Tyrawa Wołoska
Tyrawa Wołoska – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Tyrawa Wołoska[4]. Miejscowość jest siedzibą gminy Tyrawa Wołoska. Leży nad rzeką Tyrawką, przy drodze krajowej nr 28.
| wieś | |
 Układ pól uprawnych w Tyrawie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
762[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-535[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0361420[4] |
Położenie na mapie gminy Tyrawa Wołoska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°34′35″N 22°21′53″E/49,576389 22,364722[1]
| |
| Strona internetowa | |
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
Tyrawa Wołoska uzyskała lokację miejską przed 1707 rokiem, zdegradowana około 1880 roku[5]. W latach 1340–1772 miejscowość administracyjnie należała do ziemi sanockiej w województwie ruskim. Następnie do 1914 do powiatu sanockiego, powiatu podatkowego Bircza, w austriackim kraju koronnym Galicja.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Tyrawa Wołoska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0361436 | Brzózka | część wsi |
| 0361442 | Czerteż | część wsi |
| 0361459 | Dąbrowa | część wsi |
| 0361465 | Międzykąty | część wsi |
| 0361471 | Sadziska | część wsi |
| 0361488 | Zamalówka | część wsi |
Historia
edytuj- 1402 - pierwsza wzmianka o Tyravia minori, własność Czeszyków a następnie Tyrawskich. Właścicielem wsi w pocz. XV w. był Mikołaj Czeszyk herbu Ossoria, sędzia sanocki, piszący się „z Tyrawy”, protoplasta kilku rodów sanockich: Tyrawskich, Bukowskich, Grabownickich i Rytarowskich. Do potomków po M. Czeszyku należały wsie: Hołuczków, Rozpucie, Stańkowa i Zawadka.
- 1434 - pojawienie się nazwy Thyrawa Walaska
- 1507 - wzmianka o istnieniu parafii prawosławnej
- 1546 - utworzenie parafii rzymskokatolickiej
- 1707 - pierwsza wzmianka o prawach miejskich, własność Urbańskich z Urbanic
- 1745 - konsekracja kościoła św. Mikołaja
- W połowie XIX wieku właścicielką posiadłości tabularnej w Tyrawie Wołoskiej była Julia Krajewska[7].
- przed 1876 utrata praw miejskich
- W 1893 właścicielami posiadłości tabularnej w Tyrawie Wołoskiej byli Bolesław i Wincenta Gołkowscy[8].
- 1900 - budowa murowanej cerkwi greckokatolickiej św. Praskewii. Stanisław Dunin-Brzeziński – ostatni właściciel dworu w Tyrawie.
- 1890 – właścicielami tabularnymi dóbr we wsi byli po części Bolesław Gołkowski i Antonina Krajewska[9].
- 1905 - Hersz Langsam posiadał we wsi obszar 503,7 ha[10], a w 1911 posiadał 435 ha[11].
- 1944 - zajęcie Tyrawy przez wojska radzieckie, na radzieckich mapach woj. wieś jest pod nazwą Тырова-Волоска;
- 29 kwietnia 1945 - spalenie miasteczka przez sotnię "Burłaki". Łącznie w latach 1944-1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 9 Polaków i 5 Żydów[12].
- 1948 - zburzenie cerkwi.
Kościół rzymskokatolicki w Tyrawie
edytujPierwsze wzmianki o kościele w Tyrawie (obecna nazwa Mrzygłód) pochodzą z 1546 r. Wtedy to Mikołaj Tyrawski z Tyrawy Wołoskiej, Jerzy Głowa (dzierżawca Stańkowej, Kuźminy i Zawadki), Marcin Tyrawski z Hołuczkowa, Stanisław Konarski z Rakowej oraz Maciej, Mikołaj i Stanisław Mrochowscy z Paszowej, zawierają porozumienie z Janem Rowieńskim, plebanem w mieście Tyrawie z okazji erekcji kościoła parafialnego w Tyrawie Wołoskiej. Nowy kościół wybudowano ze względu utrudniony dostęp do Tyrawy z powodu wylewów rzek Sanu i Tyrawki. W 1547 r. Jan bp. przemyski z części parafii w Tyrawie utworzył nową parafię w Tyrawie Wołoskiej.
Przy barokowym kościele parafialnym znajdują się: dzwonnica z 1 poł. XIX wieku, rozliczne groby dawnych proboszczów, murowana kaplica grobowa rodziny Krajewskich z 1831 r. oraz kilka interesujących starych nagrobków członków rodzin tutejszych właścicieli.
Osoby związane z Tyrawą Wołoską
edytujW Tyrawie Wołoskiej urodzili się lekarze Franciszek i Kacper Kosteccy[13]
- Honorowi obywatele
Literatura
edytuj- Wincenty Pol: "Wieczór przy kominie".
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142173
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 s. 7 [dostęp 2022-01-22]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1311 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78-79.
- ↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636)
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 228.
- ↑ Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”, s. 10, Nr 264 z 19 listopada 1893.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 218.
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 20.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 963, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Stanisław Kośmiński: Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografią lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej. Warszawa: 1888, s. 239-240.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.
Linki zewnętrzne
edytuj- Tyrawa (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 719.
- Opis wsi na portalu exploreprzemyskie.com
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona