Wikipedia

Tenzin Gjaco

tybetański duchowny buddyjski i polityk, dalajlama i noblista pokojowy

Tenzin Gjaco, XIV Dalajlama, tyb. ལྷ་མོ་དོན་འགྲུབ་, [tɛ̃ ́tsĩ càtsʰo], wylie: bstan ’dzin rgya mtsho[1], ZWPY: Dainzin Gyaco (ur. 6 lipca 1935) – duchowy i polityczny przywódca narodu tybetańskiego, laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1989)[2].

Tenzin Gjaco
Ilustracja
podpis
XIV Dalajlama
Okres

od 22 lutego 1940 (od 1959 na uchodźstwie)

Poprzednik

Thubten Gjaco

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

6 lipca 1935
Takcer, Tybet

Ojciec

Czökjong Cering

Matka

Deczi Cering

Odznaczenia
Congressional Gold Medal
Order Uśmiechu Order Ecce Homo Order Białego Lotosu Philadelphia Liberty Medal
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
XIV Dalajlama w dzieciństwie
Miejsce narodzin XIV Dalajlamy
Tenzin Gjaco i George W. Bush w Białym Domu
XIV Dalajlama podczas wizyty w Senacie (2008)
XIV Dalajlama otrzymuje Złoty Medal Kongresu, 17 października 2007

Życiorys

edytuj

Urodził się w chłopskiej rodzinie, w miejscowości Takcer w północno-wschodnim Tybecie, niedaleko miasta Xining jako Lhamo Dondrub (tyb. ལྷ་མོ་དོན་འགྲུབ་, IPA: [l̥ámo tʰø̃ ̀ɖup]). W wieku dwóch lat chłopiec po długich i zgodnych z wielowiekową tybetańską tradycją poszukiwaniach kolejnych wcieleń dalajlamów został rozpoznany jako inkarnacja XIII Dalajlamy, Thuptena Gjaco. Wyświęcono go na mnicha i nadano imię duchowe: Dzietsyn Dziambel Ngałang Losang Jeszie Tenzin Gjaco – Najczcigodniejszy, Doskonałej Chwały, Elokwentny, Inteligentny Dzierżawca Nauk, Ocean Mądrości. Jednak tybetańscy buddyści zazwyczaj mówią o nim Yeshe Norbu – Klejnot spełniający życzenia lub Kundun – Obecność. Na Zachodzie, podobnie jak papież, jest tytułowany Jego Świątobliwość, używa się również skróconej formy imienia duchowego: Tenzin Gjaco.

Narodziny i rozpoznanie

edytuj

Przyszedł na świat tuż przed świtem, 6 lipca 1935[3] roku w wiosce Takcer w północno-wschodnim Tybecie jako dziewiąte dziecko ubogich rolników[4]. Matka, Deczi Cering, powiła go w należącej do rodzinnego gospodarstwa oborze[5]. Szyja noworodka była okręcona przez pępowinę, co według interpretacji duchownych znamionowało posiadanie wielu zasług z poprzednich wcieleń[6]. Według zapisków prowadzonych przez przewodniczącego komisji poszukiwawczej, Keucanga Rinpocze (Keutsanga Rinpocze), niedługo po przyjściu na świat chłopca w najbliższej okolicy jego domu rodzinnego pojawiło się duże stado kruków, ptaków związanych z I, VII, VIII i XII Dalajlamą[7].

Działalność polityczna

edytuj

22 lutego 1940 został intronizowany jako XIV Dalajlama. 17 listopada 1950, po wkroczeniu Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej w październiku tego samego roku do Tybetu, otrzymał pełną władzę polityczną. Od czasu upadku powstania w 1959 roku przebywa na emigracji w Indiach, gdzie w Dharamsali kieruje emigracyjnym rządem swojego kraju, będącego obecnie częścią Chińskiej Republiki Ludowej. 10 marca 2011 zapowiedział w oświadczeniu wydanym z okazji Tybetańskiego Dnia Powstania Narodowego swoją rezygnację z pełnionych funkcji politycznych, na rzecz przywódcy wybranego w sposób demokratyczny[8].

Wizyty w Polsce

edytuj

Dalajlama odwiedził Polskę 7 razy:

  • 1993[9]
  • 2000: z okazji inauguracji projektu biblioteczno-naukowego "Biblioteka Dalekowschodnia" w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie. Mnich podarował bibliotece dwie cenne sutry: Sutrę Diamentowej Klingi i Sutrę Doskonałości Mądrości w Ośmiu Tysiącach Wersetów[10]
  • grudzień 2008[11] na zaproszenie Marszałka Senatu Bogdana Borusewicza uczestniczył w obchodach 25-lecia przyznania Lechowi Wałęsie Nagrody Nobla
  • 2009[12]
  • 22–23 września 2010
  • październik 2013 (w ramach odbywającego się w Warszawie 13. Szczytu Noblistów)[13]
  • 19–23 września 2016 (Wrocław, Świdnica)

Zapowiadane zakończenie obecnego wcielenia

edytuj

XIV Dalajlama zapowiada, że będzie żył 113 lat w obecnym wcieleniu, czyli odejdzie w roku 2048 lub 2049[14][15][16]. 10 marca 2011 oświadczył, że „dobrowolnie rezygnuje ze swojej dalszej reinkarnacji” (zob. więcej w sekcji Działalność polityczna)[16]. Tradycją w linii dalajlamów jest, że informują oni o swoich datach śmierci i datach ponownych inkarnacji. Wybrani dostojnicy buddyjscy wędrują po kraju, starając się odnaleźć dziecko, kolejną inkarnację i oficjalnie potwierdzają ten fakt.

Dokonania

edytuj

Publikacje

edytuj

Publikacje książkowe Tenzina Gjaco[17][18]:

  • My Land and My People (1962)
  • The Opening of the Wisdom Eye (1966)
  • The Buddhism of Tibet and the Key to the Middle Way (1975)
  • Universal Responsibility and the Good Heart (1977)
  • Deity Yoga (wraz z Jeffreyem Hopkinsem, 1981)
  • Four Essential Buddhist Commentaries (1982)
  • Collected Statements, Interviews & Articles (1982)
  • Advice from Buddha Shakyamuni (1982)
  • Kindness, Clarity and Insight (1984)
  • Opening the Mind and Generating a Good Heart (1985)
  • Opening of the Eye of New Awareness (1985)
  • Kalachakra Tantra – Rite of Initiation (wraz z Jeffreyem Hopkinsem, 1985)
  • Tantra in Tibet (wraz z Jeffreyem Hopkinsem, książka zawiera również jedno z pism Congkhapy, 1987)
  • The Union of Bliss & Emptiness (1988)
  • Transcendent Wisdom (1988)
  • The Dalai Lama at Harvard (1988)
  • The Bodhgaya Interviews (1988)
  • Ocean Of Wisdom (1989)
  • Policy of Kindness (1990)
  • The Nobel Peace Prize and the Dalai Lama (1990)
  • My Tibet (wraz z Galenem Rowellem, 1990)
  • The Global Community & the Need for Universal Responsibility (1990)
  • Freedom in Exile (1990, 1991; wydanie polskie Wolność na wygnaniu. Autobiografia, 1993)
  • Path to Bliss (1991)
  • Mind Science – An East – West Dialogue (wraz z Herbertem Bensonem, Robertem A. Thurmanem, Howardem E. Gardnerem i Danielem Golemanem, 1991)
  • Cultivating a Daily Meditation (1991)
  • Gentle Bridges – Conversations with the Dalai Lama on the Sciences of the Mind (wraz z Jeremym Haywardem i Franciskiem Varelą, 1992)
  • Worlds in Harmony (1992)
  • Generous Wisdom – Commentaries on the Jatakamala (1993)
  • Words of Truth (1993)
  • A Flash of Lightning in the Dark of Night (1994)
  • The World of Tibetan Buddhism (1995)
  • The Way to Freedom (1995; wydanie polskie Droga do wolności, 1998)
  • The Spirit of Tibet: Universal Heritage – Selected Speeches and Writings (1995)
  • The Power of Compassion (1995; wydanie polskie Moc współczucia, 1996)
  • The Path to Enlightenment (1995)
  • His Holiness the Dalai Lama Speeches Statements Articles Interviews from 1987 to June 1995 (1995)
  • Dimensions of Spirituality (1995)
  • Dialogues on Universal Responsibility and Education (1995)
  • Commentary on the Thirty Seven Practices of a Bodhisattva (1995)
  • Awakening the Mind, Lightening the Heart (1995; wydanie polskie Przebudzanie umysłu, rozświetlanie serca, 1998)
  • The Good Heart – A Buddhist Perspective on the Teachings of Jesus (1996)
  • Beyond Dogma (1996)
  • Buddha Nature (1997)
  • Sleeping, Dreaming and Dying (1997)
  • Love, Kindness and Universal Responsibility (1997)
  • The Joy of Living and Dying in Peace (1997)
  • The Heart of Compassion (1997)
  • Healing Anger – The Power of Patience from a Buddhist Perspective (1997)
  • The Gelug/Kagyu Tradition of Mahamudra (wraz z Alexandrem Berzinem, 1997)
  • Spiritual Advice for buddhists and Christians (1998)
  • The Political Philosophy of His Holiness the Dalai Lama – Selected Speeches and Writings (1998)
  • The Path to Tranquillity – Daily Meditations (1998)
  • The Four Noble Truths (1998)
  • The Art of Happiness (wraz z Howardem C. Cutlerem, 1998; wydanie polskie Sztuka szczęścia. Poradnik życia, 2000)
  • The Power of Buddhism (wraz z Jean-Claude Carrière, 1999; wydanie polskie Siła buddyzmu. Jak lepiej żyć we współczesnym świecie, 2008)
  • Imagine All the People – The Dalai Lama on Money, Politics and Life as it Coud Be (wraz z Fabien Ouaki, 1999)
  • Introduction to Buddhism (1999)
  • Training the Mind (1999)
  • The Little Book of Buddhism (1999)
  • The Heart of the Buddha’s Path (1999)
  • Consciousness at the Crossroads – Conversations with the Dalai Lama on Brain Science and Buddhism (rozmowa z uczestnikami konferencji Brain Science and Buddhism, 1999)
  • Ancient Wisdom, Modern World – Ethics for a New Millennium (1999; wydanie polskie Etyka na nowe tysiąclecie, 2000)
  • Essential Teachings (1999)
  • Buddha Heart, Buddha Mind – Living the Four Noble Truths (2000)
  • Dalai Lama’s Book of Wisdom (2000)
  • The Little Book of Wisdom (2000)
  • Transforming the Mind (2000)
  • A Simple Path (2000)
  • The Meaning of Life – Bhuddhist Perspectives on Cause and Effect (2000)
  • The Transformed Mind – Reflections on Truth, Love and Happiness (2001)
  • Stages of Meditation (2001)
  • An Open Heart (2001)
  • Pocket Dalai Lama (2002)
  • Illuminating the Path to Enlightenment (2002)
  • How to Practice (2002)
  • Essence of the Heart Sutra (2002)
  • Advice on Dying (2002)
  • Healing Emotions – Conversation with the Dalai Lama on Emotions and Health (2003)
  • Heart of Compassion (2003)
  • 365 – Dalai Lama Daily Advice from the Heart (2003)
  • Art of Happiness at Work (wraz z Howardem C. Cutlerem, 2003; wydanie polskie Sztuka szczęścia w pracy, 2004)
  • Warm Heart Open Mind (2003)
  • The Compassionate Life (2003)
  • Destructive Emotions (wraz z Danielem Golemanem, 2004)
  • Practicing Wisdom – The Perfection of Shantideva’s Bodhisattva Way (2004)
  • New Physics and Cosmology – Dialogues with the Dalai Lama (wraz z Arthurem Zajoncem i Zarą Houshmand, 2004)
  • Dzogchen: Heart Essence of the Great Perfection (2004)
  • The Wisdom of Forgiveness (wraz z Victorem Chanem, 2004; wydanie polskie Dalajlama nieznany. Niezwykła siła przebaczenia)
  • Many Ways to Nirvana (2004)
  • Path of Wisdom, Path of Peace – A Personal Conversation (wraz z Felizitas von Schönborn, 2005)
  • Lighting the Path, Teachings on Wisdom and Compassion (2005)
  • Widening the Circle of Love (2005)
  • The Universe in a Single Atom – The Convergence of Science and Spirituality (2005)
  • Yoga Tantra – Paths to Magical Seats (wraz z Jeffreyem Hopkinsem, 2005)
  • Teachings on je Tsong Khapa’s Three Pincipal Aspects of the Path (2006)
  • Activating Bodhichitta and a Meditation on Compassion (2006)
  • Mind in Comfort and Ease – The Vision of Enlightenment in the Great Perfection (2007)
  • Dalai Lama at MIT (2008)
  • In My Own Words – An Introduction to My Teachings and Philosophy (2008)
  • Becoming Enlightened (2009)
  • Emotional Awareness (wraz z Paulem Ekmanem, 2009)
  • Art of Happiness in a Troubled World (wraz z Howardem C. Cutlerem, 2009; wydanie polskie Sztuka szczęścia w trudnych czasach, 2010)
  • All You Ever Wanted to Know About Happiness, Life and Living (2009; wydanie polskie Rozmowy z Dalajlamą o życiu, szczęściu i przemijaniu, 2010)
  • Leaders’s Way – Business, Buddhism and Happiness in an Interconnected World (wraz z Laurensem van den Muyzenbergiem, 2009; wydanie polskie Droga przywódcy. Studium buddyzmu i jego znaczenia w dobie globalizacji, 2009)
  • The Middle Way – Faith Grounded in Reason (2009)
  • Toward a True Kinship of Faiths (2010)
  • My Spiritual Journey (wraz z Sofią Stril-rever, 2010)
  • Beyond Religion: Ethics for a Whole World (2011)
  • The Wisdom of Compassion (wraz z Victorem Chanem, 2013)

Filmy

edytuj

XIV Dalajlama wystąpił w licznych filmach dokumentalnych dotyczących Tybetu (między innymi When the Dragon Swallowed the Sun., Tibet: El techo del mundo, Ce qu’il reste de nous, Dalai Lama – filozof nadziei i ludzkiego współodczuwania). Ekranizacją życia XIV Dalajlamy, do momentu ucieczki do Indii jest film Martina Scorsese pt. Kundun – życie Dalaj Lamy. Dalajlama jest także kluczową postacią również opartego na faktach filmu Siedem lat w Tybecie.

 
Złoty Medal Kongresu przyznany Dalajlamie w 2007

Odznaczenia

edytuj

Nagrody i wyróżnienia

edytuj
  • The Ramon Magsaysay Award for Community Leadership (1959)
  • The Admiral Richard E. Byrd Memorial Award (1959)[25]
  • The Lincoln Award (1960)[25]
  • Klucze do Los Angeles (1979)[26]
  • Klucze do San Francisco (1979)
  • Medal Specjalny Azjatyckiej Buddyjskiej Rady Pokoju (1979)[25]
  • Nagroda im. dr. Leopolda Lucasa (1988)[25]
  • Le Prix de la Memorie (1989)[25]
  • Pokojowa Nagroda Nobla (1989)
  • Nagroda Shiromani (1991)[25]
  • Nagroda Ziemi (1991)[25]
  • Wheel of Life Award (1991)[25]
  • Nagroda Syjonistycznej Organizacji Kobiet Hadassah za całokształt dokonań (1999)
  • Człowiek Roku Chorwackiej Akademii Nauk (2002)[27]
  • Klucze do Nowego Jorku (2005)
  • Miejsce na liście najbardziej wpływowych bohaterów i ikon według „Time” (2004[28], 2005[29])
  • Najbardziej wpływowy lider polityczny według „Time” (2008)[30]
  • 46. miejsce w rankingu 50 najbardziej wpływowych ludzi świata, opublikowanym przez Newsweek (2008)[31][32]
  • Niemiecka Nagroda Mediów (2009)[33][34]
  • Nagroda Fundacji Jana Langosza[35][36]
  • Międzynarodowa Nagroda Wolności (2009)[37]
  • Fetzer Prize (z arcybiskupem Desmondem Tutu, 2009)[38]
  • 39. miejsce w rankingu najpotężniejszych ludzi świata, opublikowanym przez Forbes (2009)[39]
  • Medal Zasługi dla Demokracji (2010)[40]
  • International Freedom Conductor Award (2010)[41]
  • Nirmala Deshpande Memorial Award for Peace and Global Harmony (2010)[42]
  • Klucze do Mariboru (2010)[43]
  • Menschen in Europa Award (2010)[44]
  • Medal „Zawsze solidarni” (2010; NSZZ „Solidarność”)[45]
  • Harry T. Wilkes Leadership Award (2010)
  • Nagroda Templetona (2012)[46]

Doktoraty honoris causa i inne honorowe stopnie naukowe

edytuj

Poniżej wymieniono niektóre uczelnie, które przyznały XIV Dalajlamie doktorat honorowy bądź inny honorowy stopień naukowy. O ile nie podano inaczej, są to doktoraty. W nawiasach podano datę przyznania wyróżnienia.

Funkcje honorowe

edytuj

Honorowe obywatelstwa

edytuj

Związki z chrześcijaństwem

edytuj

XIV Dalajlama uważa Jezusa Chrystusa za bodhisattwę[81]:

Jezus Chrystus również żył kilka razy... A więc, widzicie, osiągnął wyższy stan jako Bodhisattwa lub osoba oświecona, przez praktykę buddyjską lub coś podobnego...

Kontrowersje

edytuj

Rząd Chińskiej Republiki Ludowej oskarża „klikę dalajlamy” o działalność secesjonistyczną i nawoływanie do oderwania Tybetu od Chin[82], a także o próby „szerzenia chaosu” w tym regionie m.in. poprzez sprowokowanie zamieszek w Tybecie w marcu 2008 roku[83]. Krytykuje również deklaracje tybetańskiego lidera o wyznaczeniu swojego następcy za życia, nazywając je „gwałtem na tybetańskiej tradycji”[84].

Australijski dziennik The Age oskarżył dalajlamę o pobieranie, a następnie sprzeniewierzanie gigantycznych sum pieniędzy od CIA, a także o korupcję i nepotyzm poprzez obsadzanie swojego rodzeństwa na wysokich stanowiskach w tybetańskim rządzie na uchodźstwie[85]. W 1998 roku tybetański rząd na uchodźstwie przyznał, że w latach 60. otrzymał od CIA w sumie 1,7 mln $ przeznaczonych na szkolenie antychińskiej partyzantki, zdementował natomiast informacje o otrzymywaniu przez dalajlamę prywatnej pensji od amerykańskiego wywiadu[86]. Zarzuty o komercyjne działania dalajlamy pojawiły się także w związku z jego wystąpieniem w reklamie firmy Apple Inc.[87][88]

Kontrowersje wywołały nawoływania dalajlamy do światowego pokoju, przy jednoczesnym wyrażaniu poparcia dla indyjskich prób nuklearnych[88]. Przed zamachem terrorystycznym w tokijskim metrze w 1995 roku dalajlama wielokrotnie spotykał się z Shōkō Asaharą, przywódcą sekty Najwyższej Prawdy, który podarował mu kwotę 45 milionów rupii[88].

Opinia dalajlamy potępiająca kult buddyjskiego bóstwa Dordże Szugden[89] spowodowała gniewną reakcję części środowiska buddyjskiego. Członkowie organizacji Nowa Tradycja Kadampy, założonej przez mieszkającego w Wielkiej Brytanii tulku, oskarżają Tenzina Gjaco o ograniczanie wolności religijnej[90]. 5 lutego 1997 w Dharamsali został zamordowany jeden z najbliższych współpracowników Dalajlamy, dyrektor utworzonego z jego inicjatywy Instytutu Dialektyki Buddyjskiej, Lobsang Gjaco[91]. W czasie wizyty dalajlamy w Wielkiej Brytanii i Australii w czerwcu 2008 roku doszło do ulicznych demonstracji z udziałem mnichów i mniszek; demonstranci trzymali transparenty z hasłami „kłamca” i „hipokryta”[92][93][94].

Dalajlamę krytykują radykalni tybetańscy działacze emigracyjni. Zdaniem członków Kongresu Młodzieży Tybetańskiej jego polityka jest „zbyt pokojowa” i „nieskuteczna”[95][96][97].

Kontrowersje wśród części tybetańskiej diaspory budzi sformułowana przez dalajlamę tzw. propozycja strasburska. Stanowi ona rozwinięcie Pięciopunktowego Planu Pokojowego, przedstawionego przed amerykańskim Kongresem w 1987. Zakłada utworzenie w Tybecie samorządnego i demokratycznego organizmu politycznego stowarzyszonego z ChRL, w którym inkarnacja dalajlamy nie zajmowałaby żadnego stanowiska. Krytycy tej koncepcji nazywają ją „zdradą sprawy Tybetu”. Zauważają również, że została ona przedstawiona na arenie międzynarodowej bez przeprowadzenia odpowiednich konsultacji społecznych[98].

Niewielka grupa konserwatywnych buddystów praktykujących w szkole Karma Kagyu podejrzewa dalajlamę o użycie czarnej magii przeciwko XVI Karmapie, który zmarł na raka w 1981[99].

Kontrowersje budzi rola XIV Dalajlamy w poszukiwaniach inkarnacji XVI Karmapy. W 2001 przedstawiciele 500 klasztorów i ośrodków medytacyjnych szkoły Karma Kagyu popierających pretendenta do tytułu Karmapy Taje Dordże wystosowali do dalajlamy list otwarty, w którym domagali się, aby ten „wycofał się z wewnętrznego konfliktu szkoły Karma Kagyu” i zaprzestał wspierania Ogjena Trinleja Dordże. Oskarżyli go również o „celowe popieranie niewłaściwych decyzji i działań skorumpowanych lamów Kagyu”[100]. Środowiska związane z Ole Nydahlem zarzucają mu wręcz współpracę z komunistycznymi władzami Chin w celu opanowania szkoły Karma Kagyu[101].

Liczne protesty wywołały wykłady Tenzina Gjaco dotyczące pracy ludzkiego mózgu na Uniwersytecie Stanforda wygłoszone w 2005. Grupa kilkuset naukowców podpisała wówczas petycję, w której sprzeciwiała się wystąpieniom tybetańskiego lidera. Twierdzili w niej, że nie jest on osobą kompetentną, by wypowiadać się na tematy medyczne[102].

28 lutego 2023 roku podczas spotkania, które odbyło się w świątyni w Dharamsali w Indiach, został nagrany film, na którym widać jak dalajlama całuje młodego chłopca w usta i prosi dziecko, by ssało mu język. Po fali krytyki biuro dalajlamy wydało oświadczenie, w którym zawarto przeprosiny wobec chłopca i jego bliskich, stwierdzając, że „Jego Świątobliwość często dokucza ludziom, których spotyka, w niewinny i żartobliwy sposób, również publicznie przed kamerami i że żałuje tego incydentu”[103][104].

Rodzina

edytuj

Drzewo genealogiczne[105][106][107][108]:

Taszi Thondup Lhamo Dolma Czodong Phuncok Dolma Co
         
     
  Czökjong Cering
ur. 1899
zm. 1947 		Sonam Como (Deczi Cering)
ur. 1900
zm. 12 I 1981
     
   
                   
                   
                   
Cering Dolma
 ur. 1920
 zm. XI 1964
  		Thupten Dżigme Norbu (Takcer Rinpocze)
 ur. 16 VIII 1922
 zm. 5 IX 2008
  		Gjalo Thondup
 ur. 1929
  		Lobsang Samten
 ur. 1932
 zm. 1985
  		Lhamo Thondup (Tenzin Gjaco, XIV Dalajlama)
 ur. 6 VII 1935
 
                   
Dziecyn Pema
 ur. 7 VII 1940
  		Tenzin Czota
  		Tenzin Czögjal (Ngari Rinpocze)
 ur. 1946
 

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ushuaiapl: Tenzin Gjaco. [dostęp 2009-10-05]. (pol.).
  2. ↑ Nobelpeaceprize.org: Prize Laureates. [dostęp 2009-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 października 2013)]. (ang.).
  3. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 110. ISBN 83-89375-94-X.
  4. ↑ Thomas Laird: Opowieść o Tybecie. Rozmowy z Dalajlamą. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2008, s. 298. ISBN 978-83-7510-128-7.
  5. ↑ Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz (red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 502. ISBN 978-83-7554-010-9.
  6. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 111. ISBN 83-89375-94-X.
  7. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 112. ISBN 83-89375-94-X.
  8. ↑ Statement of His Holiness the Dalai Lama on the 52nd Anniversary of the Tibetan National Uprising Day. dalailama.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-11)]..
  9. ↑ Polskie Radio. [martwy link]
  10. ↑ Książnica Pomorska – O projekcie [online], www.ksiaznica.szczecin.pl [dostęp 2022-06-10].
  11. ↑ Wyborcza.pl: Dalajlama w Polsce. [dostęp 2009-10-10]. (pol.).
  12. ↑ IAR: Dalajlama w Polsce. [w:] psz.pl (Portal Spraw Zagranicznych) [on-line]. Delta Interactive Sp. z o.o, 28 lipca 2009. [dostęp 2016-09-22].
  13. ↑ Szczyt Noblistów: Dalajlama XIV o przemocy w XX w. i pragnieniu pokoju. [w:] Dzieje.pl [on-line]. PAP, 23 października 2013. [dostęp 2016-09-22].
  14. ↑ Tenzin Dharpo, His Holiness reaffirmed to live 113 years: senior Gelug leaders [online], Phayul.com(inne języki), 17 kwietnia 2016 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
  15. ↑ His Holiness the Dalai Lama reassures once again to live over 113 years. Centralny Rząd Tybetański (tibet.net), 2019-12-22. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
  16. ↑ a b Dalajlama już się nie odrodzi. rp.pl / Gremi Media SA, 2023-03-02. [dostęp 2023-10-29].
  17. ↑ Dalailama.com: Books. [dostęp 2010-04-02]. (ang.).
  18. ↑ Hfhrpol.waw.pl: Bibliografia. [dostęp 2010-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-02)]. (pol.).
  19. ↑ IPolska.com: Dalajlama wśród 12 nowych kawalerów Orderu Uśmiechu. [dostęp 2009-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 października 2009)]. (pol.).
  20. ↑ Damy i Kawalerowie Orderu „Ecce Homo” w 2001.
  21. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  22. ↑ .Kawaler Orderu rok 2001 [dostęp 5 kwietnia 2010].
  23. ↑ Dalailama.com: Dalai Lama Receives the White Lotus Order. [dostęp 2009-05-16]. (ang.).
  24. ↑ Marek Kalmus: Tybet: legenda i rzeczywistość. Kraków: Bezdroża, 2008, s. 352. ISBN 978-83-7560-090-2.
  25. ↑ a b c d e f g h i j k Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, s. 540. ISBN 978-83-7554-010-9.
  26. ↑ Tibet.com: Major Awards conferred on His Holiness the Dalai Lama. [dostęp 2009-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 marca 2009)]. (ang.).
  27. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  28. ↑ Time.com: Dalai Lama – Teaching Us to Be Neighbors. [dostęp 2010-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 stycznia 2010)]. (ang.).
  29. ↑ Time.com: The Dalai Lama – He Belongs to the World. [dostęp 2010-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2010)]. (ang.).
  30. ↑ WirtualneMedia.pl: Dalajlama na czele listy „100 najbardziej wpływowych” osób tygodnika „Time”. [dostęp 2009-04-25]. (pol.).
  31. ↑ GazetaPrawna.pl: USA – „Newsweek”: 50 najbardziej wpływowych ludzi świata. [dostęp 2009-06-05]. (pol.).
  32. ↑ Ratujtybet.org: Lista 50 najbardziej wpływowych ludzi świata. [dostęp 2009-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 lipca 2009)]. (pol.).
  33. ↑ WirtualneMedia.pl: Dalajlama odebrał Niemiecką Nagrodę Mediów. [dostęp 2009-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 lutego 2009)]. (pol.).
  34. ↑ RatujTybet.org: Dalajlama odebrał Niemiecka Nagrodę Mediów. [dostęp 2009-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 sierpnia 2009)]. (pol.).
  35. ↑ Rp.pl: Słowackie władze ignorują Dalajlamę. [dostęp 2009-09-24]. (pol.).
  36. ↑ DalajlamaInfo.pl: Dalajlama otrzymuje Nagrodę Jana Langosa. [dostęp 2009-10-05]. (pol.).
  37. ↑ DalajlamaInfo.pl: Jego Świątobliwość Dalajlama otrzymuje Międzynarodową Nagrodę Wolności. [dostęp 2009-10-05]. (pol.).
  38. ↑ Oregonfaithreport.com: Dalai Lama and Desmond Tutu win Fetzer award. [dostęp 2009-10-02]. (ang.).
  39. ↑ Forbes.com: #39 Tenzin Gyatso. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 grudnia 2009)]. (ang.).
  40. ↑ RatujTybet.org: Medal National Endowment for Democracy dla Dalajlamy. [dostęp 2010-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 lutego 2010)]. (pol.).
  41. ↑ Tibet.net: His Holiness the Dalai Lama Honoured with International Freedom Conductor Award. [dostęp 2010-02-22]. (ang.).
  42. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  43. ↑ Phayul.com: Dalai Lama in Slovenia speaks on ethics. [dostęp 2010-04-07]. (ang.).
  44. ↑ Phayul.com: Dalai Lama honoured with 'Menschen in Europa Award 2010'. [dostęp 2010-09-07]. (ang.).
  45. ↑ Wyborcza.pl: Dalajlamo, witaj we Wrocławiu, w swoim mieście!. [dostęp 2010-09-22]. (pol.).
  46. ↑ Templetonprize.org: Current Winner. [dostęp 2012-03-29]. (ang.).
  47. ↑ Czternasty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz (red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 541. ISBN 978-83-7554-010-9.
  48. ↑ Czternasty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz (red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 539. ISBN 978-83-7554-010-9.
  49. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  50. ↑ Dalailama.com: List of Major Awards and Honorary Conferments Received. [dostęp 2009-07-04]. (ang.).
  51. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  52. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  53. ↑ Wprost.pl: Ludzie Wprost – Tenzin Giaco Dalajlama (XIV). [dostęp 2009-06-11]. (pol.).
  54. ↑ IAR: Dalajlama do Zachodu: „Nie narzekajcie na kryzys”. [w:] psz.pl (Portal Spraw Zagranicznych) [on-line]. Delta Interactive Sp. z o.o, 2 sierpnia 2009. [dostęp 2016-09-22].
  55. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  56. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  57. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  58. ↑ Dalailama.com: Awards & Honors: 2000 – 2010. [dostęp 2010-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  59. ↑ a b c d Awards & Honors: 2000 – 2013. Dalailama.com. [dostęp 2013-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2011)]. (ang.).
  60. ↑ Books.google.pl: The International Who’s Who 2004, DALAI LAMA, The Tenzin Gyatso. [dostęp 2010-05-21]. (ang.).
  61. ↑ Paljor.net: Department of Finance (Central Tibetan Administration). [dostęp 2010-04-07]. (ang.).
  62. ↑ BuddyzmEu.org: Polska Unia Buddyjska pod patronatem Jego Świątobliwości Dalajlamy. [dostęp 2009-10-04]. (pol.).
  63. ↑ BbppEu.org: Kalendarium. [dostęp 2009-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2009)]. (pol.).
  64. ↑ Clubofbudapest.org: Honorary Members. [dostęp 2010-04-05]. (ang.).
  65. ↑ Ccare.stanford.edu: Patron Committee. [dostęp 2010-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 kwietnia 2010)]. (ang.).
  66. ↑ Banderadelapaz.org: The International Committe for the Banner of Peace. [dostęp 2010-04-05]. (ang.).
  67. ↑ Mindandlife.org: Board of Directors and Scientific Advisory Board. [dostęp 2010-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 lutego 2007)]. (ang.).
  68. ↑ Thecenter.mit.edu: Honorary Members. [dostęp 2010-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 czerwca 2010)]. (ang.).
  69. ↑ Thebuddhistsociety.org: Buddhist Society UK:: Buddhism, Dharma talks, Zen, Tibetan, Theravada, Meditation, Buddhist Library, Buddhist Teachings. [dostęp 2009-10-04]. (ang.).
  70. ↑ Bartoszkokosinski.com: list do kaczyńskiego. [dostęp 2009-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2012)]. (pol.).
  71. ↑ Discover.scu.edu.pl: Dalai Lama honoured for humanitarian achievements. [dostęp 2009-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 września 2009)]. (ang.).
  72. ↑ Dalajlama.Info.pl: Wenecja honoruje Dalajlame. [dostęp 2009-10-05]. (pol.).
  73. ↑ Dalajlama.Info.pl: Dalaj Lama Honorowym Obywatelem Rzymu. [dostęp 2009-10-05]. (pol.).
  74. ↑ gazeta.pl, rp.pl.
  75. ↑ Ratujtybet.org: Civitate Wratislaviensi Donatus dla Dalajlamy XIV. [dostęp 2009-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 sierpnia 2009)]. (pol.).
  76. ↑ Aleksander Kobyłka: Chiny-Francja/ Dalajlama honorowym obywatelem Paryża. [w:] psz.pl (Portal Spraw Zagranicznych) [on-line]. Delta Interactive Sp. z o.o, 22 kwietnia 2008. [dostęp 2016-09-22].
  77. ↑ Ratujtybet.org: Dalajlama został honorowym obywatelem Paryża. [dostęp 2009-08-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 sierpnia 2009)]. (pol.).
  78. ↑ IAR: Dalajlama został honorowym obywatelem Warszawy. [w:] psz.pl (Portal Spraw Zagranicznych) [on-line]. Delta Interactive Sp. z o.o, 28 maja 2009. [dostęp 2016-09-22].
  79. ↑ Dalajlama.Info.pl: Jego Świątobliwość Dalajlama honorowym obywatelem Warszawy. [dostęp 2009-10-05]. [martwy link]
  80. ↑ Caboodle.hu: Dalai Lama to give public teachings, receive title in Budapest. [dostęp 2010-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-06)]. (ang.).
  81. ↑ James A. Beverley – Hollywood’s Idol. „CT visits the Dalai Lama, spiritual hero to millions” (ang.).
  82. ↑ Dalai Lama, a secessionist in disguise. english.peopledaily.com.cn. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  83. ↑ China renews Dalai Lama criticism. bbc.co.uk. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  84. ↑ Wszystkie tajemnice Dalajlamy. Dziennik.pl. [dostęp 2010-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 grudnia 2008)]. (pol.).
  85. ↑ Behind Dalai Lama’s holy cloak. theage.com.au. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  86. ↑ World News Briefs; Dalai Lama Group Says It Got Money From C.I.A.. nytimes.com. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  87. ↑ The Apple Collection. theapplecollection.com. [dostęp 2010-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 czerwca 2009)]. (ang.).
  88. ↑ a b c Christopher Hitchens: His material highness. Salon.com. [dostęp 2010-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2000-04-25)]. (ang.).
  89. ↑ His Holiness the Dalai Lama’s Advice Concerning Dolgyal (Shugden). dalailama.com. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  90. ↑ Pico Iyer: Otwarta droga: globalna podróż XIV Dalajlamy. Warszawa: Ushuaia.pl, 2008, s. 141. ISBN 978-83-925306-2-6.
  91. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 415. ISBN 83-89375-94-X.
  92. ↑ Dalai Lama arrives to welcomes and taunts. theage.com.au. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  93. ↑ Protest at Dalai Lama prayer ban. bbc.co.uk. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  94. ↑ Noisy demonstrations target Dalai Lama on London streets. chinapost.com.tw. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  95. ↑ The radicalisation of Tibetan youth. rediff.com. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  96. ↑ Dalai Lama ‘too soft’ on China, say Tibetan exiles. telegraph.co.uk. [dostęp 2010-02-24]. (ang.).
  97. ↑ Tibetan youth unhappy with Dalai Lama’s Middle Path. ibnlive.in.com. [dostęp 2010-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2012)]. (ang.).
  98. ↑ Instytucje i perspektywy demokracji Tybetańskiej. Ratujtybet.org. [dostęp 2010-04-05]. (pol.).
  99. ↑ Julian Gearing: Indie, Sikkim, Chiny i dokuczliwy tybetański lama. [w:] internetowy magazyn „Cyber Sangha”, nr 22 [on-line]. buddyzm.edu.pl, marzec 2007. [dostęp 2016-09-23].
  100. ↑ Julian Gearing: Koniec waśni o Karmapę? Wskazówka Dalajlamy budzi nadzieję. [w:] internetowy magazyn „Cyber Sangha”, nr 12 [on-line]. buddyzm.edu.pl, maj 2001. [dostęp 2016-09-23].
  101. ↑ Kagyupowie mówią „nie” Jego Świątobliwości Dalaj Lamie.. diamentowadroga.pl. [dostęp 2011-04-06]. (pol.).
  102. ↑ Dalajlama a neurologia. Ekumenizm.pl. [dostęp 2010-09-23]. (pol.).
  103. ↑ A. Wysocki: Dalajlama kazał dziecku "ssać swój język". Do mediów wyciekło szokujące nagranie. natemat.pl, 2023-04-10. [dostęp 2023-05-06].
  104. ↑ H. Ellis-Petersen: Dalai Lama apologises after kissing boy and asking him to ‘suck my tongue’. The Guardian, 2023-04-10. [dostęp 2023-05-06]. (ang.).
  105. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 446. ISBN 83-89375-94-X.
  106. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 96. ISBN 83-89375-94-X.
  107. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 97. ISBN 83-89375-94-X.
  108. ↑ Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 151. ISBN 83-89375-94-X.

Bibliografia

edytuj
  • John Powers, Introduction to Tibetian Buddhism, tłum. polskie: Wprowadzenie do Buddyzmu Tybetańskiego, Wydawnictwo A, Kraków 1999.
  • Gilles Van Grasdorff, Le Dalaї-Lama. La biographie non autorisée, tłum. polskie: Biografia XIV Dalajlamy, Wydawnictwo KOS, Katowice 2005.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tenzin_Gjaco&oldid=75031621”