Wojna o niepodległość Angoli

W latach 50. w Angoli rozpoczęła się nowa fala osadnictwa Portugalczyków. Polityka ta spowodowała niechęć ze strony Angolczyków, którzy zaczęli tworzyć organizacje niepodległościowe. W 1954 roku utworzony został Związek Ludności Angoli na czele którego stanął Holden Roberto. Organizacja skupiała członków plemienia Kongo i miała prozachodni oraz konserwatywny charakter^[3]. W 1956 z kolei powstał Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA) z Agostinho Neto jako liderem. MPLA głosił hasła niepodległościowe i lewicowe, choć grupował wszystkie grupy etniczne, to większość jego członków wywodziło się z plemienia Mbundu. Obydwie grupy postawiły sobie za cel zbrojną walkę z kolonializatorem^[3].

Antykolonialne wystąpienie rozpoczęli chłopi z plantacji bawełny w Baixa de Cassanje. 3 stycznia 1961 roku rozpoczęli oni strajk i zażądali lepszych warunków pracy^[1]. Ich żądania zostały odrzucone, a kolonialne władze przystąpiły do karnej akcji wymierzonej w lokalnych cywilów. W pacyfikacjach armia zrównała z ziemią dwadzieścia wiosek i zabiła pięć tysięcy chłopów^[1].

Miesiąc po buncie chłopstwa, 4 lutego w Luandzie odbyła się akcja militarna Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli na komendę policji i więzienie. Bitwa zakończyła się porażką rebeliantów: żaden z więźniów nie został uwolniony, a w walce zginęło 40 buntowników. W odwecie za atak w ciągu tygodnia z rąk Portugalczyków zginęło prawie trzy tysiące Angolczyków^[1][4].

Trzecim z wystąpień, które rozpoczęły wojnę o niepodległość, było powstanie Związku Ludności Angoli które rozpoczęło się 15 marca. Partyzanci przeszli do ofensywy na wieść o masakrach w Luandzie. Siły rebeliantów uderzyły na obszar północnej Angoli. W walkach zginęły tysiące Portugalczyków. Również i to wystąpienie zostało zdławione przez siły kolonialne. Jego uczestnicy wycofali się do sąsiedniego Zairu. W odwecie Portugalczycy spotęgowali represje – do końca roku z ich rąk zginęło 40 tysięcy Afrykanów^[1][3]. Rebelianci ze Związku Ludności Angoli jeszcze w tym samym roku powołali w Kinszasie Rewolucyjny Rząd Angoli na Wygnaniu z Holdenem Roberto. Rząd został poparty przez Organizację Jedności Afrykańskiej. Sam Związek zmienił nazwę na Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA)^[1][3][5].

W 1964 roku z FNLA wystąpił Jonas Savimbi. Założył on rozłamową grupę partyzancką o nazwie Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli, w skrócie UNITA. Formacja początkowo przyjęła program maoizmu (z którego później zrezygnowała) co poskutkowało poparciem ze strony Chin, które przysłały rebeliantom na pomoc instruktorów^[1][6].

W 1965 roku powstał Front Wyzwolenia Enklawy Kabindy (FLEC), na jego czele stanął Luis Ranque Franque. Grupa ta domagała się oderwania bogatej w ropę naftową Kabindy od reszty Angoli^[3].

Tak duże rozbicie ruchu wyzwoleńczego doprowadziło do konfliktu na ich łonie^[1]. Walki toczył się pomiędzy MPLA a UNITA i FNLA. Konflikt został rozpoczęty przez FNLA której żołnierze rozbili jeden z oddziałów MPLA po czym wziął do niewoli, a następnie zabił 21 uczestników tej formacji^[7]. W 1972 roku Organizacja Jedności Afrykańskiej dążąc do zatrzymania walk wewnętrznych wymusiła na MPLA i FNLA powołanie wspólnej Rady Wyzwolenia Angoli z Holdenem Roberto na czele. Powołanie Rady nie zatrzymało jednak wzajemnych animozji^[3]. Także UNITA prowadziła zbrojne akcje przeciw MPLA, a nawet wchodziła w sojusze z Portugalczykami w celu zwalczania oddziałów tej organizacji^[8][1].

Dekolonizacja została zapoczątkowana wraz z rewolucją goździków w Portugalii. Proces ten we wrześniu 1974 roku próbował zahamować Zjednoczony Opór Angoli, skupiający osadników portugalskich. Próba zamachu stanu przeprowadzonego przez osadników nie udała się, a w styczniu 1975 roku powołano rząd tymczasowy z udziałem MPLA, UNITA i FNLA. Od lutego rozgorzał konflikt wewnętrzny który w lipcu przerodził się w wojnę domową. W sierpniu niepodległość Kabindy ogłosił FLEC, zostało to uznane przez kilka państw. W listopadzie tego samego roku przewodniczący MPLA, Neto proklamował utworzenie Ludowej Republiki Angoli której to prezydentem został. Tego samego dnia połączone siły FNLA i UNITA proklamowały Ludowo-Demokratyczną Republikę Angoli, prezydentem kraju został Holden Roberto, premierem Savimbi. Wsparcia rebeliantom z UNITA i FNLA udzieliły wojska zairskie i południowoafrykańskie. Kampania rebeliancka nie powiodła się, a do stycznia-marca 1976 roku siły republiki ludowej opanowały większość kraju, zmuszając przy tym siły RPA i Zairu do wycofania się z kraju. W tym samym roku republika ludowa została przyjęta do ONZ i OJA, co oznaczało formalne uznanie jej niepodległości przez światową opinię^[3].

Rebelianci na różne sposoby wspierani byli przez kraje takie jak Tunezja, Kongo, Algieria^[2], Chiny, Kuba, Zambia^[5], Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, Stany Zjednoczone, Szwecja, Somalia, Sudan, Tanzania, Libia, Czechosłowacja, Izrael, Rumunia, Niemiecka Republika Demokratyczna, Zair i Francja^{[9][10][11][12][13][14][15][16][5][17][18]}.