Winoroślowate

Winoroślowate
	; Winorośl właściwa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	winoroślowce
Rodzina	winoroślowate
	Nazwa systematyczna
	Vitaceae Juss.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Winoroślowate (Vitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu winoroślowców. Obejmuje 16^[3]–17^[2] rodzajów z ok. 955 gatunkami łączonymi w dwie podrodziny. Rośliny te są obecne na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, nie występują naturalnie w północnej części Ameryki Północnej, Europy i Azji oraz na rozległych obszarach pustynnych^[4]. Najwięcej przedstawicieli rośnie w strefie międzyzwrotnikowej^[5].

Duże znaczenie użytkowe ma winorośl właściwa Vitis vinifera, której owoce – winogrona spożywane są surowe, suszone jako rodzynki, służą do wyrobu win, soków, galaretek, dżemów, kwasu winowego i octu winnego. Z nasion tłoczony jest olej. Jadalne są także owoce innych gatunków winorośli, wykorzystywane także do tworzenia odmian uprawnych w wyniku krzyżowania z winoroślą właściwą. Spożywane są także owoce innych rodzajów, zwłaszcza Ampelocissus i Cayratia oraz liście niektórych gatunków cissusów. Cayratia geniculata jest rośliną włóknistą. Liczne rośliny z różnych rodzajów uprawiane są jako ozdobne^[4]. Niektóre gatunki (Ampelopsis japonica, Cissus quadrangularis, Tetrastigma hemsleyanum) są cenionymi roślinami leczniczymi^[5].

Morfologia

Kwiatostan Ampelocissus indica

Pokrój: Pnącza, w tym drewniejące (liany), krzewy i niewielkie drzewa. Pędy nierzadko zgrubiałe w węzłach. Wspinają się zazwyczaj za pomocą wąsów czepnych rozmaicie zbudowanych – pojedynczych, rozwidlonych i rozgałęziających się, czasem zakończonych przylgą, wyrastających naprzeciw liści^[4].
Liście: Skrętoległe, dwurzędowe, zwykle z parą odpadających przylistków^[5], ogonkowe^[4], pojedyncze, klapowane lub nie, dłoniasto złożone (czasem trójlistkowe), do pierzasto złożonych pojedynczo, podwójnie lub potrójnie. Często z gruczołkami na krawędzi blaszki^[5]^[4], w różnym stopniu ząbkowanej^[5].
Kwiaty: Jednopłciowe lub obupłciowe, promieniste^[4], drobne^[5]. Zebrane w rozmaite kwiatostany wierzchotkowe, wiechy, rzadko kłosy, wyrastające zwykle naprzeciw liści, rzadziej w ich kącie (Cayratia, Tetrastigma)^[4]. Działki kielicha zrośnięte, w liczbie 4 lub 5, rzadziej 7, u Leea z ogruczolonymi ząbkami. Płatków jest 4 lub 5 (u Rhoicissus 7), w różnym stopniu zrośnięte, choć zwykle tylko u nasady. Pręcików jest tyle ile płatków i wyrastają naprzeciw nich. Ich nitki dochodzą do nasady pylników pękających podłużnymi szczelinami. U nasady pręcików znajduje się różnie zbudowany dysk miodnikowy^[4]. Zalążnia jest górna, powstaje zwykle z dwóch^[5] lub trzech owocolistków^[4], w każdej z komór rozwijają się dwa zalążki. Szyjka słupka jest krótka lub długa, zwieńczona jest główkowatym, dyskowatym lub (rzadko, tylko u Tetrastigma) czterołatkowym znamieniem^[4]^[5].
Owoce: Jagody jedno- do czteronasiennych, soczyste lub dość suche^[4].

Systematyka

Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina w ujęciu APweb jest jedynym rodzajem w obrębie monotypowego rzędu winoroślowców Vitales. Dzielona jest na dwie podrodziny, podnoszone w niektórych systemach (np. Reveala z lat 1994-1999 i Takhtajana z roku 1997) do rangi rodziny (Reveal w propozycji klasyfikacji okrytonasiennych z 2007 tak jak APweb łączy obie grupy w obrębie jednej rodziny).

Podział i relacje filogenetyczne w obrębie rodziny^[6]^[3]

←

Leeoideae

Viticoideae

Ampelopsideae

	Cisseae

	Cayratieae

	Parthenocisseae

	Viteae

Podrodzina Leeoideae Burmeister (syn. Leeaceae Dumortier)

Leea L. – nałużyn

Podrodzina Viticoideae Eaton:

plemię Ampelopsideae

Ampelopsis Michx. – winnik
Clematicissus Planch.
Nekemias Rafinesque
Rhoicissus Planch. – rojcissus

plemię Cayratieae

Acareosperma Gagnep.
Causonis Rafinesque
Cayratia Juss.
Cyphostemma (Planch.) Alston
Tetrastigma (Miq.) Planch. – tetrastigma

plemię Cisseae

Cissus L. – cissus

plemię Parthenocisseae

Parthenocissus Planch. – winobluszcz
Yua C. L. Li

plemię Viteae

Ampelocissus Planch.
Vitis L. – winorośl

Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Vitanae Takht. ex Reveal, rząd winoroślowce (Vitales Reveal), rodzina winoroślowate Vitaceae Juss.^[7]. W ujęciu z lat 1994-1999 Reveal oddzielał rodzaj Leea w odrębną rodzinę Leeaceae.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
↑ ^a ^b List of Genera in VITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-10-11] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 244-247. ISBN 978-1-842466346.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zhiduan Chen, Hui Ren, Jun Wen: Vitaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-10-11].
↑ Vitaceae. Royal Botanic Gardens, Kew, Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-07-12]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Vitaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-07-12]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).

[vpfag-3] List of Genera in VITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-10-11] (ang.).

[christenhusz-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 244-247. ISBN 978-1-842466346.

[china-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zhiduan Chen, Hui Ren, Jun Wen: Vitaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-10-11].

[6] Vitaceae. Royal Botanic Gardens, Kew, Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-07-12]. (ang.).

[A-7] Crescent Bloom: Vitaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-07-12]. (ang.).

[3]