Sylwester Kaliski

Był synem Wincentego (starszego ogniomistrza w 8 Pułku Artylerii Ciężkiej Wojska Polskiego) i Walerii z domu Szynalewskiej. Do 1939 ukończył sześć klas szkoły powszechnej i jedną klasę gimnazjum w Toruniu. W 1940 został wywieziony do prac przymusowych w Niemczech, skąd w 1941 zbiegł i powrócił do rodzinnego miasta. W Toruniu pracował w warsztacie tapicerskim i związał się z ruchem oporu. We wrześniu 1943 został wcielony do służby w Kriegsmarine. Za odmowę służby oraz próbę ucieczki został aresztowany i osadzony w więzieniu wojskowym. W lutym 1944 został przewieziony do Gestapo w Bydgoszczy, następnie do obozu koncentracyjnego w Potulicach. Po zakończeniu wojny pracował jako mierniczy w Oddziale Reformy Rolnej, następnie krótko w Milicji Obywatelskiej w Toruniu i jednocześnie kontynuował naukę.

W sierpniu 1945 eksternistycznie zdał maturę w Liceum Matematyczno-Fizycznym im. Stefana Żeromskiego w Toruniu i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowo-Wodnej Politechniki Gdańskiej (specjalność: budowy mostów i budownictwa przemysłowego), które ukończył 12 listopada 1949 z tytułem magistra inżyniera budowy mostów. Na trzecim roku studiów został asystentem. Jako student opublikował swoją pierwszą pracę naukową: Pasmo płytowe nieskończenie długie sprężyście zamocowane w dźwigarach^[1]. Po ukończeniu studiów pozostał w uczelni jako starszy asystent, a następnie adiunkt w Katedrze Budowy Mostów. Jednocześnie pracował jako samodzielny pracownik naukowy w Zakładzie Mechaniki Budowli Politechniki, współpracując przy projektach budowli przemysłowych. Prowadził również zajęcia w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej w Gdańsku. Równolegle samodzielnie studiował matematykę oraz fizykę.

31 grudnia 1950 został skierowany na kurs oficerów rezerwy (w grupie kwaterunkowo-budowlanej) w Centrum Wyszkolenia Kwatermistrzowskiego w Poznaniu. Kurs ukończył 6 kwietnia 1951 i rozpoczął zawodową służbę wojskową.

W kwietniu 1951 został pracownikiem Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie, gdzie początkowo był pomocnikiem kierownika sekcji programów i planowania w Wydziale Wyszkolenia. Od 18 marca 1952 był inspektorem Fakultetu Uzbrojenia. Od 6 września 1952 był zastępcą szefa Katedry Mechaniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów, a od 17 września 1953 był jednocześnie starszym wykładowcą w tej katedrze. Od 17 grudnia 1956 ponadto był starszym wykładowcą przedsięwzięć inżynieryjnej obrony przeciwatomowej. Od 1959 był kierownikiem Pracowni Teorii Drgań Ośrodków Ciągłych w Zakładzie Badań Drgań. Następnie był szefem Katedry Podstaw Mechaniki i Fizyki Technicznej (1961–1974) oraz zastępcą komendanta WAT do spraw naukowych. W latach 1962–1965 pełnił funkcję zastępcy komendanta Wydziału Chemii i Fizyki Technicznej do spraw szkolenia. W latach 1967–1974 był komendantem-rektorem WAT. W latach 1954–1978 był pracownikiem Instytutu Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk.

W 1966 awansował na stopień generała brygady, a w 1972 na stopień generała dywizji. Na podstawie rozkazu personalnego MON nr 07 z 4 stycznia 1975 został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i przeniesiony do rezerwy.

Stopień naukowy kandydata nauk technicznych uzyskał 27 listopada 1954 na podstawie pracy pt.: Stateczność udarowa pręta (promotorem pracy był prof. Stefan Zięba). Z dniem 21 września 1961 po zmianie ustawy o stopniach i tytułach naukowych nadano mu z mocy prawa stopień naukowy doktora nauk technicznych. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w IPPT PAN w 1956 na podstawie pracy pt.: Pewne problemy brzegowe dynamicznej teorii sprężystości i ciał niesprężystych^[2]. Obie prace miały charakter niejawny, ich przedmiotem były de facto techniczne zagadnienia konstrukcji rakiet bojowych.

Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1958, a profesora zwyczajnego – w 1961. Od 1962 był członkiem korespondentem, a od 1969 członkiem rzeczywistym PAN^[3].

W 1976 utworzył Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy i został jego pierwszym dyrektorem. W 1973 przeprowadził eksperyment kontrolowanej mikrosyntezy termojądrowej, osiągając temperaturę plazmy 10 milionów stopni (tzw. Eksperyment „Focus”). Był wybitnym specjalistą w dziedzinie teorii pól sprzężonych, badań termojądrowych, twórcą polskiej elektronofononiki.

Podał teorię ciągłego wzmacniania ultradźwięków i hiperdźwięków w kryształach półprzewodnikowych. Był inicjatorem polskich badań nad mikrosyntezą termojądrową za pomocą lasera.

Od 1959 był redaktorem naczelnym czasopisma „Proceedings of Vibration Problems”, a następnie „Journal of Technical Physics”.

Opublikował około 550 prac naukowych, w tym książkę Lasery – synteza jądrowa (tom 284 serii wydawniczej Omega, Warszawa 1975). Ostatnia jego praca: Wydatek neutronów podczas pobudzonej wybuchowo kompresji deuter-tryt w układzie cylindrycznym z warstwą o dużej inercji została opublikowana już po jego śmierci – w 1979, w założonym przez niego czasopiśmie „Journal of Technical Physics”. Był autorem wielu ważnych wynalazków, opatentowanych w kraju i za granicą.

Od 28 stycznia 1959 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w latach 1975–1978 członkiem Komitetu Centralnego PZPR, posłem na Sejm PRL VI i VII kadencji, przewodniczącym Sejmowej Komisji Nauki i Postępu Technicznego, w latach 1974–1978 ministrem nauki, szkolnictwa wyższego i techniki.

Był doktorem honoris causa Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego i Uniwersytetu Sofijskiego (który nadał mu tytuł w 1977^[4]), a także laureatem wielu nagród m.in. Maksymiliana Tytusa Hubera (1954, 1957) oraz czterokrotnie nagrody państwowej I stopnia (1964, 1970, 1974, 1978) i dwukrotnie nagrody ministra obrony narodowej (1958 i 1968 – I stopnia).

Zmarł 16 września 1978 w Centralnym Szpitalu Klinicznym Wojskowej Akademii Medycznej w Warszawie w następstwie ciężkich obrażeń, odniesionych 5 sierpnia 1978 w wypadku samochodowym koło Mostowa pod Koszalinem (prowadził samochód Fiat 132-2000, nr rej. WAA 114C, jego żona była ciężko ranna i została sparaliżowana na stałe)^[5]. Został pochowany 19 września 1978 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B4-tuje-6)^[6]. W pogrzebie gen. dyw. Sylwestra Kaliskiego wzięli udział m.in. przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, prezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz oraz minister obrony narodowej gen. armii Wojciech Jaruzelski.

Mieszkał w Warszawie. Od 1950 był żonaty z Ireną z domu Jankowicz (1925–2018)^[6]. Małżeństwo miało syna Wojciecha Sylwestra (ur. 1954)^[7].

Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 24 lipca 1979 ustanowiono nagrodę jego imienia (indywidualną i zbiorową), przyznawaną za wybitne prace naukowe, związane z obronnością kraju i przyczyniające się do rozwoju nauk technicznych oraz fizycznych^[7].

Jest patronem ulicy w dzielnicy Bemowo w Warszawie, ulicy w Bydgoszczy na Fordonie (znajduje się przy niej Politechnika Bydgoska) oraz w dzielnicy Koniuchy w Toruniu. W listopadzie 2017 na mocy ustawy dekomunizacyjnej nazwa ulicy została zmieniona na ul. gen. Witolda Urbanowicza, ale 7 grudnia 2018 Naczelny Sąd Administracyjny przywrócił ją wraz z kilkudziesięcioma innymi zmienionymi nazwami ulic^[8][9][10]. Od 5 maja 1989 jego imię nosi również Zespół Szkół Technicznych w Turku^[11].

• porucznik – 28 lutego 1951
• kapitan – 9 lipca 1952
• major – 29 grudnia 1954
• podpułkownik – 8 lipca 1957
• pułkownik – 30 czerwca 1960
• generał brygady − 29 września 1966
• generał dywizji − 5 października 1972

• Order Budowniczych Polski Ludowej – 1978 (pośmiertnie)
• Order Sztandaru Pracy I klasy – 1968
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 1973^[12]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 1961
• Złoty Krzyż Zasługi – 1957
• Medal 30-lecia Polski Ludowej – 1974
• Złoty Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” – 1970
• Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
• Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” – 1974
• Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1970)^[13]
• Order Przyjaźni Narodów (Związek Radziecki) – 1973
• Order Za Zasługi Wojenne z Wielką Gwiazdą (Jugosławia) – 1967
• Wielki Oficer Orderu Infanta Henryka – 1976^[14]
• Wpis do „Honorowej Księgi Czynów Żołnierskich” – 1973^[7]
• i inne.

• M. Czajka, M. Kamler, W. Sienkiewicz: Leksykon Historii Polski, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1995, ISBN 83-214-1042-1
• W. Czyżewski: Barwy życia i walki, część II, Wyd. „Projekt”. Warszawa 2000, ISBN 83-81168-24-6
• L. Grot: Z żałobnej karty. Gen. dyw. Sylwester Kaliski 1925–1978. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. nr 3 z 1978, s. 385–390
• T. Kmiecik: Sylwester Kaliski. W 14 rocznicę śmierci, „Polska Zbrojna” z 16 września 1992, s. 3
• J. Królikowski: Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. II, Wyd. Toruń 2010, ISBN 978-83-7611-800-0
• T. Mołdawa: Ludzie Władzy 1944–1991. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 368. ISBN 83-01-10386-8. OCLC 69290887.
• K. Mroziewicz: Superbroń Kaliskiego, „Polityka”. nr 41 z 1992
• J.J. Pawelec: Generał Kaliski musiał zginąć, Wyd. Tolkmicko 2012, ISBN 978-83-7745-220-2
• P. Martell, G.P. Hayes: World military leaders, R.R. Bowker LLC, New York 1974, ISBN 0-8352-0785-4 (ang.)
• G. Stanford: Military Rule in Poland: The Rebuilding of Communist Power, 1981–1983, New York St. Martin's, 1986, ISBN 0-7099-3323-1 (ang.)