Zaremba (herb szlachecki)

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco^[7]:

Po przetłumaczeniu:

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego i Marcina Bielskiego, opisuje herb^[8]:

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco^[a]:

^{[potrzebny przypis]}

Herb szlachecki, którym posługiwał się ród Zarembów osiadły w Wielkopolsce już w XIII stuleciu, należący do najwybitniejszych i najbardziej wpływowych politycznie rodzin rycerskich. Jego przedstawiciele przez wiele lat zasiedlali na najważniejszych urzędach w tej prowincji Królestwa Polskiego^{[potrzebny przypis]}.

W dawnej Polsce rozpowszechniony był ród szlachecki pieczętujący się herbem Zaremba. Wielu z jego przedstawicieli mieszkało w XIV wieku na Mazowszu i gdy w XV wieku pojawiła się możliwość kolonizacji na sąsiednim Podlasiu liczni Zarembowie osiedlili się właśnie tutaj. Duża ich grupa zamieszkała w okolicach Zambrowa, gdzie to tej pory występują wioski o takiej nazwie (Zaręby). Ówczesne rycerstwo często przenosiło nazwy gniazd rodowych do nowych siedzib. W ten sposób na Podlasiu i Mazowszu bardzo częste jest występowania tych samych nazw. Nie jest to przypadek, lecz pozostałość po dawnych migracjach rycerstwa. Tak samo było z Zarębami w gminie Dziadkowice. Zamieszkali tu w XV wieku przedstawiciele tego rodu nadając nowej wsi nazwę Zaręby (alias Zaremby)^{[potrzebny przypis]}.

Ród Zarembów należał do rodów genealogicznych (wszyscy przedstawiciele wywodzili się od wspólnego przodka). Istnieje teoria, że Magnus Zaremba (protoplasta rodu Zaremba) pochodzi od króla Anglii, Harolda II. Polski istoryk, Zbigniew Leszczyc, w swoim dziele Herbach Szlachty Polskiej z 1908 roku, herb Zaremba uwieńczył mitrą książęcą (tylko herby wywodzące się od książąt posiadały mitrę). Genealog, Szymon Konarski, Zarembów umieszcza w kategorii „pseudo-hrabiów”. Przedstawiciele Zarembów pozostawili po sobie wiele pieczęci, które są najpewniejszym źródłem określającym pochodzenie rodowe. Zarembą pieczętowali się chociażby Wawrzyniec Zaremba w 1352 roku oraz Ubisław z Łowęcic w 1382 roku^{[potrzebny przypis]}.

Przemysł II w pierwszym okresie rządów zaangażował się w sprawy śląskie, do 1281 współpracując, a następnie rywalizując, z księciem wrocławskim Henrykiem IV Prawym. Polityka ta doprowadziła do buntu nastawionego prośląsko rodu Zarembów oraz do przejściowej utraty ziemi rudzkiej^{[potrzebny przypis]}.

8 lutego 1296 Przemysł II został zamordowany podczas nieudanej próby porwania dokonanej z inspiracji margrabiów brandenburskich, z którymi współpracowały zapewne wielkopolskie rody Nałęczów i Zarembów. Miało to miejsce 6,5 km na południowy wschód od Rogoźna we wsi Sierniki. Ciało królewskie porzucono na drodze, gdzie zostało odnalezione przez wiernych rycerzy. Bezpośredni mordercy nigdy nie zostali złapani. O udziale Brandenburczyków w morderstwie istnieje wiele przekonywających dowodów. Należy zgodzić się z Kazimierzem Jasińskim, że przeprowadzenie tak sprawnej akcji nie było możliwe bez udziału w niej osób z otoczenia Przemysła II. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy zdrady dopuściły się, obwiniane przez część źródeł, rody Nałęczów i Zarembów. Bardziej podejrzani są Zarembowie, o których winie pisze Rocznik małopolski. Dodatkowo obciąża ich udział w buncie w 1284, który z pewnością spowodował pogorszenie ich stosunków z Przemysłem II^{[potrzebny przypis]}.

• 1301 i 1309 – pieczęć Andrzeja, biskupa poznańskiego^[9]
• 1395 – najstarsza wzmianka o herbie w zapiskach sądowych^[9]

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz^[10].

O początkach tego herbu Paprocki powiada, że z Niemiec do Polski przybysz za czasów Bolesława Krzywoustego, Okolski zaś rozumie i lepiej, że z Czech, kędy jeszcze znajdują się familie, które takim się lwem zaszczycają i Zarembami zowią^{[potrzebny przypis]}.

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)^[11]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla^[12] (148 nazwisk^[13]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Zaremba. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Zaremba^[13]:

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwisku Ginter^[14] .

•  
  Dawny herb Koźminka
•  
  Obecny herb Koźminka
•  
  Herb Zaręb Kościelnych

Herb gminy Zaręby Kościelne nawiązuje do postaci rycerza Szymona Zaręby oraz do ufundowanego przezeń klasztoru i kościoła na terenie wsi, będącej jego własnością^{[potrzebny przypis]}.

•  
  Tłok pieczętny przedstawiający herb Zaremba

• heraldyka polska
• ród herbowy
• lista polskich herbów szlacheckich

• JanJ. Długosz JanJ., Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, ZygmuntZ. Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27 .
• KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 476 .
• KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. X, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1845, s. 719 .
• TadeuszT. Gajl TadeuszT., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .

• Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
• Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
• Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).