Zabródek
Zabródek[1][2] (łac. postmentum) – element narządów gębowych sześcionogów, wchodzący w skład wargi dolnej.
Zabródek stanowi brzuszną powierzchnię postlabium – nasadowej (dosiebnej) części wargi dolnej[3][1], oddzieloną od bardziej wierzchołkowego (odsiebnego) przedbródka za pomocą szwu wargowego (łac. sutura labialis)[4]. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk, a zabródek uznaje się za homolog ich połączonych kotwiczek[3][1]. Cechy związane z migracją ujść gruczołów wargowych oraz budowa wargi dolnej przerzutków wskazywać mogą jednak, że w budowie zabródka biorą również udział fragmenty sternum segmentu wargowego głowy. Oznaczać to może kardinosternalną genezę zabródka. W pierwotnym planie budowy tylna część zabródka leży blisko otworu potylicznego, a jego tylne kąty blisko tylnych jamek tentorialnych, jednak często jest on od wspomnianych struktur oddalony przez wydłużone zapoliczki lub płytkę gardzielową, czyli gulę[3].
Sklerotyzacja zabródka jest bardzo zmienna i prawidłowe wyznaczenie jego granic możliwe jest często tylko dzięki analizie punktów przyczepu mięśni[3]. Mięśniami wychodzącymi z zabródka są musculus postmentomembranus i musculus postmentoloralis[5]. Są to pośrodkowe mięśnie wargi dolnej pozaczepiane na innych jej elementach i na suspensorium podgębia. Wszystkie pozostałe mięśnie wargi dolnej, w tym wszystkie łączące ją z właściwym szkieletem głowy, pozaczepiane są na prelabium, głównie na przedbródku[3][5]. W pierwotnym planie budowy zabródek ma pojedynczą płytkę (sklerotyzację), która zajmuje całą jego powierzchnię. Taka sytuacja występuje np. u przerzutek, rybików, termitów i wielu sieciarek. U innych grup sklerotyzacja ta może być ograniczona jedynie do nasadowej części zabródka lub stanowić tylko niewielki sklerycik, jak to ma miejsce u większości gąsienic. Wreszcie zabródek może być całkowicie błoniasty, np. w przypadku larw licznych błonkówek[3]. W aparatach gębowych typu gryzącego często zabródek ma dwie płytki: bardziej nasadowy podbródek i bardziej wierzchołkową bródkę. Taka sytuacja ma miejsce u licznych prostoskrzydłych i dorosłych chrząszczy[3][1][2]. Bródka i podbródek połączone mogą być mięśniem[5]. Niekiedy bródka wtórnie zanika i pozostaje jedynie podbórdek, jak to ma miejsce np. u szarańczowatych i modliszkowatych[3]. U chrząszczy podbródek często zrośnięty jest z gulą[2]. Niekiedy zabródek jest silnie przekształcony, np. u larw ważek formuje szypułkę maski[3], a w aparacie gębowym typu liżąco-ssącego muchówek łękorysych (Cyclorrhapa) tworzy podstawę mięsistego ryjka[6].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
- ↑ a b c Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
- ↑ a b c d e f g h i V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 470, 514, 687, 737 (ang.).
- ↑ a b c Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.