolarne – niesymetryczne, o różnie zbudowanych końcach[6].
  • ilość przegród:
    • pojedyncze, bez przegrody
    • wieloprzegrodowe – u grzybów przegrody zazwyczaj są poprzeczne, czasami jednak występują również przegrody podłużne, wówczas takie zarodniki nazywa się zarodnikami murkowatymi[7].

Na zarodnikach grzybów wyróżnia się dwa charakterystyczne miejsca:

Budowa zarodników i ich rozmiary są ważną cechą diagnostyczną przy identyfikacji gatunków grzybów. Podaje się ich rozmiary w μm, np. 9,5–11,5 × 4,5–6,5 μm, Q = 1,7–2,2, Qav = 1.9. Liczba Q oznacza stosunek długości zarodników do ich szerokości, Qav to średnia wartość tej liczby[7].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d J. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika. Morfologia, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ISBN 83-01-13946-3.
  2. a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.), Słownik botaniczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1024, ISBN 83-214-1305-6.
  3. Edmund Malinowski, Anatomia roślin, Warszawa: PWN, 1966.
  4. Hans Halbwachs, Claus Bässler, Gone with the wind – a review on basidiospores of lamellate agarics, „Mycosphere”, 6 (1), 2015, s. 78–112, DOI10.5943/mycosphere/6/1/10, ISSN 2077-7019 [dostęp 2022-03-12].
  5. Neville J. DixJohn Webster, Introduction, „Fungal Ecology”, 1995, s. 1–11 [dostęp 2022-03-12].
  6. Hans-Otto Baral, Evi Weber, Guy Marson, Monograph of Orbiliomycetes (Ascomata) based on vital taxonomy. Part 2 [online], 2020 [dostęp 2023-09-01] (ang.).
  7. a b c Joanna Marcinkowska, Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, ISBN 978-83-09-01048-7.