Ulica św. Ducha we Wrocławiu

ulica we Wrocławiu na Starym Mieście

Ulica św. Duchaulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście, w jego części nazywanej Nowym Miastem[1][2][3][4]. Łączy ulicę Piaskową oraz ulicę Grodzką i Most Piaskowy[1][5][6][7][8] z ulicą Wincentego Kraińskiego oraz ulicą Andrzeja Frycza-Modrzewskiego[1][5][9][10]. Ma 140 m długości[1]. Południową pierzeję ulicy kształtuje elewacja zabytkowej Hali Targowej[11][12], natomiast po stronie północnej położony jest Bulwar Xawerego Dunikowskiego, w ramach Promenady Staromiejskiej[5][12], biegnący nad brzegiem rzeki Odry, jej głównego ramienia, w miejscu rozdziału Odry Górnej na dwa zasadnicze ramiona – Odrę Północną i Odrę Południową, w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego[13][14].

ulica św. Ducha
Stare Miasto
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

140 m

Przebieg
światła ul. Piaskowa
ul. Grodzka
Most Piaskowy
ul. W. Kraińskiego
ul. A. Frycza-Modrzewskiego
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „ulica św. Ducha”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „ulica św. Ducha”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica św. Ducha”
51°06′46,464″N 17°02′25,174″E/51,112907 17,040326
Skrzyżowanie z ulicami W. Kraińskiego i A. Frycza-Modrzewskiego
Ulica
Początek ulicy
Ul. Piaskowa i most
Początek ulicy
Ulica
Koniec ulicy
Hala Targowa nr 1
Hala w 1909 r.
Ulica zimną
Nad wejściem
Tył hali
Parking
Odra i bulwar
Zespół wschodnich wysp odrzańskich
Początek Odry Południowej
Żegluga pasażerska
Początek bulwaru
Bulwar

Historia

edytuj

W rejonie dzisiejszej ulicy wzniesiono w 1214 r. szpital i kościół św. Ducha. Fundatorem budowy był Henryk Brodaty, a kompleks należał do kanoników regularnych z wyspy Piasek opata Witosława. Budynki położone były na terenie na północ od współczesnej ulicy, przed bulwarem Ksawerego Dunikowskiego[11]. Kompleks miał połączenie z Nowym Miastem w rejonie Górki Kacerskiej na południu poprzez ulicę Bernardyńską[15]. W 1241 r. podczas najazdu Tatarów zostały one zburzone, a odbudowano je dzięki Henrykowi III, założycielowi Nowego Miasta. Ulica wzmiankowana była już w 1347 r., ale jeszcze jako bezimienna. Wspomina się tylko o posesji koło kościoła św. Ducha[11]. Pierwotnie ulica łączyła wylot ulicy Piaskowej z ulicą Bernardyńską przez Złoty Most[3][15][16][17]. Po likwidacji północnego odcinka wymienionej ulicy i zasypaniu w 1291 r. koryta rzecznego (Ujście Oławy, tzw. Białej Oławy) łączy wymienionego wyżej ulice. Od 1345 roku notuje się posesje by deme Heyligin geyste in der Nwinstad. W 1403 roku zarejestrowanych było kilkudziesięciu podatników. Uznaje się ten fakt za wskaźnik dużego zagęszczenia osadnictwa. Kolejna zmiana dotycząca ulicy wynikała z inwestycji hydrotechnicznej polegającej na wykonaniu przekopu kierującego wody rzeki Odry do dawnego koryta Białej Oławy. Połączenie z Nowym Miastem, do którego zaliczano ten rejon, zapewniał wspominany od 1465 r. most koło św. Klemensa[3], którego nazwa nawiązywała do kościoła św. Klemensa zbudowanego w 1406 r. przy skrzyżowaniu z ulicą Polską. Ówcześnie stanowił on filię świątyni przy szpitalu św. Ducha. Świątynia współcześnie nie istnieje[4][18]. W 1481 r. ufundowano kaplicę cmentarną św. Fabiana. W 1558 r. notuje się tylko 16 posesji leżących przy tej ulicy, naprzeciwko zespołu św. Ducha. W latach 1591–1591 zespół ten rozebrano, a na wolnym terenie zbudowano Bastion Piaskowy (Brama Piaskowa)[3].

Od 1813 roku przez kolejne lata etapami urządzana była Promenada Staromiejska biegnąca między innymi przez teren pomiędzy Odrą a ulicą św. Ducha[19]. W tym fragmencie współcześnie znajduje się tu Bulwar Xawerego Dunikowskiego. W latach 1906–1908, w miejscu Arsenału Piaskowego, zbudowano halę targową według projektu Richarda Plüddemanna i Heinricha Küstera[20].

Po wojnie, ponieważ znaczna część zabudowy w czasie oblężenia Wrocławia w 1945 r. w wyniku prowadzonych działań wojennych została zniszczona, również przekształceniom uległ układ tutejszych ulic. Między innymi 1964 r. zlikwidowano północny odcinek ulicy Bernardyńskiej, a już w 1966 r. południowy odcinek ulicy św. Ducha. W miejscu po zlikwidowanych ulicach i rozebranych pozostałościach zabudowy powstały budynki spółdzielni mieszkaniowej, a za nimi szkoła[11][15][21][22][23].

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

  • platea S. Spiritus, od 1403 r.[3][11]
  • Heiligegeiststraße[24]
  • św. Ducha, od 1945 r.[1][24]

Zarówno nazwa platea S. Spiritus, Heiligegeiststraße, jak i obecna nazwa św. Ducha, wywodzą się od dawnego kościoła pod tym wezwaniem, jak i szpitala noszącego wymienione imię[3][24]. Świątynia współcześnie nie istnieje. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 60 z 21.09.1945 r. oraz nr 76 z 19.10.1945 r.[1]

Układ drogowy

edytuj

Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 106478D o długości 140 m[1] klasy lokalnej[25] położona na działkach o łącznej powierzchni 757 m2[1][26]. Ulica biegnie od ulicy Piaskowej, Grodzkiej i Mostu Piaskowego[1][5][6][7][8] do ulicy Wincentego Kraińskiego i Andrzeja Frycza-Modrzewskiego[1][5][9][10].

Ulice powiązane z ulicą św. Ducha:

Zabudowa i zagospodarowanie

edytuj

Teren przy współczesnym odcinku ulicy po stronie południowej zabudowany jest zabytkowym budynkiem Hali Targowej i parkingu[5][12][33][34]. Strona północna natomiast przeznaczona jest na tereny zielone obejmujące Bulwar Xawerego Dunikowskiego w ramach Promenady Staromiejskiej, kształtowany w nawiązaniu do przepływającej za nim rzeki Odra[5][12][13][14][33]. W miejscu zlikwidowanego w latach 60. XX wieku odcinka południowego posadowione są budynki mieszkalne i dalej szkoła[11][15][21][22], położona przy ulicy Wincentego Kraińskiego 1 (w różnych okresach była to szkoła: podstawowa – nr 104 imienia Marii Konopnickiej, nr 29 imienia Konstytucji 3 Maja, lub gimnazjum – nr 29)[35]. Pomiędzy terenem szkoły i budynkami przewidziano niewielki skwer[36].

Ulica położona jest w obszarze znajdującym się na wysokości bezwzględnej pomiędzy 118 a 119 m n.p.m.[37]. Jest on objęty rejonem statystycznym nr 933170, w którym gęstość zaludnienia wynosiła 6389 osób/km² przy 493 osobach zameldowanych (według stanu na dzień 31.12.2018 r.)[38].

Ochrona i zabytki

edytuj

Obszar, na którym położona jest ulica św. Ducha, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.[39][40]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[41][42]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta[43].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie powstanie, nr rej.[a] fotografia
strona południowa
Hala Targowa, ulica Piaskowa 17[b][12][44] lata 1906–1908 (proj. Richard Plüddemann, F. Friese, Heinrich Küster)[12] (1908 r.[44])
A/2659/401/Wm z dnia 13.04.1979 r.[12][44][45]
 
strona północna
Most Piaskowy[12][46] 1861 r., remont 2008 r.[12][46]
A/1649/330/Wm z dnia 15.10.1976 r.[12][46][32]
 
Promenada Staromiejska[12] po 1807 r., projekt 1813 r. (Johann Friedrich Knorr)[12]
gez, mpzp[12][47]
 
zamknięcie osi widokowej w kierunku wschodnim
Klasztor franciszkanów, od 1530 r. norbertanów, po 1810 r. - Wyższy Sąd Krajowy, po 1945 r. budynek Uniwersytetu Wrocławskiego, obecnie Instytut Filologii Romańskiej UWr., plac Biskupa Nankiera 15b[12][48] połowa XIII wieku, druga połowa XIII wieku, początek XVII wieku (przebudowa), lata 1682–1695, początek XX wieku, 1929 (renowacja), po 1945 r., 2009 r. (renowacja i remont)[12] (1232 r., XIV, XVII – XVIII wiek, po 1945 r.[48])
zespół klasztorny premonstrantów[48]:
 

Zobacz też

edytuj
  1. Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez - gminna ewidencja zabytków.
  2. W przywołanym tu spisie zabytków województwa dolnośląskiego podaje się, że Hala Targowa położona jest przy placu Nankiera, co zapewne stanowi zaszłość[44]. Współczesny jej adres jest przypisany do ulicy Piaskowej numer 17[12].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 5609-5610 (Św. Ducha).
  2. SIP 2019 ↓, Osiedla Wrocławia.
  3. a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 886 (Św. Ducha).
  4. a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 592-593 (Nowe Miasto).
  5. a b c d e f g SIP 2019 ↓, Mapa podstawowa.
  6. a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 1404-1405 (Grodzka).
  7. a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3992 (Piaskowa).
  8. a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3994 (Piaskowy - most).
  9. a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 2398 (Kraińskiego Wincentego).
  10. a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3248 (Frycza-Modrzewskiego Andrzeja).
  11. a b c d e f Antkowiak 1970 ↓, s. 43-44 (Św. Ducha).
  12. a b c d e f g h i j k l m n o p q SIP 2019 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
  13. a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 607-608 (Odra Południowa).
  14. a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Śródmiejski Węzeł Wodny).
  15. a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 67 (Bernardyńska).
  16. Harasimowicz 2006 ↓, s. 553 (mapa Mosty i kładki w XVI-XVIII w.).
  17. Harasimowicz 2006 ↓, s. 558 (Most Złoty).
  18. Harasimowicz 2006 ↓, s. 426 (Kościół św. Klemensa na NM).
  19. Harasimowicz 2006 ↓, s. 718-1719 (Promenada Staromiejska).
  20. Harasimowicz 2006 ↓, s. 263-264 (Hale Targowe).
  21. a b Antkowiak 1970 ↓, s. 17-18 (Bernardyńska).
  22. a b Antkowiak 1970 ↓, s. 154-155 (Frycza-Modrzewskiego).
  23. Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 81 (Kirchstr.).
  24. a b c Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 64 (Heiligegeiststr.).
  25. Uchwała RMWr 2018 ↓, §32 ust. 2 pkt 1.
  26. SIP 2019 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_27, 7/3, 8/8.
  27. ZDiUM sygnalizacja 2019 ↓, poz. 59.
  28. a b c wroclaw.pl 2019 ↓.
  29. a b c Uchwała RMWr 2018 ↓, §31 ust. 2 pkt 6.
  30. Uchwała RMWr 2009 ↓, §34 ust. 2 pkt 3.
  31. a b c ZDiUM mosty 2016 ↓, s. 6 (poz. 50 Most Piaskowy).
  32. a b GEZ 2019 ↓, poz. 2289.
  33. a b Uchwała RMWr 2018 ↓, §27.
  34. Uchwała RMWr 2009 ↓, §22.
  35. gim 2019 ↓, O szkole, Historia szkoły.
  36. Uchwała RMWr 2018 ↓, §28.
  37. SIP 2019 ↓, Mapa wysokościowa.
  38. SIP 2019 ↓, Demogrfia.
  39. NID 2019 ↓, s. 207.
  40. GEZ 2019 ↓, poz. 68.
  41. NID 2013 ↓.
  42. MP 1994 ↓.
  43. wroclaw.pl 2018 ↓.
  44. a b c d NID 2019 ↓, s. 213.
  45. GEZ 2019 ↓, poz. 6215.
  46. a b c NID 2019 ↓, s. 215.
  47. GEZ 2019 ↓, poz. 6532.
  48. a b c d e NID 2019 ↓, s. 210.
  49. GEZ 2019 ↓, poz. 5101.
  50. GEZ 2019 ↓, poz. 5102.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
  • Ulica Ducha, św., [w:] Wrocław, Nowe Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-10-02] (pol.).
  • ul. Ducha, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587415 [dostęp 2019-10-02] (pol.).
  • ul. św. Ducha, wikimapia.org [dostęp 2019-10-02] (pol.).