Władysław Santarius

Był synem górnika Józefa Santariusa i jego żony Zuzanny z domu Mrózkowej^[1]. W latach 1922–1927 uczęszczał do szkoły podstawowej w Stonawie^[1]. W 1937 ukończył z wyróżnieniem gimnazjum w Czeskim Cieszynie^[1], po czym rozpoczął studia teologiczne w Bratysławie (od 1938 w Warszawie, a od jesieni 1939 w Pradze). W związku z odmową podpisania Volkslisty zmuszony do opuszczenia mieszkania i podjęcia pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy^[1]. 4 sierpnia 1940 ożenił się z pochodzącą ze Stonawy Wandą Bubikovą^[1]. Z tego związku w 1945 urodził się syn imieniem Czesław, również działacz ewangelicki^[1][2]. Od 1940 do 1946 pracował jako górnik dołowy^[3] w kopalni Barbara w Karwinie. 25 czerwca 1946 ukończył w Bratysławie^[1] studia teologiczne, przerwane wcześniej z powodu wybuchu wojny. Rozpoczęty następnie przewód doktorski w związku z przejęciem w 1948 władzy w Czechosłowacji przez komunistów nie został zakończony. Ordynowany 27 września 1948 w Czeskim Cieszynie. W tym samym roku, 4 lutego rozpoczął pracę duszpasterską jako wikariusz parafii w Ligotce Kameralnej^[1], gdzie został kierownikiem diakonijnych zakładów pomocy „Betezda” i „Sarepta”^[3]. Jednocześnie stanął na czele organizacji Społeczność Chrześcijańska w Czechosłowacji, którą pod presją władz komunistycznych rozwiązano w roku 1950. We wrześniu 1950 został administratorem nowo powstałego zboru w Trzanowicach^[1], a 17 grudnia 1950 został wybrany na pierwszego proboszcza^[3]. 31 sierpnia 1953 wbrew woli swojej i parafian został odwołany i mianowany administratorem zboru w Ostrawie. 1 lutego 1957 powrócił do Trzanowic, ale 14 lutego 1959 ponownie wbrew protestom wiernych przeniesiony do Stonawy. Tam też działał w latach sześćdziesiątych^[4]. 31 maja 1963 władze komunistyczne cofnęły mu pozwolenie na wykonywanie czynności duszpasterskich, w związku z czym musiał podjąć pracę robotnika fizycznego. Na skutek protestów wiernych władze przywróciły mu prawo wykonywania praktyki duszpasterskiej. 1 lipca 1965 roku wrócił do parafii w Ostrawie, w której pracował do przejścia na emeryturę 1 września 1980. W czasie emerytury nie otrzymywał pozwolenia na odprawianie nabożeństw. W czasie posługi szykanowany był nie tylko przez administrację cywilną, ale także przez pozostające pod jej wpływem władze własnego Kościoła^[5]: pomimo posiadanego autorytetu nigdy nie został członkiem Synodu ani też nie uczestniczył w konferencjach Kościoła, również jego odwołanie z funkcji kierownika zakładów "Betezda" i "Sarepta" zainicjowane zostało w 1956 przez Radę Kościoła. Szykany, którym podlegał, były jego zdaniem spowodowane odmową współpracy z komunistyczną Służbą Bezpieczeństwa (Veřejná bezpečnost)^[1]. Pomimo tego potajemnie prowadził katechizację dzieci i spotkania biblijne, ponadto budował zbory i uczestniczył w pracy misyjnej na terenie Polski oraz Słowacji. Zainicjowany przez niego ruch wewnątrzmisyjny^[6] spowodował rozwój laikatu i pojawienie się postulatów demokratyzacji Kościoła.

5 czerwca 1989^[3] zmarł po krótkiej chorobie, wywołanej udarem mózgu, w szpitalu w Hawierzowie^[1]. Uroczystość żałobna odbyła się 10 czerwca w Czeskim Cieszynie^[1]. Pogrzebany został na cmentarzu w Stonawie^[1].

Autor pozycji Cechy chrześcijaństwa jutra, Projekt rozwiązania zagadnień wewnątrzkoalicyjnych na Śląsku Cieszyńskim oraz Parę skromnych uwag do problematyki Kościoła Chrystusowego w Nowym Testamencie, licznych artykułów w prasie religijnej, a także utworów dla dzieci i młodzieży. W swoich publikacjach kładł nacisk na konieczność twórczego i odważnego realizowania zasad wiary w życiu społecznym. W pracy duszpasterskiej pastor wykorzystywał swoje doświadczenia w ciężkiej fizycznej pracy jako robotnik^[1].

Władysław Santarius, mimo że nie piastował oficjalnych funkcji kościelnych, pozostawał w pamięci ewangelików polskich, czeskich i słowackich. W setną rocznicę urodzin pastora odbyła się wspomnieniowa konferencja naukowa^[1][7]. Pamięć o ojcu podtrzymywał Czesław Santarius^[3].

• Lord, You Have Called… Vladislav Santarius – God’s Work Through His Life And Ministry, Czeski Cieszyn: 2004.
• Janusz Kożusznik, Powołany do wierności (ks. Władysław Santarius), Gazeta Ewangelicka, 1999, nr 7/8 (15/16), s. 45-46.
• Elżbieta Pałka: Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania na Zaolziu. Od polskiej organizacji religijnej do Kościoła czeskiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007, s. 216–221. ISBN 978-83-229-2856-1. ISSN 0239-6661.
• S. Piętak Devadesáté výrocí narození pastora Vladislava Santariuse (cz.) (pol. Dziewięćdziesiąta rocznica urodzin pastora Władysława Sanitariusa)

• Życiorys (ŚKEAW)
• Życiorys Miroslava Danysa
• Biogram w Elektronicznym Słowniku Biograficznym Śląska Cieszyńskiego. m3net3.kei.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-02)].
• Polskie kazanie z 1975 roku