Wieczornik damski

Pokrój

Roślina zielna o łodydze prostej, wzniesionej, o wysokości 30–100 cm. Zwykle pędy są owłosione, rzadko nagie. Włoski pojedyncze i dwudzielne, brak włosków gruczołowych^[9].

Liście

Odziomkowe liście osiągają do 15 cm długości, są długoogonkowe i zamierają w czasie kwitnienia^[10]. Na dole łodygi ogonkowe, na górze niemal siedzące. Blaszka jajowatolancetowata, ząbkowana do niemal całobrzegiej^[9], zaostrzona^[10].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostan groniasty^[11]. Działki kielicha podługowatojajowate, do 7,5 mm długości, owłosione, mocno zwłaszcza w końcowej części. Płatki korony liliowe lub rzadko białe, jajowate, całobrzegie lub słabo i rzadko wycięte albo krótko zaostrzone, osiągające do 18 mm długości^[9]. Pręcików jest 6, słupek pojedynczy^[11].

Owoce

Łuszczyny równowąskie, na przekroju obłe, z krótkim dzióbkiem. Osiągają do 12 cm długości i do 2 mm średnicy. Rozwijają się na szypułkach odstających i osiągających do 2,5 cm długości. Nasiona mają długość 3–3,5 mm^[9]. Masa 1000 nasion wynosi 2,8 g^[12].

Gatunki podobne

Wieczornik leśny H. sylvestris ma pędy okryte także włoskami gruczołowatymi. Mające niepewny status taksonomiczny wieczornik śnieżny H. nivea i wieczornik biały H. candida (lub H. matrionalis subsp. candida) różnią się białymi kwiatami, w pierwszym wypadku niemal nagimi łuszczynami, a w drugim – brakiem włosków dwudzielnych^[9].

Roślina dwuletnia i krótkowieczna bylina. Kwitnie w maju i czerwcu^[9]. Kwiaty silnie pachnące^[10] (zapach określany jest jako fiołkowy^[13]), zapylane są przez pszczoły, muchówki i motyle^[14]. Wieczornik damski rośnie w naturze w miejscach cienistych i wilgotnych^[4]. Ważna roślina pokarmowa dla gąsienic zorzynka rzeżuchowca^[14].

Jako gatunek dziczejący na obszarach poza naturalnym zasięgiem uznawany jest za gatunek inwazyjny, oddziałujący negatywnie na środowisko naturalne ze względu na tworzenie zwartych skupisk i wypieranie gatunków rodzimych w zaroślach, widnych lasach, wzdłuż strumieni. Ze względu na to, że gatunek jest też gospodarzem dla licznych wirusów chorobotwórczych dla roślin kapustowatych – może mieć też negatywny wpływ na ich uprawy^[15].

Gatunek jest bardzo zmienny^[4]. W jego obrębie wyróżnia się różną liczbę podgatunków w zależności od ujęcia^[3][4]. Według The Plant List pięć podgatunków (poza nominatywnym) ma status zweryfikowany^[3]:

• Hesperis matronalis subsp. adzharica Cullen
• Hesperis matronalis subsp. candida (Kit.) Hegi & Em.Schmid
• Hesperis matronalis subsp. cladotricha (Borbás) Hayek
• Hesperis matronalis subsp. nivea Kulcz.
• Hesperis matronalis subsp. voronovii (N.Busch) P.W.Ball

Synonimy taksonomiczne^[3]

Roślina uprawiana w ogrodach leśnych, ale też na rabatach. Ozdobna ze względu intensywne kwitnienie i aromat kwiatów przypominający goździki, silny zwłaszcza wieczorem. Ceniona także ze względu na przywabianie dużej ilości owadów, w tym motyli. Nadaje się na kwiat cięty^[14]. Gatunek uprawiany jest w ogrodach co najmniej od XVI wieku, współcześnie częściej w wiejskich^[13]

Nasiona zawierają 29–50% oleju^[12]. Jest on jadalny i z tego powodu roślina ma duży potencjał użytkowy^[14]. Nasiona mogą być też dodawane do sałatek. Spożywane w sałatkach są także liście, cechujące się dużą zawartością witaminy C i gorzkawym smakiem^[14]. Wykorzystuje się je także do ozdoby deserów. Nie mogą być jednak spożywane w dużych ilościach z powodu wywoływania w takich przypadkach wymiotów^[16].

Liście stosowane były w celu przeciwdziałania szkorbutowi oraz podczas jego leczenia^[16].

• Olejek eteryczny wykorzystywany jest w przemyśle perfumeryjnym^[14].
• Suszone kwiaty dodawane są do potpourri ze względu na pastelowe barwy i aromat^[16].

Roślina preferuje gleby żyzne, przepuszczalne, wilgotne i alkaliczne^[14]. Najlepiej rośnie na glebach leśnych, próchnicznych^[16], ale toleruje też gleby słabe i po zadomowieniu dobrze znosi też susze. Dobrze rośnie w półcieniu, ale znosi miejsca słoneczne i cieniste^[14].