Wacław Sieroszewski
Wacław Kajetan Sieroszewski herbu Nabram[1], ps. Wacław Sirko (ur. 24 sierpnia 1858 w Wólce Kozłowskiej, zm. 20 kwietnia 1945 w Piasecznie) – polski działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, pisarz, tworzący na pograniczu czterech epok: pozytywizmu, Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego oraz współczesności, zesłaniec na Syberię, podróżnik, badacz, etnograf Syberii i działacz niepodległościowy, poseł III kadencji i senator IV kadencji w II RP.
Data i miejsce urodzenia |
24 sierpnia 1858 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Senator IV kadencji (II RP) | |
Okres |
od 4 października 1935 |
Przynależność polityczna | |
Minister informacji i propagandy | |
Okres |
od 7 listopada 1918 |
Przynależność polityczna | |
Odznaczenia | |
|
Życiorys
edytujMłodość i więzienie
edytujPo uwięzieniu ojca za udział w powstaniu styczniowym i śmierci matki pozostawał pod opieką rodziny. Za udział w tajnych stowarzyszeniach patriotycznych został wydalony przez władze rosyjskie z V klasy gimnazjum. Praktykował jako terminator ślusarski, uczył się w kolejowej Szkole Technicznej. Związany z ruchem socjalistycznym, zakładał kółka i kasy oporu wśród robotników. Aresztowany w 1878 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[2]. W 1879, podczas buntu więźniów, rzucił w generała ramą wyrwaną z okna. Ten czyn został zakwalifikowany jako próba zamachu, groziła mu za niego kara śmierci. Jednak sam poszkodowany, gen. Ulrych podczas procesu, mającego miejsce 22 lipca 1879 r. stwierdził, że okiennica nie została rzucona umyślnie, była źle przymocowana i wypadła z rąk młodemu Wacławowi. Sieroszewskiego skazano na 8 lat twierdzy. Wyrok Wacława został jednak złagodzony przez gubernatora hr gen. Pawła Kotzebue, na zesłanie i osiedlenie na najdalszych krańcach Syberii[3].
Zesłanie
edytujW 1880 przybył do Wierchojańska, gdzie spędził 3 lata, zajmując się głównie prowadzeniem warsztatu kowalskiego, myślistwem oraz wyrobem biżuterii. W maju 1880 r. Wacław ożenił się z dwudziestoletnią Jakutką, Ariną Czełba-Kysą, siostrą żony Jana Zaborowskiego, zesłanego za udział w powstaniu styczniowym. Wacław dwukrotnie podejmował próbę ucieczki. W obu przypadkach współorganizatorką była żona Sieroszewskiego. Z pierwszej ucieczki zesłańcy zawrócili sami, natomiast druga – przygotowywana przy wsparciu amerykańskich rozbitków z wyprawy George’a De Longa, a także ze strony finansowej przez Adama Szymańskiego – skończyła się złapaniem uciekających. Uznanemu za przywódcę dezerterów Sieroszewskiemu drugi raz w życiu groziła kara śmierci; skazano go na pięć uderzeń knutem, co mogło spowodować zgon. W Wierchojańsku brakowało kata i wyrok został zamieniony na wieczyste osiedlenie w obszarze oddalonym o ponad „sto wiorst od drogi handlowej, rzeki, i miasta”[4]. Kolejne miejsca zesłania Sieroszewskiego to: Srednie Kołymsk, Andyłach, Bajagantajski Ułus, Namski Ułus[5]. Pobyt w Namskim Ułusie umożliwił spisanie relacji etnograficznych dotyczących Jakutów i ich wierzeń, w tym wielokrotnie cytowanych w literaturze etnologicznej i religioznawczej dotyczącej szamanizmu[6]. Było to możliwe dzięki znajomości z jakuckim szamanem, Tusputem. W 1890 roku zaowocowało to opublikowaniem w rosyjskim czasopiśmie „Sybirskij Sbornik” artykułu „Kak i wo czto wierujut Jakuty”, a z czasem relacje te stały się podstawą dla monografii Dwanaście lat w kraju Jakutów[7]. Po przyjęciu Wacława do gminy Tiuchtiur w 1890 roku, możliwe było nadanie mu w 1892 roku paszportu osiedleńczego, dającego mu możliwość poruszania się po całej Syberii Wschodniej[8]. Umożliwiło mu to osiedlenie się w Irkucku w 1892, dwa lata później przeniósł się do Petersburga. Dzięki dofinansowaniu z Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego mógł zająć się szczegółowymi badaniami nad Jakucją, został włączony do Irkuckiego oddziału tej instytucji. W 1896 roku w Petersburgu wydano dzieło Wacława Sieroszewskiego Jakuty. Opyt etnograficzeskogo issledowanija, tom 1. Książkę nagrodzono złotym medalem Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego, a wskutek zabiegów Grigorija Potanina i Piotra Siemionowa pozwolono Wacławowi na powrót do ojczyzny[9].
Powrót do Polski, wyprawy badawcze na Daleki Wschód
edytujW 1900 roku nakładem Karpińskiego ukazało się polskie wydanie monografii o Jakutach, nosi ono tytuł Dwanaście lat w kraju Jakutów[9]. W 1900 za udział w manifestacji w rocznicę odsłonięcia Pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie został aresztowany i wydalony z Kongresówki. Dzięki poparciu Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w latach 1903–1904 odbył wyprawę na Daleki Wschód Rosji (badał życie tamtejszych narodów) i wyprawę badawczą na wyspy japońskie. W 1903 na Hokkaido, w towarzystwie Bronisława Piłsudskiego przeprowadził badania nad Ajnami. W 1904 przez Koreę, Chiny, Cejlon i Egipt powrócił do Warszawy. Swoje doświadczenia z wyprawy na Hokkaido przedstawił w książce Wśród kosmatych ludzi.
Walka o niepodległość i życie w II Rzeczypospolitej
edytujW czasie rewolucji w 1905 więziony kolejno na Pawiaku i w X Pawilonie. Wyjechał do Galicji, przebywał głównie w Krakowie i Zakopanem. W latach 1910–1914 mieszkał w Paryżu. Wstąpił do Związku Strzeleckiego.
W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. Walczył w szeregach 1 pułku ułanów Legionów Polskich, awansował na podoficera. 15 grudnia 1915 roku został zwolniony ze służby „z powodu podeszłego wieku i złego stanu zdrowia”. Dowództwo Legionów Polskich zatwierdziło jego zwolnienie dopiero 7 lipca 1917 roku[10]. Członek Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (XI 1916 – V 1917)[11].
W 1918 jako przywódca Stronnictwa Niezawisłości Narodowej został ministrem informacji i propagandy w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie.
Był delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie[12]. W latach 1927–1930 był prezesem ZZLP. Od 1927 zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski[13][14]. 1 lipca 1928 otrzymał godność członka honorowego założonego w tym roku Związku Sybiraków oraz został wybrany na członka zarządu głównego tej organizacji[15]. W 1933 został członkiem Polskiej Akademii Literatury. Pod koniec lat 30. jako prezes PAL był członkiem zarządu Towarzystwa Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie[16].
Sprawował mandat senatora RP IV kadencji (1935–1938), powołany przez prezydenta[17]. W parlamencie 5 grudnia 1935 został wybrany na prezesa klubu dyskusyjnego posłów i senatorów uczestników walk o niepodległość[18]. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie. Zmarł 20 kwietnia 1945 w Piasecznie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 209-2-14)[19].
Dorobek literacki i naukowy
edytujNapisał wiele powieści, nowel i książek opisujących życie na Dalekim Wschodzie. Głównie znany jest jako autor powieści. Napisał także kilka książek o charakterze naukowym, opisujących życie takich społeczności azjatyckich jak Jakuci, Koreańczycy oraz Ajnowie. Sieroszewski nie patrzył na krajowców, tak jak zwykli to niejednokrotnie czynić antropolodzy z krajów kolonizatorskich, nawiązywał on wśród syberyjskiego ludu przyjaźnie, zawierał znajomości, nawet założył rodzinę, udało mu się więc wniknąć do opisywanego społeczeństwa, poznać je od środka[20].
Twórczość
edytuj- Dzieła zbiorowe (tomy 1–25, 1931–1935)
- Dzieła (tomy 1–20, 1958–1963)
Prace etnograficzne
edytuj- Dwanaście lat w kraju Jakutów tom 1, tom 2
- Korea. Klucz Dalekiego Wschodu
- Wśród kosmatych ludzi
- Ze świata
- W niepodległej Mongolii
Beletrystyka
edytuj- Na kresach lasów (1894) – powieść
- W matni (1897) – zbiór opowiadań
- Latorośle – opowiadanie
- Jesienią – opowiadanie
- Chajlach – opowiadanie
- Skradziony chłopak – opowiadanie
- W ofierze bogom – opowiadanie
- Czukcze – opowiadanie
- Risztau (1899) – powieść
- Dno nędzy (1900) – opowiadanie
- Powieści chińskie (1903) – zbiór opowiadań
- Ucieczka (1904) – powieść
- Ol-Soni-Kisań – opowiadanie
- Z życia Korei – opowiadanie
- Zamorski diabeł (1903 w Powieściach chińskich, 1909 w wersji zmienionej) – powieść (Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1988)
- Z fali na falę (1910) – zbiór opowiadań
- Bajka o Żelaznym Wilku (1911)
- Józef Piłsudski (1915)
- Beniowski (1916) – powieść
- Ocean (1917) – powieść, ciąg dalszy Beniowskiego
- W szponach (1918) – powieść
- Łańcuchy (1919) – powieść
- Topiel (1921) – powieść
- Miłość samuraja (1926)[21] – powieść o miłości ronina i gejszy z Yoshiwary
- Zacisze (1931) – powieść
- Brama na świat (Gdynia) (1933)
- Dalaj-Lama(1935) - powieść
- Dary Wiatru Północnego (1936) – powieść
- Wśród lodów - opowiadanie
Sztuki teatralne
edytujScenariusze filmowe (współautor)
edytuj- Na Sybir i Wiatr od morza K. Czyńskiego (1930)
- Rok 1914 H. Szaro (1932)
- Dziewczyna szuka miłości R. Gantkowskiego (1938)
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 5441 (17 maja 1922)[22][23]
- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski[24] (10 listopada 1933)[25]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1927)[26][27]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[28]
- Krzyż Niepodległości (19 grudnia 1930)[29]
- Krzyż Walecznych[24]
- Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”[30]
- Krzyż Komandorski Orderu Legii Honorowej (Francja)[24]
Nagrody
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Wielka Genealogia Minakowskiego – M.J. Minakowski [online], wielcy.pl [dostęp 2024-04-19] .
- ↑ O kawalerii polskiej XX wieku, s. 23.
- ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, 2008, s. 12–13.
- ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, 2008, s. 14–16.
- ↑ Wacław Sieroszewski: Dzieła, t.XVI. Kraków: BIBLJOTEKA POLSKA, 1959, s. 269, 316, 401.
- ↑ Mircea Eliade: Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 232–239. ISBN 83-01-11354-5.
- ↑ Andrzej Sieroszewski: Jak powstała księga Wacława Sieroszewskiego o Jakutach i ich krainie?. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 144–145. ISBN 978-83-88976-52-0.
- ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, 2008, s. 24–25.
- ↑ a b Andrzej Sieroszewski: Jak powstała księga Wacława Sieroszewskiego o Jakutach i ich krainie?. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 147–149. ISBN 978-83-88976-52-0.
- ↑ Odprawy Komendy Legionów Polskich, Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. I.120.1.295b, s. 458 [1].
- ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 246.
- ↑ Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922.
- ↑ Kapituła Orderu „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 141 z 23 czerwca 1927.
- ↑ Nowa Kapituła Orderu „Odrodzenia Polski”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 221 z 26 września 1936.
- ↑ Ze zjazdu sybiraków. „Kurier Warszawski”. Nr 181, s. 4, 2 lipca 1928.
- ↑ Wyższa Szkoła Dziennikarska w Warszawie. Sprawozdanie za XXI Rok Szkolny 1937-1938 oraz Program na Rok 1938-1939. Warszawa: 1938, s. 44.
- ↑ Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 241.
- ↑ Parlamentarna grupa legionowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 282 z 8 grudnia 1935.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ROMUALD MIANOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-03] .
- ↑ Franciszkanek Rosiński: Szamanizm jakucki w ujęciu Wacława Sieroszewskiego. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 151–166. ISBN 978-83-88976-52-0.
- ↑ Wacław Sieroszewski , Miłość samuraja [online], rękopis utworu z roku 1924, polona.pl [dostęp 2019-02-11] .
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 11 stycznia 1923, s. 32.
- ↑ Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 420.
- ↑ a b c Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 664–665.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za wybitne zasługi na polu literatury i życia narodowego”
- ↑ M.P. z 1927 r. nr 100, poz. 244 „za wybitną działalność na polu społecznem i literackiem”.
- ↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 103 z 6 maja 1927.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ 6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 18 .
- ↑ Nagrody i stypendia dla literatów. „Kalendarz Literacki”, s. 122, 1917. Warszawa.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
- Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
- Cezary Leżeński, Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991. ISBN 83-04-03364-X.
- Andrzej Lam, Wacław Kajetan Sieroszewski, Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVII/3, z. 154.
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona o Wacławie Sieroszewskim
- Rękopisy i Pozostałe dzieła Wacława Sieroszewskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl
- Dwie śmierci Wacława Sieroszewskiego. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2015-05-29. [dostęp 2015-06-08].
- Wacław Kajetan Sieroszewski. Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2021-12-18].
- ISNI: 0000000108732597, 0000000368546061
- VIAF: 15664722, 305133065
- LCCN: n84236470
- GND: 122892895
- NDL: 00550858
- BnF: 127460525
- SUDOC: 098821008, 132326337
- SBN: MILV128997
- NKC: jn19990007948
- DBNL: sier020
- BNE: XX1439143
- NTA: 071281002, 06988465X
- BIBSYS: 11048071, 97029164
- CiNii: DA07044955
- Open Library: OL614684A
- PLWABN: 9810565054905606
- NUKAT: n97034687
- J9U: 987007305949605171
- LNB: 000226146
- NSK: 000062002
- CONOR: 127843939
- KRNLK: KAC200606118, KAC199636540
- LIH: LNB:V*288314;=BM